X uzuridagi pedagog kadrlar

Innovatsion ta’lim (ingl. “innovation” - yangilik kiritish, ixtiro) - ta’lim oluvchida yangi goya, meyor, koidalarni yaratish, uzga shaxslar tomonidan yaratilgan ilgor goyalar, meyor, koidalarni tabiiy kabul kilishga oid sifatlar, malakalarni shakllantirish imkoniyatini yaratadigan ta’lim


Innovatsion ta’lim jarayonida kullaniladigan texnologiyalar innovatsion ta’lim texnologiyalari yoki ta’lim innovatsiyalari deb nomlanadi.


Ta’lim innovatsiyalari - ta’lim soxdsi yoki ukuv jarayonida mavjud muammoni yangicha yondoshuv asosida yechish maksadida kullanilib, avvalgidan ancha samarali natijani kafolatlay oladigan shakl, metod va texnologiyalar


Ta’lim innovatsiyalari “innovatsion ta’lim” deb xam nomlanadi. “Innovatsion ta’lim” tushunchasi birinchi bor 1979 yilda “Rim klubi”da kullanilgan.
Ta’lim innovatsiyalari bir necha turga ajratiladi. Ular (2-rasm):





11

2. 
   rasm. Ta’lim innovatsiyalarining asosiy turlari
   

Innovatsiyalar turli kurinishga ega. Kuyidagilar innovatsiya- larning asosiy kurinishlari sanaladi:
G ~\

• 
  yangi goyalar;
  
• 
  tizim yoki faoliyat yunalishini uzgati- rishga karatilgan anik maksadlar;
  
• 
  noan’anaviy yondoshuvlar;
  
• 
  odatiy bulmagan tashabbuslar;
  
• 
  ilgor ish uslublari
  

Ta’lim tizimida yoki ukuv faoliyatida innovatsiyalarni kullashda sarflangan mablag va kuchdan imkon kadar eng yukori natijani olish maksadi kuzlanadi. Innovatsiyalarning ^ar kanday yangilikdan farki shundaki, u boshkarish va nazorat kilishga imkon beradigan uzgaruvchan mexanizmga ega bulishi zarur.
Barcha sox,alarda bulgani kabi ta’limda ^am “novatsiya”, “innovatsiya” x,amda ularning mox,iyatini ifodalovchi faoliyat tugrisida suz yuritiladi.


Agar faoliyat sissa muddatli, yaxlit tizim xususiyatiga ega bulib, fasatgina tizimdagi ayrim elementlarni uzgartirishga xizmat silsa u novatsiya (yangilanish) deb yuritiladi. Bordi-yu, faoliyat ma’lum konseptual yondoshuv asosida amalga oshirilib, uning na- tijasi muayyan tizimning rivojlanishiga yoki uni tubdan uzgartirishga xizmat silsa, u innovatsiya (yangilik kiritish) deb


Ilmiy adabiyotlarda “novatsiya” (yangilanish, yangilik) x,amda “innovatsiya” (yangilik kiritish) tushunchalarining bir-biridan farklanishiga alox,ida e’tibor karatiladi. Misol uchun, V.I. Zagvyazinskiyning e’tirof etishicha, “yangi”, “yangilik” tushunchasi nafakat muayyan goyani, balki x,ali amaliyotda foydalanilmagan yondoshuv, metod x,amda texnologiyalarni ifodalaydi. Ammo bunda jarayon elementlari yaxlit yoki alox,ida olingan elementlaran iborat bulib, uzgarib turuvchi sharoit va


12

Asosiy farklar
Novatsiya	Innovatsiya
amaldagi nazariya doirasida dullaniladi; kulam va vadt buyicha chegaralanadi; metodlar yangilanadi; natija avvalgi tizimni takomillashtiradi	tizimli, yaxlit va davomli buladi; ma’lum amaliyotda yangi faoliyat tizimini loyixalaydi; sub’ektlarning faoliyati tula yangilanadi; yangi texnologiyalar yaratiladi; faoliyatda yangi sifat natijalariga erishiladi; amaliyotning uzi xam yangilanadi

I.P.Podlasыyning fikriga kura, ta’lim innovatsionlari duyidagi uzgarishlarga olib keladi:


g l

• 
  pedagogik tizimning tamomila uzgarishi;
  
• 
  uduv jarayonining uzgarishi;
  
• 
  pedagogik nazariyaning uzgarishi;
  
• 
  udituvchi faoliyatining uzgarishi;
  
• 
  uduvchi (talaba) faoliyatining yangilanishi;
  
• 
  pedagogik texnologiyaning uzgarishi;
  
• 
  ta’lim mazmunining yangilanishi;
  
• 
  uditish shakl, metod va vositalarining uzgarishi;
  
• 
  ta’lim tizimi boshdaruvning uzgarishi;
  
