X uzuridagi pedagog kadrlar

Faoliyat tuzilmasi	-u -1
/ N Motiv - maksad - vazifa - mazmun - shakl - metodlar - metodika komponentlari yigindisi
Sub’ektiv tuzilma	-L Ch	Innovatsion jarayonda ishtirok etuvchi sub’ektlar
Darajali tuzilma	-k -g	Innovatsion faoliyat sub’ektlarining xalkaro, mintakaviy, tuman, sha^ar va b. darajalari

|, Goyaviy ^ ^ tuzilma ^ Ukuv jarayoni, ma’naviy-ma’rifiy ishlar, boshkaruv va x,k.da yangilikning paydo bulishi, ishlab chikilishi va uzlashtirilishi -4 Davriylik tuzilmasi -l -I» Yangilikning paydo bulishi - jadal rivojla- nishi - kamolot chukkisi - uzlashtirish - dif­fuziya (singib ketishi, tarkalishi) - yangi goyalar bilan boyitilishi - koloklik - inkiroz - irradiatsiya (aldanish) - zamonaviylashtirish -4 Boshkaruv tuzilmasi	-l -g	/ \ Boshkaruv jarayoni (rejalashtirish - tashkil etish - raxbarlik kilish - nazorat) elementlarining uzaro alokasi
Tashkiliy tuzilma	-k -t	Diagnostik, prognostik, tashkiliy, amaliy, umumlashtiruvchi va tadbik etuvchi innovatsiyalar

19

S		\
	Amalga
	oshish
ch		/

3-konuniyat
-11-


IE_


Koliplashtirish
(stereotiplash-
tirish)


4-konuniyat
. L ,
Pedagogik innova- siyalarning davriy takrorlanishi va kaytarilishi

4. 
   rasm. Pedagogik innovatsion jarayon sonuniyatlari
   

Keskin bekarorlik konuniyatiga kura pedagogik jarayon va xodisalar tugrisidagi yaxlit tasavvurlar uzgaradi, shakllangan pedagogik yangilik baxolanadi va bu yangilikning axamiyati, kiymati e’tirof etiladi.
Amalga oshish konuniyati yangilikning xayotiyligini ifodalaydi, unga kura yangi pedagogik innovatsiyalar stixiyali yoki ongli ravishda uta tezkor yoki tezkor ravisha amaliyotga tadbik etilai.
Koliplashtirish (stereotiplashtirish) konuniyati aksariyat pedagoglarda yangicha tafakkurning karor topganligini va ularning innovatsiyalarni amaliyotga tadbik etish yulida faollik kursatishlarini tavsiflaydi. Bu jarayonda dastlab innovatsion xarakter kasb etgan goyalar yanada ilgor yangiliklarni amalga oshirishsh yulida tusik bula boshlaydi.
Pedagogik innovatsiyalarning davriy takrorlanishi va kaytarilishi konuniyati yangiliklarning yangi, yanada kulay sharoitlarda kayta tiklanishini ifodalaydi.
Odatda pedagogik innovatsiyalarning amaliyotga tadbik etilishi ikki xil kechadi:


20

S	\		/•	\		f N		f N
Muammoni tax-			Muljallanayotga			Uzgarishlar va		Uzgarishlarni
lil asosida		->	n ta’lim		->	yangiliklarni	->	amalga
aniklash			tizimini			rejalashtirish		oshirish
V						ch J		ch J

5. 
   rasm. Innovatsiyalarni pedagogik jarayonga tadbis etish bossichlari
   

Bugungi kunda pedagoglarning innovatsion faoliyat kunikma, malakalariga ega bulishlari muxim axamiyatga ega. Pedagoglar tomonidan innofatsion faoliyat kunikma, malakalarini uzlash- tira olishlarida ularning innovatsion yondoshuvga ega bulishlari talab etiladi. Uz moxiyatiga kura pedagoglar tomonidan innovatsion faoliyat kunikma, malakalarining uzlashtirilishi ularda innovatsion yondoshuvni karor topishi asosida kechadi. Pedagoglarda innovatsion yondoshuvning karor topishi xam murakab jarayon bulib, u bir necha boskichda kechadi. Ya’ni (7-rasm):


