Qafqaz Universiteti Nəşri
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uşaqlar sual verən zaman valideynin mimikasına, səsinin tonuna xüsusi diqqət verirlər.
Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 116 özlərinin istəklərini, çətinliklərini, narahatlıqlarını valideynləri ilə bölüşə bilsinlər.Uşağı dinləmək və həll yollarını özünün tapmasına yardımçı olmaq lazımdır. • Ana və atanın uşağın yalan danışdığını bildiyi halda göstərdikləri reaksiyalar, əl atdıqları vasitələr bir davranışı yox edə, gücləndirə, yaxud da həyat boyu davam etdirməsi halına gətirə bilər. Uşağın xəyal qurma‐ sının qadağan edilməsi yalan danışmağı gücləndirə bilər. Balaca körpələ‐ rin söylədiyi “söz” yalanla bağlı əxlaqi bir səhv kimi görünməməlidir. • Uşağa hər vəziyyətdə qəbul olunacağını və hər zaman seviləcəyini hiss etdirmək lazımdır. • Uşağın tərbiyəsində yalan söyləməsinə yol verilməməlidir. • Uşaq bacarmadığı şeylərə görə günahlandırılmamalıdır. Bəzən uşağa öhdəsindən gələ bilməyəcəyi işlər tapşırıldıqda və bunun üçün təzyiq gös‐ tərildikdə uşaq yalan danışmağa başlayır. Bunun üçün də valideynlər uşaqlarını bacara biləcəyi şeylərdə məsuliyyətləndirməlidirlər. • Uşaqlar qorxanda tez‐tez yalan danışır. Qorxuyla tərbiyə edilən uşaqla‐ rın yalan danışmaq səviyyəsi o biri uşaqlara görə daha çoxdur. Ona görə də uşaq tərbiyəsində qorxuya yer verilməməlidir. • Uşağı tərifləməkdə xəsis olmayın. Uşaq təriflənməsi üçün yalan danış‐ mağa başlayır. • Uşağa davamlı səhv vərdişlərdən danışmaq əvəzinə, ondan gözlənilən vərdişlərdən danışaraq uşaq tərbiyəsində müsbət nəticə ala bilərik. • Uşaq həqiqəti söyləməsi üçün cəsarətləndirilməlidir. Dürüst davran‐ dığı vaxt hədiyyə də vermək olar. • Uşağın bəzi səhv hərəkətləri görməməzlikdən gəlinə bilər. • Uşaq yalan danışan kimi cəzalandırılmamalıdır. Çünki cəzalanmaqdan qorxan uşaq yalan deyir. • Yalan danışan uşağa qarşı əsəbi şəkildə və sərt davranılmamalıdır. Çünki bu yolla uşaqlar yenidən yalan danışmağa başlayır. • Uşaqlar valideynə hörmətsizlik etmək üçün deyil, tez‐tez səhvləri üzlə‐ rinə vurulmasın deyə yalan danışırlar. • Əgər uşaq yalan danışırsa, valideyn də doğru danışmış kimi davranır‐ sa, onda ata və ana uşaqlarının fikirlərini bilmir. Ona görə də uşağınızın yalan danışdığını ona hiss etdirməlisiniz. VI Fəsil. Uşaqlıq dövrü davranış problemləri 117 Uşaq yalanla qarşılaşdırılmalı, amma dediyi yalanı qəbul etməsi üçün təzyiq edilməməlidir. Valideyn yalanı xoş qarşılamaq və ya cəzalandırmaq əvəzinə uşağın doğrunu görməsinə çalışmalıdır. 68 6.6. ValideynlŠrŠ tŠrbiyŠ ilŠ bağlı tövsiyŠlŠrimiz Evdə bütün işləri görən qadının ən vacib problemlərindən biri anaların uşaqlarına verdiyi tərbiyə qanunlarıdır. Bunu psixoloq Ramazan Boyacı belə təsnifləndirmişdir: 1. Uşaqların dünyasına girin, onları dinləyin, hisslərini öyrənməyə çalı‐ şın. Onların zehni qabiliyyətləri, maraqları və ruh dünyaları yeniyet‐ mələrdən fərqlidir. Ona görə də “bu mövzuda sən nə fikirləşirsən?” kimi suallar verib duyğularını öyrənməyə çalışın. 2. Mülayim xasiyyətli və qərarlı olun. Mülayim xasiyyətli olmağınız uşaq‐ ların özlərini daha yaxşı başa düşməsinə, sərhədlərini bilməsinə kö‐ mək edəcəkdir. 