Microsoft Word BÄ°LÄ°msel eksen 20++
Yüklə 4,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 98 Bizdən salam olsun arif olana, Haqq nə gündə xəlq elədi dünyanı, Yer ilə göy nə sahatda bəhs etdi, Yer nə üstə bəndə saldı asmanı? Asman nə istədi barı xudadan, Xuda nə əmr etdi ərşi əladan, Kimdi gəldi, kim apardı, haradan? Nə surətdə gördü Məscid-Əqsanı? (3,164-165) Aşıq Ələsgər də klassik aşıq poeziyasının ənənəsinə sadiq qalaraq özünün gördüyü şəkildə Qurani-Kərim əlifbasını məth eyləmişdir: İbtidada “əlif” – Allah, “Bе” – birliyə dəlalətdi. “Tе” – təkdi vahidi-yеkta, Arif bu еlmə bələddi. ... “Lam-əlif”lə – birdi Allah, “Yе” – yеkdi adil padişah. Ələsgər, tutduğun günah, Bağışlansa, çox hörmətdi (3, 23-24). Bundan başqa onun peyğəmbərə, on iki imama mədhiyyələri də çox məhşur- dur. “Həqiqətdən iki gözəl sеvmişəm, birisi Məhəmməd, birisi Əli” deyən aşığın Əhli beyt eşqi, İmam Əli eşqi onun həyat fəlsəfəsindən gəlirdi və onun təsəvvüf elminin əsası idi. Bu şeirlər bu gün də dillərdə əzbərdir və dini mərasimlərdə həmişə ağızlarda dolaşır: “Bismillahir-rəhmanir-rəhim!” – dеyib, Sidq ilə çağırram Şahi-Hеydəri. Xişmə gəlib, bir əlində götürdü, Səksən min batmanlıq dəri-Xеybəri. … Mеhdinin şəninə gəlibdi ayat, İsminə möminlər vеrir salavat. Yovmi-ərəsətdə еtmə xəcalət, Yandırma odlara qul Ələsgəri! (3, 26) “Peyğəmbərin meracı” şeirində Aşıq Ələsgər çox elmi dəqiqliklə tarixi hadisələri və faktları qələmə alır. Burada onun dərin dini biliyinə heyran olmamaq mümkün deyil: Aşıqlar qövlilə, arifü aqil, Dörd dəfə pеyğəmbər mеraca gеtdi. Otuz altıyla cəm olubdu on yеddi, Xəstə dilim bu yollara bələddi. Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 99 …Yazıq Ələsgərəm, azdı kamalım, Vacibdi ki, bir ustaddan dərs alım, Dərs aldım, öyrəndim, oldu öz malım, Bizdən də ustada nəfi-rəhmətdi (3, 24). Aşıq Ələsgərin bütün şeirləri zəngin xalq təcrübəsinə əsaslanan ibrətamiz nəsihətlərdir, sınaqlardan çıxmış həyat fəlsəfəsidir. Onun təsəvvüfi fikir dünyası, dini baxışları, həyatın, insanın yaranması, təşəkkül etməsi haqqında olan şeirləri aşığın sufi dünyagörüşünün nə qədər kamil olduğunu bir daha gözlər önünə sərir. Haqq aşığının qarşısındakı tələbləri, Allah və cəmiyyət qarşısında məsuliyyətləri haqqında Dədə Ələsgər demişdir: Aşıq olub, diyar-diyar gəzənin, Əvvəl, başda pür kamalı gərəkdi. Oturub-durmaqla ədəbin bilə, Mərifət еlmində dolu gərəkdi. …Ələsgər xümsünən zəkatın verə, Əməlin mələklər yaza dəftərə, Hər yanı istəsə, baxanda görə, Təriqətlə bu sevdalı gərəkdi (3,50). Tamamilə sufi motivləri üzərində qurulan və açmasının Qurani-Kərim ayələrində gizli olduğu bir qıfılbənddə Aşıq Ələsgər çox böyük ustalıqla təsəvvüf fəlsəfəninin mahiyyətini gizlətmişdir: Yerin, göyün, ərşin, kürsün, insanın, Künhü, bünövrəsi ay nədən oldu? Yeri göydən, göyü yerdən kim seçdi? Hikmətin dəryası ay nədən