Qafqaz Universiteti Nəşri
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təkliflər
VI Fəsil. Uşaqlıq dövrü davranış problemləri 113 caqlara baxmışdır. Ancaq sadəcə, 35% baxdığını etiraf edib. Oğlan uşaqla‐ rına nisbətən qız uşaqlarının aldatma qabiliyyəti daha çoxdur. Onların bu aldadıcı davranışlarını tutmaq oğlan uşaqlarına nisbətən, daha çətindir. Ən maraqlısı isə odur ki, yalan söyləyən uşaqların siması doğru danışanların‐ kından daha günahsızdır. Cavab verməyən uşaqlarda qayğı hissi daha çoxdur. • Uşaq yalanları böyüklərinkindən fərqlənir. Uşaq yalanlarının dərinliyi zəifdir. Uşaq bu davranışının nəticəsini təyin edə bilmir. • Balaca uşaqların yalanları məsumdur, safdır. Söylədikləri yalana inanır‐ lar. Böyüdükcə, evdəki qadağalar artdıqca yalanlar çoxalır. • Uşağın məktəbəqədərki yalanları üçün narahat olmağa dəyməz. Çünki o yaşa qədər uşaqların xəyal gücü çox çalışır. Uşaq xəyali dostlar və xəyali hadisələr yarada bilər. • Məktəb çağına gəlmiş uşaqlar qarşısındakının fikirlərindən xəbərdar olduqları üçün onları istiqamətləndirməyə və daha yaxşı aldatma üsulların‐ dan istifadə etməyə başlayırlar. • 7 yaşlı uşaqlar yalan danışmaqla səhv hərəkəti ayıra bilirlər, amma bu iki davranışı yalan deyə qəbul edirlər. 8‐9 yaşında uşaqlar səhvi və yalanı ayrı‐ayrı qiymətləndirirlər. Amma 10 yaşında uşaqlar yalanın bilərək və planlaşdırılaraq işlənilən bir səhv olduğunu dərk edirlər. • Uşaq məktəbə getməyə başlayanda ailənin həqiqətləri qəbul etmədiyini görür. O, evdəki öyrədilən tərbiyənin həyatda ziddiyyətlərini görəndə çaş‐ baş qalır. Bir tərəfdən də ailədəki hadisələri sirr olaraq tutmağı öyrənir. • Yetkinlik çağının son illərində şəxsiyyət olmağa çalışan gənclər ana və atasından asılı olmayaraq qərar qəbul edərkən yalan söyləyirlər. • Alimlərə görə, ağıldan kəm olan uşaqlar məntiqə uyğun olmayan ya‐ lanlar, normal və çox ağıllı olan uşaqlar isə məntiqə uyğun yalanlar söy‐ ləyirlər. • Yalan söyləyən uşaqlar əksər halda problemli böyüyürlər. Ailəsində xoş‐ bəxt olan uşaqlar cəmiyyət tərəfindən qəbul olunmuş yalanlar danışırlar. • Qızların yalanı oğlanlara nəzərən tərəfsiz olur. • Tədqiqatlara görə, yaş artdıqca oğlan uşaqlarında oğurluq, dalaşmaq və yalan danışmaq kimi mənfi davranışlar artır. Xüsusilə, xroniki yalan danış‐ maq onların narkotik maddələrdən istifadə etməsinə gətirib çıxarır. Səbəblər: • Tədqiqatlara görə, psixoloji cəhətdən insanlar arasındakı fərqliliklər hə‐ qiqətləri söyləmə səviyyəsinə təsir edir və yalan danışmaq vərdişi irsi yolla uşaqlara keçir. Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 114 • Yalan danışmayan, demək olar ki, yoxdur. Yalanı uşağa yaşadığı cə‐ miyyət öyrədir və inkişaf etdirir. Uşaq təqlid etməklə, böyükləri və həm‐ yaşıdlarını müşahidə edərək yalan danışmağı öyrənir. Ana‐ata bir‐birlərinə və ya uşağa yalan danışırsa, yalanlar çoxalır. • Çox vaxt cəmiyyət ağıllı yalançıları dəstəkləyir, amma yalana məruz qalmış insanları sadəlövh olmaqda günahlandırır. • Uşaqlar həsrətlə baxdıqlarının doğru olmasını istədiyi şeylər üçün ya‐ lan danışırlar. Anasından ayrı yaşayan uşağın anasının hər gün ona “səni axtarıram” deməsi, atasız böyüyən bir uşağın atasıyla bərabər keçirdiyi vaxtlarından danışması və s. • Yalan danışan uşaqlar xəyallarının gərçəkləşməsini arzulayır. • Hərəkətlərinə qarışılan, davranışları müzakirə edilən uşaq səhv etmək‐ dən, cəmiyyətdə