21

J

1


1-boskich


2-boskich


I


3-boskich


J
1


4-boskich


Tayyor metodik tavsiyanoma (mavjud innovatsiya)lardan foydalaniladi


Mavjud tizimga yangi goyalarni, metodlarni kiritadi


Yangi goyani amalga oshirish mazmuni, shakl va metodlarini tizimlashtiradi


Pedagog ukitish va tarbiyalashga oid uz konsepsiyasi yoki metodikasini yaratadi

6. 
   rasm. Pedagoglarda innovatsion yondoshuvni saror toptirish bossichlari
   

4. 
   Innovatsion xarakterdagi nazorat vositalari. Zamona- viy sharoitda nafakat ta’lim jarayonini tashkil etishda, shu bilan birga talabalarning ukuv faoliyatlarini nazorat kilishda xam innovatsion xarakterga ega vositalardan foydalanilmokda. Ayni urinda ana shunday vositalardan ikkitasi - ukuv portfo- liosi va “Assesment” texnologiyasi tugrisida tuxtalib utiladi.
   

Sunggi yillarda zamonaviy ta’limda pedagogning kasbiy, ta- labaning esa ukuv faoliyatini mazmunan takomillashtirish, shu- ningdek, xar ikki faoliyat turining sifatini ma’lum kursatkich- lar asosida yetarlicha, xolis baxolashga nisbatan extiyoj kuchay- mokda. Portfolio pedagog xamda talabaning faoliyatiga bilvo- sita baxo berish, kay darajada sifatli va samarali ekanligini taxlil kilish imkoniyatini ta’minlashga xizmat kiladi. Kolaversa, portfoliolar pedagog va talabalarga ularning shaxsi, faoliyati bilan turli ekspertiza (tekshiruv)lar jarayonida komissiya a’zolarini bilvosita tanishish imkoniyatini beradi. g
“Portfolio” (ingl. “portfolio” - “portfel”, “xujjatlar solina-
digan sumka”) - avtobiografik xarakterga ega xujjatlar tuplami
v J
Ushbu tuplam pedagog yoki talabaning shaxsi, faoliyatining turlari, erishilgan yutuklari tugrisidagi batafsil ma’lumotlarni berishga xizmat kiladigan individual xujjatlar


22




tuplami sanaladi. Umuman olganda, portfolio xar bir pedagog yoki talabaning maksimal darajada erishgan yutudlari, ularning ijodiy imkoniyatlari, dizidish xamda dobiliyatlarini yoritadi.


Portfolio- pedagog
uziga xos reklamadir


yoki talaba uchun


Ukuv portfoliosi. Bugungi kunda xorijiy mamlakatlar tajribasida keng dullanilayotgan nazorat vositasi bulgan uduv portfoliosi duyidagi imkoniyatlarga egaligiga kura amaliy axamiyat kasb etadi:

• 
  kup funksiyalilik va uzining shaxsiy muvafaddiyatini baxolash;
  
• 
  individual muvafaddiyatlar monitoringini amalga oshirish;
  
• 
  imtixonni tashkil etish;
  
• 
  ta’lim natijalarini xolis belgilash;
  
• 
  ta’limiy muvafaddiyatlar xamda dushimcha natijalarni anid kura olish;
  
• 
  talabaning mavjud imkoniyat va dobiliyatlarini, uning kuchli va kuchsiz tomonlarini kura olish, shaxsiy, kasbiy xamda ijodiy saloxiyatiga yetarlicha baxo berish
  

Moxiyatiga kura talabalarning uduv portfoliolari bir necha turga bulinadi. Ular (8-rasm):





8-rasm. Talabalar usuv portfoliolarining asosiy turlari


23




Kuyida talabalar ukuv portfoliolarining turlariga xos xususiyatlar tugrisia suz yuritiladi.

1. 
   Xujjatlar portfoliosi (bunda talabaning indiviudal ta’limiy muvaffakiyatlari aks ettiruvchi diplom, faxriy yorlik, guvoxnoma va boshkalar jamlanadi).
   
2. 
   Ishlar portfoliosi (unda talaba tomonidan bajarilgan ijodiy ishlar, loyixalar, tadkikotlar, ularning natijalarini aks ettiruvchi reyting daftarchasi, ijodiy ish daftari, elektron xujjatlar, modellar, loyixalar, ijtimoiy, ishlab chikarish, pedagogik amaliyotga doir xisobotlar, talaba tomonidan mustakil yoki guruxdoshlar bilan xamkorlikda tuplagan adabiyotlar, davriy nashrlarning kseronusxalari, illustrasiyalar joy oladi).
   