• 
  ta’lim madsadi va natijalarning uzgarishi
  

13

3. 
   Pedagogning innovatsion faoliyati. Zamonaviy ta’limga xos muxim jixatlardan biri - pedagog faoliyatining innovatsion xarakter kasb etishiga erishish sanaladi. Rivojlangan xorijiy mamlakatlarda pedagog faoliyatining innovatsion xarakter kasb etishiga erishish masalasi utgan asrning 60-yillaridan boshlab jiddiy urganila boshlagan. Xususan, X.Barnet, J.Basset, D.Gamilton, N.Gross, R.Karlson, M. Maylz, A.Xeyvlok, D.Chen, R.Edem, F.N. Gonobolin, S.M. Godnin, V.I.Zagvyazinskiy, V.A.Kan- Kalik, N.V.Kuzmina xamda V.A.Slastenin kabi tad^щotchilar tomonidan olib borilgan ishlarda innovatsion faoliyat, pedagogik faoliyatga innovatsion yondashish, innovatsion goyalarni asoslash va ularni amaliyotga samarali tadbщ etish, xorijiy mamlakatlar xamda respublikada yaratilgan pedagogik innovatsiyalardan xabaror bilish ork;ali pedagog faoliyatida ulardan faol foydalanish borasidagi amaliy xarakatlar mazmunini yoritilgan.
   

Moxiyatiga kura innovatsiyalar munosabat yoki jarayonga yangilik kiritishning dinamik tizimi sanaladi. Uz-uzidan tizim sifatida yangilik kiritirish munosabat yoki jarayonning, birinchidan, ichki mantigini, ikkinchidan, kiritilayotgan yangilikning muayyan va^t oraligida izchil rivojlanishi va atrof- muxitga kursatadigan uzaro ta’sirini ifodalaydi.
V.A.Slastenin innovatsiyani yangilik yaratish, keng yoyish va foydalanishga ^aratilgan ma^sadga muvofi^, yunaltirilgan jarayoni majmui deb biladi. Muallifning fikriga kura xar ^anday innovatsiya yangi vositalar yordamida ijtimoiy sub’ektlarning extiyojini ^ondirish va intilishlarini ragbatlantirish ma^sadini kuzlaydi.
Xdr ^anday innovatsiyada “yangi”, “yangilik” tushunchalari muxim axamiyatga ega. Turli munosabat va jarayonlarga kiritilayotgan yangilik mazmunan xususiy, sub’ektiv, maxalliy va shartli goyalar tarzida namoyon buladi.
Xususiy yangilik munosabat, ob’ekt yoki jarayonga tegishli elementlardan birini uzgartirish, yangilashni nazarida tutadi.
Sub’ektiv yangilik ma’lum ob’ektning uzini yangilash zaruriyatni ifodalaydi.
Maxalliy yangilik aloxida olingan ob’ekt uchun kiritilayotgan yangilikning amaliy axamiyatini tavsiflash uchun xizmat ^iladi.


14




Shartli yangilik esa munosabat, ob’ekt yoki jarayonda murakkab, progressiv yangilanishning sodir etilishini ta’minlovchi ma’lum elementlarning yigindisini yoritishga xizmat ^iladi.
R.N.Yusufbekova innovatsiyalarni pedagogik nu^tai nazardan kurib chi^ishga e’tiborni ^aratadi. Xususan, pedagogik innovatsiyalar muallif tomonidan ta’lim va tarbiya jarayonida avval ma’lum bulmagan, ^ayd ^ilinmagan x,olat yoki natijaga olib boruvchi pedagogik x,odisaning uzgarib turishi mumkin bulgan mazmuni ekanligi ta’kidlanadi. Rossiyalik olimlar -
A.I.Prigojin, B.V.Sazonov, V.S.Tolstoy, N.P.Stepanov va b. esa innovatsion jarayon x,amda uning tarkibiy ^ismlarini urganishga e’tiborni ^aratgan. Bu urinda ular innovatsion jarayonning tashkil etilishiga nisbatan ^uyidagi ikki yondoshuv mavjud ekanligini e’tirof etadi:

1. 
   yangilikning individual mikro darajasi (unga kura ^andayir yangi goyaga amaliyotga joriy etiladi);
   
2. 
   alox,ida-alox,ida kiritilgan yangiliklarning uzaro ta’sirini ifodalovchi mikro daraja (bu urinda alox,ida-alox,ida kiritilgan yangiliklarning uzaro ta’sirlanishi, birligi, ra^obati va birining urnini ikkinchisi tomonidan egallanishi axdmiyatli sanaladi).
   

A.I.Prigojin, B.V.Sazonov va V.S.Tolstoylar uz tad^i^ot- larida yangilik kiritishning tizimli konsepsiyani asoslashga uringan. Bu urinda mualliflar innovatsion jarayonlarning ^uyi- dagi ikki mux,im bos^ichini bir-biridan ajratib kursatishadi:

1. 
   Yangilik sifatida namoyon buladigan goyalarni ishlab chi^ish (m: korxona, tashkilot tomonidan muayyan turdagi max,sulotni ishlab chi^ishning rejalashtirilishi).
   