alçaldılmaqdan qorxur. Bu vəziyyətdəki uşaqlar ailəsi tərəfindən danlanmaması üçün yalan danışırlar. Məsələn, çarpayını yığdın? “Bəli, yığdım”, – deyə cavab verən uşaq valideyn tərəfindən cəzalandırıl‐ mamaq və məsuliyyətdən qaçmaq üçün yalan danışır. • Uşaq ailədə kifayət qədər sevgi görməyəndə yalan danışmağa başlayır. • Təriflənmək üçün də yalan danışılır. Gənclər özünə inamını inkişaf et‐ dirmək üçün başqa yollara baş vurur. Amma uşağın yolları azdır və bu və‐ ziyyətlərdə yalan danışmağa başlayır. • Ana və atanın gözlədiyi müvəffəqiyyət əldə edilmədikdə, uşaq yalan danışır. • Ailəsinə bağlı olan uşaqlar onları incitməmək, kədərləndirməmək üçün yalan danışır. • Valideynlərin səhv davranışlarına görə uşaq daxilinə qapanır. Ona görə də bəzən həqiqət deyil, yalan söylənilir. • Yalan, öz ətrafında səviyyəsini itirmə və ya səviyyə qazanma üçün söylənilə bilər. • Tədqiqatlar göstərir ki, sosial və iqtisadi vəziyyətdən asılı olmayaraq, yalan söyləmək mümkündür. • Mənlik hörmətini qorumaq üçün yalan söylənilir. Bu vəziyyət o insan üçün bir növ qoruma mexanizmi olsa da, əslində, insanın özünü aldatma‐ sıdır. • Başqalarına görə, özünü güclü və üstün hiss etmək üçün yalan söy‐ lənilir. Professor Dok. Üstün Dökmenə görə isə, yalan danışmağın əsas səbəb‐ ləri böyüklərdir: VI Fəsil. Uşaqlıq dövrü davranış problemləri 115 • Əgər uşağımız yalan danışırsa, bu o deməkdir ki, yalan deməyəcək qə‐ dər güclü bünövrəsi olan uşaq yetişdirməmişik. Yalandan istifadə etmə‐ yəcək qədər güclü bünövrəsi yoxdursa, bu bir az onun, bir az da bizim günahımızdır. • Uşaqlarımız bəzi səhvlərini yalan demədən açıq bir şəkildə ifadə et‐ dikdə bunu təmkinlə qarşılayırıqmı? Çox vaxt yox. Ən azından, bəzilə‐ rimiz bu səmimi etiraflar qarşısında ya qışqırırıq, ya da ürəyimiz gedir. Bu davranışlarımızla uşaqlarımızı istəmədən yalan danışmağa sövq edirik. • Biz böyüklər öz haqlı səbəblərimizə əsaslanaraq – bəzən uşaqlarımızın önündə başqalarına yalan deyirik. Bəzən də “onlara kiçik müqəddəs yalan danışmaq olar”, – deyə uşaqlarımıza yalan deyirik. Elə gün gəlir ki, bizim xüsusi hallarda yalan dediyimizi başa düşürlər. Onlar da bəzi vəziyyət‐ lərdə – öz haqlı səbəblərinə görə – yalan danışmağa başlayırlar (“uşaqlara kiçik müqəddəs yalan danışmaq olar” fikri çox səhv fikirdir). Təkliflər: Valideynlər çox vaxt uşaqlarına qar‐ şı müəyyən qadağalar qoyurlar ki, bu da uşaqların ətrafına olan maraq tələba‐ tının ödənilməməsinə səbəb olur. Ona görə də çalışmaq lazımdır ki, uşaqların həyatına qoyulan məhdudlaşdırmalar azaldılsın. Bəzən isə, uşağın hansısa hərəkətini “polis” kimi sorğulayan valideynlər, “doğru söyləsən, cəza verməyəcəm” de‐ yir, lakin uşaq doğrunu söylədikdən sonra sərt reaksiya ilə qarşılanır. Doğru sözün qarşılığında incidilir və beləliklə, uşaqlarda doğru danışmağa qarşı mənfi münasibət yaranır, yalanı isə doğrudan üstün tuturlar. Uşaqlar nəzarət edərkən də onların yalan danışmasının qarşısını almaq olar. Məsələn, uşağa “ev tapşırığını bitirdinmi?” – deyə soruşmaq əvəzinə “tapşırığını görmək istəyirəm” – deyin. Belə nəzarət forması uşağın həm ev tapşırığını düzgün yerinə yetirməsini təmin edər, həm də nəticəsindən çəkindiyi üçün yalan danışmaz. Bundan başqa, uşaqlara tək valideyn yox, həm də onlara dost olmağı bacarmaq lazımdır. Uşaqlarla elə münasibət qurmaq lazımdır ki, onlar Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|