oldu? …Yazıq Ələsgərəm, intizarım var, Alimsənsə, məni eylə xəbərdar: Elmi hardan tapdı cümlə aşıqlar? Şeiri-müəmması ay nədən oldu? (3,163) Bu nümunələrdən də göründüyü kimi Aşıq Ələsgər dövrünün və mühitinin ən böyük mütəfəkkiri, irfani aləmin böyük sufi aşığı idi. Onun yaradıcılığı bu qədim sənətin dərin qatlarından, mistik yaradılışından bəhrələnməsini və bunu şərq ədəbiyyatına olan məhəbbəti ilə zənginləşdirərək daha da kamilləşdirdiyini görürük. Təsəvvüfi cərəyanlarla təkkə ədəbiyyatına, təriqət sufiliyinə baş vurmuş aşıq oradan nəsiblənmiş və xalqın mayasından gələn mərdlik, dürüstlük, mərhəmət hisslərinin təsiri ilə də böyük bir zirvəni fəth etmişdir. XIX əsr aşıq yaradıcılığında novatorluq və klassik aşıq ənənələri paralel inkişaf edirdi. Hər şeydən əvvəl, onların toxunduqları mövzular artıq öz sələflərindən kifayət qədər fərqlənirdi. XIX əsr aşıqlarının işlədiyi mövzular əlvan və rəngarəng idi. Real həyat həqiqətləri, məişət məsələləri, gündəlik qayğılar və s. kimi Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 100 mövzular şeirə gətirilərək ictimai aşıq şeiri formalaşdırılırdı. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, aşıq yaradıcılığının əsas məğzi, sözsüz ki, lirikadır. Lirik şeirlər, gözəlləmələr bu dövr aşıq şeirinin əsas mayasını təşkil edirdi. İnsan və təbiət gözəllikləri, insanın daxili aləmi, dünyaya, əxlaqi dəyərlərə verilən qiymət, dini və didaktik mövzular tez-tez müraciət olunan aşıq şeirləri arasında idi. Biz bu yazıda XIX əsr aşıq şeirinin təsəvvüfi tərəflərinə toxunmağa çalışdıq. Bu dövrün təsəvvüfi mahiyyətini açaraq, XIX əsr aşıq təsəvvüf şeirlərinə nümunə olaraq sadəcə iki aşığın şeirlərindən bəhs etdik. Güman edirik ki, bu nümunələr bu əsrin sufi şeirini təmsil edərək dövr və təsəvvüf motivli aşıq şeiri haqqında məlumat verdi. ƏDƏBİYYAT 1. Aslan E. Çıldırlı Aşık Şenlik. Hayatı, Şiirleri ve Hikayeleri (Metin- İnceleme-Sözlük). Erzurum: 1973, 455 s. 2. Aşıq Alı. Əsərləri. Bakı: Avrasya press, 2006, 192 s. 3. Aşıq Ələsgər. Əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2004, 400 s. 4. Azərbaycan aşıq şeirindən seçmələr. Bakı: Şərq-Qərb, I cild, 2005, 375 s. 5. Azərbaycan aşıq şeirindən seçmələr. Bakı: Şərq-Qərb, II cild, 2005, 421 s. 6. Hacıyeva M. Türk aşıqları, Bakı: Elm, 2004. 207 s. 7. Həkimov M. Aşıq sənətinin poetikası. Bakı: Səda, 2004, 606 s. 8. İsmayılov H. Dədə Ələsgər poeziyasının sufi mahiyyətinə dair // Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər. XI kitab. Bakı: 2002, s. 24-49. 9. Paşayev S. XIX əsr aşıq yaradıcılığı. Bakı: 1990, Azərnəşr, 131 s. 10. Vəkilov Q. XIX əsr aşıq lirikası. Bakı: Maarif, 1993, 144 s. 11. Yunus Emre Divanı. Ankara: Akçağ yayınları, 1991, 273 s. 12. Азербайджанская ашугская поэзия. Алескер. Баку: Язычы, 1984, 137 с. Yüklə 4,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|