MüƏLLİm peşƏkarliği və pedaqoji SƏRİŞTƏLİLİYİn müASİr problemləRİ

1. İnkişafetdirici təlim texnologiyaları.
 Bu texnlogiyada 
əsas yeritəlimin gücçatan çətinlik səviyyəsində qurulması təşkil 
edir.  L.S.Vıqotski,  L.V.Zankov,  D.B.Elkonin,  V.V.Davıdov, 
N.M.Kazımov,  B.A.Əhmədov,  Ə.Ə.Əlizadə  və  b. psixoloq və 
pedaqoqlar t
əlimin  şagirdlərin gücüçatan çətinlik səviyyəsində 
qurulması və inkişafı öz ardınca aparması ideyasını irəli sürmüş 
v
ə bu texnologiyanın tətbiqini uşaqların əqli inkişafında, onların 

---

187 
t
əfəkkürünin formalaşmasında əsas rol oynadığını qeyd etmişlər.  
T
əlim və əqli inkişaf qarşılıqlı əlaqədə olanvahid proses-
dir. Lakin f
ərqli nəzəriyyələr də  az  deyildir.  İsveçirə 
psixoloquJ.Piaje v
ə  digər  bir  sıra  psixoloqlar  təlimlə  inkişafın 
əlaqəli  şəkildə  deyil, bir-birindən  ayrılıqda  inkişaf  etdiyini, 
yaxud inkişafın təlimdən öndə getməsini qeyd edirlər. 
Alman psixoloq
u V.Ştern belə bir müddəanı əsas tuturdu 
ki, t
əlim inkişafın arxasınca gedir və ona uyğunlaşır. 
Görk
əmli  İsveçrə  psixoloqu J.Piaje də  təlim və  inkişaf 
m
əsələsində  Şternə  uyğun  mövqedən  çıxış  etmişdir.  O,  belə 
hesab  edirdi  ki,  uşağın  psixi  inkişafı  özünün  daxili 
qanunlarınamalikdir  və  bu,  bir  sıra  mərhələlərdən keçir. Onun 
fikrinc
ə  təlim  inkişafa  heç  bir  əsaslı  təsir göstərə  bilməz. Ona 
gör
ə də təlim inkişafa uyğunlaşdırılmalı, onun tənzim edilməsi 
üçün inkişafın səviyyəsi əsas götürülməlidir. 
Görk
əmli Amerika psixoloqu C.Bruner isəinkişafda  təli-
min rolunu h
əddən artıq şişirtmişdir. Onun fikrincə uşağın malik 
olduğu yaş üçün optimal olan təlim metodları tapılarsa, hər bir 
uşaq  yaxşı  təlim edilərsə  uşaq  inkişafın  istənilən mərhələsində 
v
ə istənilən təlim materialını tamamilə mənimsəyə bilər. 
Bu fikrin 
əksinə  olaraq görkəmli  rus  psixoloqu  L.S.Vı-
qotski t
əlim və tərbiyənin uşağın psixi inkişafında həlledici rol 
oynadığını sübut etmişdir. L.S.Vıqotski inkişafın təlimdən əvvəl 
deyil, t
əlimin inkişafdan öndə getməsini və inkişafı öz arxasınca 
aparmasını inkişafın əsası hesab etmişdir. 
İrəli sürülən bu fikirlər onu göstərir ki, təlim və psixi inki-
şafın qarşılıqlı əlaqəsinin düzgün müəyyənləşdirilməsi ilk növ-
b
ədə təlimin struktur komponentlərini dəqiq müəyyənləşdirməyi 
t
ələb edir. Bu məsələ L.S.Vıqotski tərəfindən mükəmməl işlənil-
mişdir. 
İnkişafetdirici  təlim nəinki biliklərin mənimsənilməsinin 
idar
ə edilməsini, eyni zamanda məktəbəqədər yaşlı uşaqların və 
şagirdlərin  əqli qabiliyyətlərinin də  idarə  edilməsini nəzərdə 
tutur. L.S.Vıqotski yazırdı: “Təlimlə inkişaf qarşılıqlı mürəkkəb 

---

188 
əlaqədə  olmasına  baxmayaraq, təlim  inkişafdan  əvvəl  başlayır, 
d
ərketmə elmi anlayışın qarşısından keçir”. 
L.S.Vıqotskinin  fikrincə  əgər təlim  yalnız  aktual  inkişaf 
s
əviyyəsinə əsaslanırsa o, inkişafetdirici xarakter daşımır. Təlim 
yaxın inkişaf səviyyəsinə əsaslananda isə mahiyyətcə yeni xüsu-
siyy
ətlər kəsb edir və  inkişafetdirici  təlim  kimi  şagirdin  əqli 
inki
şafında önəmli rol oynayır. L.S.Vıqotski yazırdı: “şagirdlə-
rin i
ntellektual  inkişafının  dinamikasıvə  uğurla  oxuması 
üçün“aktual inkişaf səviyyəsinə” nisbətən “yaxın inkişaf sahəsi 
daha çox 
əhəmiyyətlidir” (27).