3. 
   Natijalar portfoliosi (bunda talabaning uzi yoki pedagoglar tomonidan jamlangan talabalarning eng yaxshi ishlari urin oladi; natijalar portfoliosi individual va guruxli bulishi mumkin; ushbu portfolioda aks etgan ma’lumotlar asosida “Eng yaxshi talabalar guruxi” tanlovini tashkil etish mumkin).
   
4. 
   Ba^olovchi portfolio (u talabaning bilim, kunikma va malakalarini nazorat kilish maksadida shakllantiriladi; bu turdagi portfoliodan nazorat ishlari, testlar, chizmalar, krossvordlar va boshkalar urin oladi).
   
5. 
   Takrizlar portfoliosi (bunda talaba tomonidan erishgan yutuklarni baxolashga doir xulosa, takriz, rezyume, esse, tavsiyanoma va tavsifnomalar jamlanadi)
   
6. 
   On-line portfolio (bu kabi portfolio turli shakllarda namoyon buladi; masalan: 1) talabalar tomonidan oliy ta’lim muassasasi yoki fakultet saytiga materiallarni kushish; 2) shaxsiy veb-saytlarni yaratish; 3) semestr yakunlari buyicha xisobot tayyorlash).
   

Portfoliolar yaratilishiga kura xam turlicha buladi. Ya’ni ular elektron, bosma va kogoz variantlarda yaratiladi. Kaysi variantda portfolioni yaratishni sub’ektning uzi tanlaydi.
Portfolioda talabaning joriy, oralik va mustakil ishlari buyicha bajargan topshiriklari, ularga kuyilgan uzlashtirish ballari xam jamlanib boriladi. Portfolio yurgizish talabaning semestr (kurs) va ukuv muddati davomidagi uzlashtirishi, mus- takil ish topshiriklarini muntazam ravishda bajarib borganligi


24




tugrisidagi daliliy jujjat xisoblanadi. Portfolio pedagogik jarayonda pedagogga talabaning erishayotgan yutudlari yuzasidan monitoringni olib borish imkoniyatini yaratadi va uzlashtirish ballarining xakkoniy, ishonchli bulishini ta’minlaydi. Tala- baga esa bilim darajasining kay darajadaligini, uning dinamik usishini kuzatib borish, kasbiy jixatdan shaxsan rivojlanish darajasini mustakil baxolash uchun zarur sharoitni yaratadi.
Talabalar kanday sharoitlarda portfoliolarni shakllanti- rishlari kerak?
Kuyidagi xolatlarda talabalar tomonidan portfoliolarning shakl- lantirilishi maksadga muvofikdir:
G L

1. 
   Istikbolli ish urniga ega bulishda (raxbariyat va xamkasblar yosh mutaxassis bilan yakindan tanishish imkoniyatiga ega buladilar).
   
2. 
   Ilmiy-tadkikot ishlarini olib borishda (tadkikot natija- larini patentlashtirish imkoniyatini ta’minlaydi).
   
3. 
   Fan olipiadalarda ishtirok etishda (olipiadaning turli boskichlarida talabaning imkoniyatlarini baxolash va chamalashga muvffak bulinadi).
   
4. 
   Nomdor xamda Prezident stipendiyasiga talabgor bulishda (tanlov xay’ati talabaning imkoniyatlaridan tula xabar buladi).
   
5. 
   Shaxsiy maksadlarni amalga oshirishda (kushimcha faoliyat turi bilan shugullanishda xamkorlarga talaba shaxsini yakindan tanishtirish imkoniyatini yaratadi)
   

Talabalarning portfoliolari kuyidagi tuzilishga ega buladi:
G ~\

1. 
   titul;
   
2. 
   mundarija;
   
3. 
   portfolioning maksadi;
   
4. 
   portfolioning bulimlari V. U
   

Turiga kura portfoliolar bir necha bulimlarni uz ichiga olishi mumkin. Masalan, “Ishlar portfoliosi” kuyidagi turtta bulimdan tarkib topadi:


25

1. 
   “Mening kiyofam” (talabaning shaxsiga oid ma’lumotlar talabaning rasmi, esse, anketa, tavsifnomalar asosida beriladi; unda kuyidagi lavx,alar mavjud: “Mening anketam”; “Tanishing - bu men!”; “Mening uylarim”; - “Men va mening kizikishlarim”.).
   
2.