Niftullayev Vaqif Sahibkarlığın əsasları ‘Zaman nəşriyyatı’

Cədvəl Ns2

İdarəetmə orqanlarının və təsərrüfat subyektlərinin



76

Antiinhisar tənzimlənməsi ilə bağlı qanuna müvafiq olaraq dövlət

rəqabətin inkişafı, inhisarçı fəaliyyətə məhdudluq, haqsız (qeyri-xoş- mantmlı) rəqabəti aradan qaldırmaq məqsədi ilə zəruri tədbirlər sistemini əhatə edən siyasət həyata keçirir. Bunun üçün hökumətin tərkibində antiinhisar siyasəti və yeni yaradılmış strukturlara (sahibkarlığa) kömək üzrə Dövlət Komissiyası yaradılır.

Antiinhisar üzrə Dövlət Komissiyasının vəzifəsinə bazar münasibətlərinin formalaşmasına təsir göstənnək, inhisarçı fəaliyyətin məhdudlaşması, bu sahədə qanunvericilik aktlarının qəbul edilməsinə dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi aiddir.

Antiinhisar Komitəsinin əsas funksiyaları aşağıdakılardan ibarətdir:

• 
  istehsalın va tədavülün inhisarsızlaşdmiması üzrə tədbirlərin hazırlanması və həyata keçirilməsi:
  
• 
  antiinhisar qanunvericiliyi və praktik olaraq onun tətbiqi, həmçinin bazarın formalaşmasına, rəqabətin inkişafına və haqsız rəqabətin ləğ\’ edilməsi ilə bağlı sənədlərin təkmilləşdirilməsi məsələsi üzrə hökumətin zəruri təkrar hazırlığı:
  
• 
  əmtəə bazarı və rəqabətin inkişafı istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi:
  
• 
  təsərrüfat subyektlərinin yaradılması, yeniliklərin təşkili və ləğv edilməsi ilə bağlı antiinhisar fəaliyyətinə nəzarət:
  
• 
  bu və ya digər təsərrüfat subyektlərinin bazarda hakim mövqe tutmasına gətirib çıxara biləcək iri partnyorlarla səhmlərin satılmasına və alınmasına nəzarət.
  

Antiinhisar Komitəsi əmtəə bazarının və rəqabətin inkişafına təsir göstərmək üçün hakimiyyət və idarəetmə orqanları üçün müvafiq təkliflər hazırlayır ki, bunlara da aşağıdakılar aiddir:

• 
  mövcud əmtəə bazarına ilk dəfə daxil olan təsərrüfat subyektlərinə kredit və vergi güzəştlərinin verilməsi:
  
• 
  azad, tənzimlənən və fıksasiya edilmiş (dəyişməz) qiymətin tətbiqi sferasının dəyişdirilməsi:
  
• 
  istehsal və tədavül sferasında paralel strukturların yaradılması:
  
• 
  bu və ya digər təsərrüfat subyektlərinin hakim mövqeyini zəiflətmək məqsədi ilə qıtlıq təşkil edən məhsulun buraxılışının genişləndirilməsi üzrə tədbirlərin maliyyələşməsi:
  
• 
  xarici investisiyaların cəlb edilməsi əsasında birgə müəssisələrin təsis edilməsi:
  
• 
  idxal-ixrac əməliyyatlarının lisenziyası:
  
• 
  gömrük rüsumlu məhsulun dəyişməsi:
  
• 
  sərbəst iqtisadiyyat zonasının yaradılması və inkişaf etdirilməsi:
  
• 
  lisenziyalaşdırmaya daxil olan fəaliyyət növlərinin dəyişdirilməsi:
  

Antiinhisar Komitəsinin eyni zamanda aşağıdakı hüquqları var:

• 
  məcburi lisenziyalaşdırmanın tətbiqi haqqında hakimiyyət və idarəetmə orqanlarına verilmiş təklifin icra vəziyyətinin öyrənilməsi:
  

/// fəsil. Sahibkarlıq rəqabəti ₇₇

• 
  hu və ya digər təsərrüfat subyektlərinin inhisarçılıq fəaliyyətinə görə idxal-ixrac əməliyyatlarının qadağan edilməsi;
  
• 
  cərimələrin tətbiqi haqqında qərarlar qəbul edilməsi;
  
• 
  bu və ya digər inhisarçılıq fəaliyyəti ilə bağlı məhkəmə və arbitrajlara müraciət edilməsi.
  

İnhisarçı müəssisələrə nəzarəti həyata keçirmək üçün əmtəə bazarında fəaliyyət göstərən inhisarçı müəssisə və birliklərə dövlət reyestri tətbiq edilir. Dövlət reyestrinə bazarda hakim mövqe tutan o müəssisələr daxildir ki, onların xüsusi çəkisi 35 %-dən yüksəkdir. Dövlət reystri Antiinhisar Komitəsi tərəfindən hər il müəyyənləşdirilir. Bu siyahıya əsas etibarilə antiinhisar qanunvericiliyini pozan müəssisələr ılaxil edilir. Bu müəssisələrə sərbəst qiymətlərin yüksəldilməsi ilə bağlı əvvəlcədən deklarasiya vermişlər. Bazardakı təsərrüfat subyektləri inhisarçılıqla bağlı öz hakim mövqelərindən sui-istifadə etdikləri və sərbəst qiymətləri əsaslandırılmış halda yüksəltmələri şəraitində onlara qiymətlərin dövlət tənzimlənməsi tətbiq edilir. Antiinhisar Komitəsində iqtisadiyyatın inhisarsızlaşdırılması və rəqabətin inkişaf etməsi üzrə Şuranın qəran ilə reyestrdən çıxanlan müəssisələr “icazə verilmiş inhisarçılıq” adlanan faktiki siyahını formalaşdırır.

İri dövlət müəssisələrinin bazardakı inhisarçılıq fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq məqsədi ilə rəqabətin həvəsləndirilməsi siyasəti həyata keçirilir. Bu sistemə xarici əmtəə istehsalının daxili bazara buraxılmas- I, istehlakçılara valyuta bazarı və ya xarici iqtisadi əlaqə vasitəsi ilə xaricdən məhsullar əldə etməsinə imkanlar verilməsi daxildir. Bundan olavə iri müəssisələrin inhisarını aradan qaldırmaq məqsədi ilə dövlət başqa tədbirlər də görə bilir. Belə ki, rəqabət apara bilən yerli təsərrü- l'at subyektlərinin ilk növbədə kiçik müəssisələrin, həmçinin qanunvericilik yolu ilə vergi güzəştləri tətbiq edilən digər təşkilati strukturların, o cümlədən ayrı-ayrı vətəndaşlar tərəfindən açılan rəqabət qabiliyyətli müəssisələrin yaradılması da mümkündür.

İnhisarçılann məhdudlaşması ilə bağlı tədbirlərin müvəffəqiyyəti liəm də bazar infrastrukturlarının (ticarət mərkəzləri, auksionlar, yarmarkalar, birjalar və s.) formalanndan da asılıdır. Adlan çəkilən bazar ınfrastrukturlan pul-maliyyə sisteminin sağlamlaşdmimasında yeni qiymətqoyma sisteminin formalaşmasında, qiymətlərin libefallaşdırılma- sında və maliyyə bazannm yaradılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir.