Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azıx mağarası
61
adı çəkilən Sakasena vilayəti adını Şimali Azərbaycanda qalmış skiflərin bir hissəsindən götürmüşdür. Sakasenlər kadusilər, albanlar və midiyalılarla birlikdə Atropatın başçılığı altında Qavqamela yaxınlığındakı döyüş zamanı Makedoniyalı İsgəndərə qarşı vuruşmuşdular. Müstəqil Atropatena dövləti yaradıldıqdan sonra Sakasena, güman ki, onun tərkibinə daxil oldu. Orta əsrlərdə Sakasena vilayəti Qafqaz Albaniyasına daxil idi.
- tarixi Azərbaycan ərazisində yaşayan əsas millət. Azərbaycan milləti müxtəlif dilli qədim yerli əhalinin, eləcə də hələ qədimlərdən tarixi Azərbaycan ərazisində yaşayan və sonradan buraya köçən türk tayfalarının qaynayıb-qarışması nəticəsində meydana gəlmişdir. Hazırda tarixi Azərbaycan ərazisində yaşayan azərbaycanlıların sayı 30 milyon nəfərdən çoxdur ki, bunların da 8,5 milyona yaxını Şimali Azərbaycanda, 20 milyondan çoxu isə Cənubi Azərbaycanda yaşayır. Müasir azərbaycanlılar Azərbaycan dilində danışırlar. Azıx mağarası - Azərbaycan Respublikasında - Qarabağda, Füzuli şəhərinin yaxınlığında yerləşir. Azıx mağarası uzaq qədimdən insanlar tərəfindən məskunlaşması ilə məlumdur. 1960-cı ildə Məmmədəli Hü-seynovun başçılığı ilə Azıx mağarasında arxeoloji ekspedisiya tərəfindən aparılmış qazıntılar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, ən qədim insanlar bu mağarada hələ 1,5 mln. il bundan əvvəl məskunlaşmışlar. Bu, bütün Avrasiyada ibtidai insanların məskunlaşdığı ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Mağarada bu dövrə aid əmək alətlərinin tapılması sübut edir ki, Azərbaycan ən qədim insanın formalaşdığı məskənlərdən biri olmuşdur. Azıx mağarasında yaşı 700 min il olan ocaq yeri aşkar edilmişdir. Azıx mağarasında qədim insanın - azıxantropun çənə sümüyünün bir parçası aşkar edilmişdir. azıxantrop - Azərbaycan arxeoloqu Məmmədəli Hüseynov 1968-ci ildə Azıx mağarasında qədim insanın alt çənəsinin bir parçasını aşkar etmişdir. Alimlər bu insanı “azıxantrop” (tapıldığı yerə görə - Azıx və qədim yunanca “antropos” sözünə görə “insan”), yəni “Azıx adamı” adlandırmışlar. Alimlərin araşdırmaları nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, azıxantrop 350 - 400 min il bundan əvvəl yaşamışdır. Bu, qədim insanın qalıqlarının yaşına görə dünyada dördüncü tapıntıdır. Azıxantropun çənəsi xeyli böyük idi. Azərbaycan alimi D.Hacıyev tapılmış çənənin tədqiqi zamanı müəyyən etmişdir ki, o, 18-22 yaşlarında qadına mənsub olub. Azıxantrop artıq oddan istifadə edir və onu uzun müddət saxlamağı bacarırdı. Azıx mağarasında içərisində dörd mağara ayısının kəllə sümüyü olan azıxantrop gizləncləri tapılmışdır. Bu kəllələrdən birinin üzərində yeddi paralel çərtik var idi. Azərbaycan alimi İqrar Əliyev hesab edir ki, bu çərtmələr azıxantroplarda say olmasına işarədir. 62
"Bab əl-Əbvab" (ər. "qapılar qapısı") - Dərbəndin ərəb mənbələrindəki adı.