3. “Nə üçün” sualını yox, “nə” və “necə” suallarını soruşun. “Bunu nə üçün elədin? Niyə əsəbisən?” və bu kimi suallar uşaqları qorxuda və əsəbi edə bilər. Onun yerinə “Nə oldu? Necə oldu?” kimi sualları so‐ raraq onların duyğularını və düşüncələrini öyrənib bu problemlərin həlli yollarını taparaq fikir dünyasını inkişaf etdirməyə kömək edin. 4. Uşaqlarınıza qulaq asın. Müdaxilə etmədən onların nə hiss etdiklərini bilin, uşaqlarınıza bəzi hisslərə sahib olmağın normal olduğunu bildirin. Uşaqlarınızın sözlərinin arasında onların duyğularına da diqqət edin. 5. Ailə olaraq müəyyən qanunlara sahib olun. Bu halda uşaqlarınız təəc‐ cüblənməyəcək, hər şeyi normal qarşılayacaq. Müəyyən zamanlarda müxtəlif qanunlar qəbul edirsiniz, əgər məntiqə uyğundursa, uşaqla‐ rınıza deyin ki, onlar sizi qərarsız bilməsinlər. Məsələn, yarım saat əv‐ vəl “pəncərəni ört” dediniz, amma indi “aç” deyirsinizsə, bunun mən‐ tiqli səbəbini söyləyin. 6. Uşaqlarınızı başqa uşaqlarla müqayisə etməyin. Hər uşağın ayrı bir dünyası var. Fərqli bacarığı, fərqli ağlı və fərqli mənəvi dünyası vardır. Buna görə də onları başqalarıyla müqayisə etməyin. Bu, uşaqlara pis təsir edir. 7. Problemli davranışların qaynağı bilinirsə, o problemi həll etmək daha asan olur. Səhv həlli yolları o problemi daha da böyüdəcək və başqa problemlərin mənbəyi olacaq. 68 Yaşar Kuzucu “Küçükler için Büyüklere” (səh 131‐136) Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 118 8. Səhvlərini üzlərinə vurmaqdansa, onlara yaxın olun. 9. Qarşılıqsız sevin, sevginizi hərəkətlərinizlə göstərin və dilinizlə də söy‐ ləyin. 10. Evinizdəki problemlərin həllində uşaqlarınızı da dinləyin. 11. Uşaqlarınızın xüsusi olduğunu bildirin. 12. Lazım olanda “xeyr” deməyi də öyrənin. 6.7. Kiçik yaşlı uşaqlarda Štraf mühitlŠ tŠmasdan yaranan suallar İki‐üç yaş uşaqların ətraf mühitlə tanışlıq dövrüdür. Ona görə də uşaq‐ lar bu yaşda çoxlu şüurlu və şüursuz suallar verirlər. Bu suallar uşağın təsəvvüründən və geniş fantaziyasından irəli gəlir. Ancaq siz heç də elə he‐ sab etməyin ki, uşaq sualı sizə boş yerə verir. Bu suallar uşaq şəxsiyyətinin formalaşması və idrak prosesində təfəkkürlə təxəyyülün normal inkişafı ilə əlaqələndirilir. Təcrübələr göstərir ki, əksər valideynlər uşağın bir çox suallarına laqeyd və soyuqqanlı yanaşır, onun suallarına əsəbi halda cavab verir, onu tezliklə özlərindən uzaqlaşdırmaq istəyirlər. Məsələn, bir gün uşaq anasını suallarla yorur, nadinclik etməyə başlayır. Ana dözümsüzlük göstərib uşağı bir otağa salır və qapını üzünə bağlayır. Ananın başı ev işlə‐ rinə qarışır, uşaq ananın yadından çıxıb qaranlıq otaqda bir saat qalmalı olur. Bu cür sarsıntını yaşayan uşaq qaranlıq otaqda yata bilmir, daim gər‐ ginlik vəziyyətində olur, hətta sonradan nitqində kəkələmə halları yaranır. Çox vaxt valideyn uşağının yorucu suallarına dözə bilməyib ona: “Əgər bir də mənə sual versən ki, “Bu niyə belədir?” dilini kəsəcəyəm!” – deyir. Uşaqlar sual verən zaman valideynin mimikasına, səsinin tonuna xüsusi diqqət verirlər. Xüsusilə zehni və qavrama qabiliyyəti yaxşı inkişaf edən uşaqlarda bu özünü daha qabarıq şəkildə göstərir. Ona görə də hər bir valideyn uşağın bu yaş dövrünü nəzərə almalı, onun psixologiyasını öyrənməli və belə məsuluyyətli işdən boyun qaçırmamalıdır. Muşahidələ‐ rimiz göstərir ki, bu yaş dövründə uşaqlar gün ərzində 200‐ə yaxın sual verirlər. 2‐3 yaşlı uşaqların verdiyi suallarda təkrarçılıq xarakteri özünü göstərir, 3 yaşından sonra isə verilən suallar öyrənmə xarakteri daşıyır. Məsələn, 2‐3 yaşda: – O nədir? – Saat. – Hə? Saat? O saatdır? Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|