X uzuridagi pedagog kadrlar

54-rasm. Individual ta’limning ustuvor tamoyillari


170

2. 
   Individual ta’lim texnologiyalari. 1919 yilda AKShning Dalton shadrida psixolog Ye.Parkxarst tomonidan pedagoglar bilan damkorlikda anik reja asosida sinf-dars tizimini dar bir ukuvchi bilan individual ishlashga uzgartirish goyasi ilgari surildi. Unga kura individual shaxsiy va psixologik imkoniyatlariga tayangan dolda dar bir ukuvchi tomonidan ukuv materiallarini unga xos bulgan tezlik, sur’atda kabul kilinishi uchun sharoit yaratib berildi. Ukuvchilar kunning birinchi yarmida dech kanday jadvalsiz, ishchi yuriknoma asosida mustakil ishlaydi. Kunning ikkinchi yarmida esa uz kizikishlariga kura kichik gurud yoki juftliklarda muayyan savollar buyicha topshiriklarni bajaradi, urganilgan mavzuni mudokama kiladi. Ushbu metod uning goyalari asoslangan shadar sharafiga “Dalton-reja” deb nomlandi. Ushbu metod Rossiyada “loyida metodi” nomi bilan ommalashdi va utgan asrning 20- yillarida universitet damda maktablarda keng kullanildi.
   

Loyixa metodi - ukuv jarayonini individuallashtirish, ukuvchining uzini mustakil namoyon kilishini rejalashtirish, uz faoliyatini okilona tashkillashtirish va nazorat kilish imkoniyatini beradigan ta’lim metodlari majmui


Bugungi kunda ta’lim jarayonining individuallashganligini belgilovchi kuyidagi texnologiyalar ma’lum:

1. 
   Estoniyalik tadk;ik;otchi Inge Unt tomonidan asoslangan individual ta’lim texnologiyasi. Ushbu texnologiya zamonaviy sharoitda ukuvchilarning uyda va maktabda mustakil ishlashlari individual ta’limning asosiy shakli degan goyaga tayanadi.
   

Texnologiyaning modiyati va metodikasi uchun xarakterli bulgan jidatlar kuyidagilardir:
G ~\

• 
  mustakil ishlash uchun individual ukuv topshiriklari;
  
• 
  individual mustakil ta’limni tashkil etishga doir yuriknoma;
  
• 
  mavjud ukuv adabiyotlaridan samarali foydalanish)
  

• 
  J
  

171

2. 
   Mash^ur pedagog A.S.Graniskayaning moslashuvchan ta’lim tizimi. Mazkur texnologiya sinf-dars tizimi doirasida sinf ishini shunday tashkil etish imkoniyati mavjudki, unga kura ukituvchi ta’lim jarayonining 60-80 foizida dar bir ukuvchi bilan individual ishlash imkoniyatiga ega buladi, degan goyani ilgari suradi.
   

Texnologiyaning modiyati va metodikasi uchun xarakterli bulgan jidatlar kuyidagilardir:
G "\

• 
  darsning standart bulmagan, uziga xos tuzilish
  

(1-kismda ukuvchilar jamoasi, butun sinf ukuvchilari, ukitiladi;
2-kismida esa bir-biri bilan parallel, ya’ni, ukuvchilarning
mustakil
ta’limi damda ukituvchining dar bir ukuvchi bilan alodida ishlashi;

• 
  ommalashgan tizim (m: Shatalov tizimi);
  
• 
  uzgaruvchan tarkibga ega juftlikda ishlash (Dyachenko tizimi);
  
• 
  moslashuvchanlikni ta’minlovchi kup darajali ukuv topshiriklari ^(Graninkaya) metodikalaridan foydalanish ^
  

3. 
   V.D.Shadrikovning ukuv rejasiga muvofik tashkil etiladigan shaxsga yunaltirilgan ta’lim tizimi. Bu
   

texnologiya negizida agarda muayyan murakkablikdagi topshirik- larning modiyati tushuntirilib, ukish jarayonining uzini ragbatlantirilsa-da, birok, ukuvchiga ayni vaktda uning kurbi, imkoniyati yetadigan darajada ishlashi uchun sharoit yaratilsa u dolda uning kobiliyatlari samarali rivojlanadi, degan goya yotadi.
Texnologiyaning modiyati va metodikasi uchun xarakterli bulgan jidat kuyidagicha:
g ~\
dar bir ukuvchining kobiliyatidan kat’iy nazar ta’limni samarali olib borilishini ta’minlovchi olti darajadagi ukuv rejasi, dasturi va metodik kullanmalar mavjud bulib, ularda ukuv materiallarining minimal darajasi turli murakkabliklar buyicha kamrab olinadi


172

Individual ta’lim texnologiyalari bir kator umumiy jixatlarga ega. Ular:

• 
  xar bir ta’lim oluvchining ukitish jarayonidagi muvaffakiyatini ta’minlovchi omillar (mashgulotlarning muayyan oralikda utkazilishi, ukuvchilarning fikrlash, tafakkur yuritish, kunikma va malakalarni uzlashtirishdagi xatoliklarni bartaraf etish)ni xisobga olish;
  
• 
  ukuv mashgulotlarida kunikma, malaka va tafakkurga ega bulish, ish kobiliyatining pasayishidagi individual xatoliklarni bartaraf etishning samarali vositalarini kullash;
  
• 
  oila tarbiyasi, shuningdek, motivatsiyaning yetarlicha rivojlanma- ganligi xamda irodaning yetishmasligidagi xatoliklarni
  
• 
  inobatga olish va bartaraf etish;
  
• 
  kuchli va iktidorli ukuvchilar bilan ishlashga yunaltirilgan ukuv jarayonini ijodiy faoliyatni yulga kuyish, sinf va sinfdan tashkari ishlarni uzaro uygunlashtirish asosida) kuchaytirish;
  
• 
  ukitish jarayonida bir kator elmentlarni erkin tanlash imkoniyatini yaratish;
  
• 
  umumiy kunikma va malakalarni shakllantirish;
  
• 
  ukuvchilarda uzini uzi mustakil baxolash malakalarini tarkib toptirish;
  
• 
  ta’lim jarayonida zamonaviy texnik vositalar, shu jumladan, axborot texnologiyalarini faol kullash
  

• 
  U
  

Xorijiy mamlakatlar xozirgi vaktda xam individual ta’lim texnologiyalarini kullash tajribasiga tayanib ish kuradi. Ularda individual ta’lim texnologiyalari sifatida ayni vaktda kuyidagi turlari kullanilmokda (55-rasm):