Xabar ha'm jamiyet. Xabar, mag'luwmat ha'm bilim haqqında tusinik. Xabarlı protsesler. Xabardı su'wretlew, saqlaw, islew beriw ha'm jetkerip beriw. Xabardın' sıpat korsetkishileri. Ja'miyette xabar protsessleri

Bilimlerge tiykarlang’an sistemalar
Bilimlerge tiykarlang’an sistemalar (BTS) degen ne?
Bilimlerge tiykarlang’an sistemalar sonday intellektual komp­yuter programmalari bolip, olar bilimlerden ha’m juwmaq protseduralarinan paydalang’an halda sheshiliwde usi taraw ekspertin tartiwdi za’ru’r etip qoyatug’in ma’selelerdi sheshedi. JI tarawinda terminologiya ele toliq orniqli bolmag’anlig’i sebepli, "Ekspert sistemalar" ha’m " Bilimlerge tiykarlang’an sistemalar" tu’sinikleri ekvivalent dep esaplanadi. Bilimlerge tiykarlang’an sistemalarda konkret predmet tarawindag’i mashqalani sheshiw qag’iydalari (evristikalar) bilimler bazasinda (ja’mlenbesi) saqlanadi. Sistema aldina mashqala faktler mujmal ko’rinisinde qoyiladi ha’m sistema usi faktler tiykarinda bilimler bazasinan juwmaq shig’ariwg’a ha’reket etedi. Evristikalar – juwmaq qag’iydalari bolip, olar belgili faktler tiykarinda sheshimdi tabiwg’a xizmet etedi.
Ma’selen, meditsinaliq diagnoz qoyiw waqtinda biytap haqqinda to’mendegi faktler ma’lim: Joqari temperatura, ko’z jaslaniwi, bas awiriwi. Bul fakt­ler boyinsha vrash biytapti gripp keseli dep diagnoz qoyadi.
Usi siyaqli diagnozdi bilimlerge tiykarlang’an kompyuter sistemasi qiliwi mu’mkin, egerde ondag’i bilimler bazasinda kerekli qag’iyda ha’m evristikalar bar bolsa. Aytiw mu’mkin BTS lardin’ sipati BB nin’ o’lshemi ha’m sipati menen aniqlanadi.
Sistema to’mendegi ta’kirarlaniwshi ta’rtipte isleydi: analiz na’tiyjeleri yamasa berilgenlerdi tan’law (soraw), baqlawlar, na’tiyjeler interpretatsiyasi, jan’a mag’liwmatlardi o’zlestiriw, qag’iydalar ja’rdeminde waqtinsha gipotezalardi keltirip shig’ariw, ja’ne berilgenler ha’m analiz na’tiyjelerin tan’law. Protsess aqirg’i juwmaq ushin jeterli mag’liwmatlar aliw ushin jeterli bolg’anda toqtaydi.
A’piwayiraq sistemalar, dialog rejimde isleydi, yag’niy konsulta­tsiya rejiminde isleydi. Sistema paydalaniwshig’a sheshilip atirg’an ma’sele boyinsha bir qatar sawallar beredi ha’m "Awa" yamasa "YAq" juwaplarina tiykarlanip, jan’a faktlerdi aniqlaydi.
Qa’legen waqitta sistema u’sh tu’rdegi bilimge iye boladi:
1. Strukturalastirilg’an bilimler - predmet tarawi haqqindag’i statistikaliq bilimler. Bul bilimler aniqlangannan keyin hesh qashan o’zgermeydi.
2. Strukturalastirilg’an dinamikaliq bilimler - predmet tarawindag’i o’zgeriwshi bilimler bolip, olar jan’a mag’liwmatlar payda boliwi menen o’zgerip baradi. Ma’selen, Joqaridag’i misaldag’i 3 faktor ha’m juwmaq ortasindag’i baylanis strukturalang’an dinamikaliq bilimge kiredi.
3. Isshi bilimler - konkret ma’sele yamasa konsultatsiya o’tkeriwde qollanilatug’in bilimler Joqaridag’i misaldag’i biytaptin’ temperaturasi Joqarilig’i usinday bilimge misal boladi.
Bilimler ha’mmesi BB da saqlanadi. Olar sistemalastirilg’an, ha’r bir bilim ko’rsetkishlerine (ayriqsha belgilerine) iye boladi. Bul ko’rsetkishler ja’rdeminde bilimler BB dan alinadi (oqiladi).