(798 - 838) - əsl adı Həsəndir. Həsən Ərdəbil yaxınlığındakı Bilalabad kəndində kasıb ailəsində anadan olmuşdur. Həsən hələ uşaq ikən quldurlar onun atasını öldürmüşdülər. Anası onu çox böyük əzab- əziyyətlə böyütmüşdür. Yeniyetmə Həsən ilk vaxtlar çoban, sonralar isə dəvəçi olmuşdur. Həsən Təbrizdə usta şagirdi kimi çalışır, öz cüzi qazancı ilə anasına kömək edirdi. Həsən hər yerdə Azərbaycan xalqının ərəb zülmü altında qüssəli həyatını görürdü. Özünün gələcək şagirdi və həmkarı Həsən ilə ilk görüşündə Cavidan onun dərrakəliliyini, qoçaqlığını, vətənpərvərliyini duymuş və onu özü ilə Bəzz qalasına gətirmişdir. Az sonra Həsən "Babək" ləqəbi ilə xürrəmilərin təlimini qəbul etmiş və Cavidanın sədaqətli köməkçisi olmuşdur. 816-cı ildə Cavidan ərəblərlə döyüşlərdən birində öldürüləndən sonra xürrəmilərə başçılıq etmək 18 yaşlı Babəkə qismət olmuşdur. Babək xalqın əksər hissəsini azadlıq uğrunda mübarizəyə qaldıra bilmiş və xürramilərin qoşunlarında ciddi nizam-intizam yaratmışdır. Babəkin başçılığı ilə xürrəmilər 21 il ərzində ərəblərə qarşı mübarizə aparmış, ərəb ordularını bir neçə dəfə ağır məğlubiyyətə uğratmışlar. Bəzz qalasının ərəblər tərəfindən mühasirəsi zamanı onlar Babəkin oğlunu əsir götürmüş və məcbur etmişdilər ki, atasına mübarizəni dayandırarsa, xəlifənin onu bağışlayacağı haqqında məktub yazsın. Babək oğluna belə cavab vermişdir: "Əgər sən mənim oğlum olsaydın, mənim kimi olardın, amma sən mənim oğlum deyilsən. Sənin bir gün azad yaşamağın qırx il miskin qul kimi yaşamağından yaxşı olardı". Bəzz qalası ərəblər tərəfindən tutulduqdan sonra Babək Arrana getdi ki, yeni qüvvələr toplayıb müharibəni davam etdirsin, lakin keçmiş müttəfiqi Səhl ibn Sunbat tərəfindən xəyanətlə tutulub ərəblərə verildi. Babək 838-ci il martın 14-də Samirədə edam edildi. Babil (şumer. Kandiqirru, akkad. Babilu; hərfi mənası - "allahın qapısı") - Fərat çayının orta axarında qədim şəhər, müasir Bağdadın 90 km-liyindədir. Ön Asiyanın su və karvan yollarının qovşağında yerləşən Babil Hammurapinin hökmdarlığı dövründə iri ticarət şəhəri və müstəqil çarlığın paytaxtı idi. Təxminən e.ə. 1595-ci ildə hettlər tərəfindən tutulmuş və təqribən e.ə. 1518-ci ildə isə kassitlərin hakimiyyəti altına düşmüşdür. E.ə. 732-ci ildən Assuriya dövlətinin tərkibində olmuşdur. E.ə. 689-cu ildə qiyam edən Babil Assuriya çarı Sinaxeribin əmri ilə dağıdıldı. E.ə. VI əsrdə Babilistan hökmdarı Navuxodonosorun hakimiyyəti illərində Babil şəhəri çiçəklənmə dövrünü yaşayırdı, burada böyük tikinti işlərinə başlanıldı - şəhərin ətrafına məşhur İştar darvazası olan möhkəm divarlar çəkildi; Marduk allahının şərəfinə zikkurat tikildi. Babilistanda hökmdar Navuxodonosorun sarayında "Semiramidanın asma bağları" salınmışdı. Bu dövrdə
Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|