H
ər dəm baəı örülüb,
Gözü x
əlqə tirtulub,
H
ər hötyö çur kulub,
Kiryan buləan aəiqlər.
Göyüb
yanub kül buləan,
Eəqdə bülbül buləan,
Kisti kurs
ə fövl buləan,
M
ərdan buləan aəiqlər.
Yol üstünd
ə xak buləan,
Sin
ələri çak buləan,
Zikrin itib pak buləan,
Nalan buləan aəiqlər.
Himm
ət qövrin baəlaəan,
Yür
ək baərın baəlaəan,
F
əryad
urub aəlaəan,
Giryan buləan aəiqlər.
Kahi yüzü sarəarıb,
Kahi yolda g
ərib,
T
əsbihləri ya həbib,
Cövlan buləan aəiqlər.
əhməd, sihnəm aəiq bul,
Sidqinin burla sadiq bul,
D
ərgahıəa layiq bul,
Canan buləan aəiqlər.
Bu hikm
ət on ikilidir, üç duraəı hayizdir. Zamanımızda da
bilhassa Osmanlı türkləri ədəbiyyatında kullanılmaqdadır.
X
əzər babam saldı məni o əəbu yoluəa,
əndin sonra dərya bulub taətım, dostlar.
Haqqa yanıb mömin bulsan tayət qıləıl,
Tay
ət qıləan hak didarın kurar, dostlar.
154
Yüz min
bala baəa tüəsə, inkəraəə qıl
əndən sonra eəq sərini bular, dostlar!
Aəiqləri zar inkəraban yoluəa girdi,
H
ər nə cəfa tiksə, ani haqdan bildi.
Razı bulub yer astıəa hazır buldıı,
Zar yıəlaban səhərlərdə türar, dostlar!
Aya, dostlar,
hiç bilm
ədim, mən bölümni,
S
əadətiəa baəlamadım mən belimni.
Qeyb sözd
ən hiç yıəmadım mən tilimni,
Nadanlıəım məni rüsva qıldı dostlar.
Gic
ə-gündüz biqəm diyirdim, zikrin etmay,
C
əhd eyləbən tuni guni fikrin timay.
M
əhəbbətni bazarında onu satmay,
N
əfsim məni yüz min təam tilar, dostlar!
N
əfsinini sən öz rainə qoyma zinhar,
Yımay-içmay taəm birlə bulqıl bidar.
Axır bir gün körsətküsi sana didar.
Bidar bul
əan
anda didar görər, dostlar!
Aya, əafil haq zikrini tildən koyma,
Dünyalıqdan bir zərrəsin kuləa alma.
ərənlərin arkasından hər kəz qalma,
Yoləa kərkan axır murad tapar, dostlar!
Xac
ə əhməd, bəndə bulsan yıəılan, yorkıl,
M
əhəbbətini məclisinə özün orəıl.
Qiyam
ətin əiddətindən matəm qurkıl,
Mat
əm qurəan sərdən xəbər alar, dostlar!
155
əhməd Yəsəvi dövründə on ikili vəznin çox intiəar etdiyini
biz hicri 630 tarixind
ə yazılmıə «Yusif və Züleyxaə qissəsinə aid
bir m
ənzumədə də görürük. Bu qədim mənzumənin mətni 1889
tarixind
ə Almaniyada basılmıədır
22
. V
əzn etibar
ilə çox əksiklik-
l
əri ehtiva edən bu mənzumə bir çox yerində duraksızdır (öz
q
ədim imlasilə alındı):
M
əlakninin qulaəına eəituldi,
Ol oəlanı almaqlıəa deyür imdi.
Andan sonra bu m
əkama hazır gəlgil,
Tilimi malı nemətə sitqıl imdi.
Andan son k
ərə əlli yıl tamam keçdi,
V
ədə bitdi deyib tilim sönür imdi.
Qoəa mazar anda məcmuh olmuə idi,
Cüml
əsi kuyu uzra uçarlar imdi.
Firiətələr irtiqada bilimdi,
Oq alıb quəı atmaəa varur imdi.
Anı gora malın doəru qaldı heyran,
Anı görüb bixud olub düəər imdi.
Heca v
əzni bilxassə Yumıs əmrə və müasirləri sayəsində bir
dövr
ə girdi. Məlum olduəu üzrə yeddinci əsrdə (Miladi tarixlə
XIII
əsrdə) yaəamıə olan böyük mütəəssif əair Yunus əmrə heca-
nın bir çox vəznini kullanmıədır. Yunus əmrəyə qədər zəif və
cılız bir əəkildə gələn heca, onda tamamilə yeni bir çöhrə ərz etdi.
əsərlərində qədim hecanın ibtidai etradı hiss olunmaz. Yunus
əmrənin hecası heca ahəngli deyil, misrası ahəngə malikdir.
Bundan dolayı heca rüədünü Yunusda bulmuə denilə bilir. O
q
ədər ki, bu gün Qafqaz və Türkiyə ədəbiyyatında belə, Yunusun
bundan altı yüz il əvvəlki hecası kimi vəzndə hakimiyyətə çox az
t
əsadüf edilir. Böyük əairin əsərləri,
mövzumuzu çox əlaqədar
etdiyi üçün kullandıəı bütün vəznlərdən birər nümunə almaqla
ist
ədiyimiz faydayı təminə çalıəacaəız.
22
Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellsahaft. 63, 1889.
156
1) Beə hecalı:
Yar yür
əəim yar,
Gör ki n
ələr var,
Bu xalq iç ind
ə
Biza gül
ər var.
Girdik bu yola
Eəq
ilə bilə,
Q
əriblik elə
Bizi salar var.
Bu yol uzaqdır,
M
ənzili çoxdur,
Keç idi yoxdur,
D
ərin sular var.
H
ər kim mərdanə
G
əlsin meydana.
Qalmasun cana
Kimd
ə hünər var.
Yunus, s
ən bunda,
Meydan ist
əmə.
Meydan iç ind
ə
M
ərdanələr var.
2) Altı hecalı. Bu nümunədə üçüncü hecadan sonra durak
vardır:
əeyximin elləri,
Uzaqdır yolları.
Açıltnıə gülləri,
D
ərməyə kim gəlir?!
əeyximin özünü,
Sev
ərəm sözünü,
Görm
əyə kim gəlir?!
əeyximin elini,
157