2. 
   Yangilik (muayyan max,sulot)ni keng kulamda ishlab chi^ish.
   

Oliy ta’lim muassasalarida innovatsion jarayonlarni tashkil
etishda uziga xos yondoshuvlar kuzatilai. Ular:

1. 
   Gnostik-dinamik yondoshuv (unga kura pedagoglar pedagogik innovatsiyalar, ularning turlari, yaratilishi, amaliyotga tadbi^ etilishi, xorij mamlakatlarida yaratilgan ilgor pedagogik (ta’limiy) innovatsiyalar va ularni urganish, max,alliy shart-sharoitlarni inobatga olgan x,olda amaliyotda ulardan foydalanishga doir bilim, kunikma, malakalarni izchil uzlashtiradilar, uz faoliyatlarida pedagogik innovatsiyalarni faol ^ullash borasidagi tajribalarni uzlashtiradilar).
   

15

2. 
   Individual faoliyatli yondoshuv (bunda pedagoglar uz- larining indiviual imkoniyatlari, kobiliyatlari, tajribalariga tayangan x,ola amaliyo faoliyatda pedagogik innovatsiyalarni kullashda muayyan izchillikka erishadilar).
   
3. 
   Kup sub’ektli (dialogik) yondoshuv (mazkur yondoshuv pedagogik jarayonda innovatsiyalarni xdmkasblarning uzaro, xususan, kup yillik ish tajribasi, kasbiy max,orat va tajribaga ega pedagoglarning faoliyatlari bilan tanishish, ularning ta’lim innovatsiyalarini samarali, maksadli va uzluksiz kullashga doir tavsiya x,amda kursatmalaridan foydalanishlarini ifodalaydi).
   
4. 
   Insonparvarlik yondoshuvi (ushbu yondoshuv pedagogik jarayonda innovatsiyalarni kullashda ta’lim oluvchilarning imkoniyatlari, xox,ish-istaklari, kizikishlari, bilim, kunikma va malakalari darajasini inobatga olish maksadga muvofikligini yoritishga xizmat kiladi).
   
5. 
   Individual-ijodiy yondoshuv (unga kura x,ar bir pedagog faoliyatini urganilayotgan mavzu, ukuv materialining mox,iyati, shuningdek, uz imkoniyatlari, salox,iyati, max,orati, ish tajribasidan kelib chikkan x,olda ta’lim va tarbiya jarayonlarini ijodiy ishlanmalar asosida tashkil etadi).
   

Innovatsion faoliyat - yangi ijtimoiy talablarning an’anaviy me’yorlarga mos kelmasligi yoki yangi shakllanayotgan goyalarning mavjud goyalarni inkor etishi natijasida vujudga keladigan majmuali muammolarni yechishga karatilgan faoliyat


Mox,iyatiga kura innovatsion faoliyat ilmiy izlanishlar, ishlanmalar yaratish, tajriba-sinov ishlari olib borish, fan- texnika yutuklaridan foydalanish asosida yangi texnologik ja- rayon yoki yangi takomillashtirilgan max,sulot yaratishdan iborat.
Pedagogning innovatsion faoliyati kuyidagilar bilan belgilanadi:


16




l l

• 
  yangilikni dullashga tayyorgarligi;
  
• 
  pedagogik yangiliklarni dabul dilishi;
  
• 
  novatorlik darajasi;
  
• 
  kommunikativ dobiliyatning rivojlanganligi;
  
• 
  ijodkorligi
  

Innovatsion faoliyat pedagogning rux,iy, adliy, jismoniy kuchini ma’lum madsadga yunaltirish asosida nazariy bilim, amaliy kunikma va malakalarni egallash, amaliy faoliyatni nazariy bilimlar bilan tuldirib borish, bilish, loyixalash, kommunikativ nutd va tashkilotchilik ma^oratini rivojlantirishni talab etadi.
M.Jumaniyozovaning e’tirof etishicha, pedagogik innovatsion faoliyati duyidagi belgilar asosida namoyon buladi:
G L

• 
  ijodiy faoliyat falsafasini egallashga intilish;
  
• 
  pedagogik taddidot metodlarini egallash;
  
• 
  mualliflik konsepsiyalarini yaratish dobiliyati;
  
• 
  tajriba-sinov ishlarini rejalashtirish va amalga oshira olish;
  
• 
  uzidan boshda taddidotchi-pedagoglar tajribalarini dullay olish;
  
• 
  xdmkasblar bilan ^amkorlik;
  
• 
  fikr almashish va metodik yordam kursata olishlik;
  
• 
  ziddiyatlarning oldini olish va bartaraf etish;
  
• 
  yangiliklarni izlab topish va ularni uz sharoitiga moslash- tirib borish
  

V.Slasteninning fikriga kura innovatsion yondoshuv duyidagi- larga ega bulishni ifodalaydi:


17