Xabar ha'm jamiyet. Xabar, mag'luwmat ha'm bilim haqqında tusinik. Xabarlı protsesler. Xabardı su'wretlew, saqlaw, islew beriw ha'm jetkerip beriw. Xabardın' sıpat korsetkishileri. Ja'miyette xabar protsessleri

Sorawlar
1. Xabarlasqan ja’miyet degenimiz ne
2. JA’miyetti xabarlandiriw basqishlari


Xabar texnologiyalari ha'm du'zimleri, olardın' jamiyettegi ornı ha'm a'hmiyeti . Xabar texnologiyaları haqqında tusinik. Xabar texnologiyasının' ishki ha'm sırtqı faktorları. Xabar texnologiyasının' mag'lıwmatlasqan ja'miyettegi orni. Xabar texnologiyalarının' ta'miynatı. Xabar texnologiyaları tu'rleri. Multimediya texnologiyası.


«Texnologiya» so'zi grekshe «techne»-sanaat, sheberlik, o'ner ha'm «logos»-pa'n so'zlerinen quralg'an bolip, ol aniq maqsetke erisiw ushin kerekli qurallar, usil ha'm mu'mkinshiliklerden paydalang'an halda u'zliksiz a'mellerdi izbe-iz orinlariwin ko'zde tutadi.
Informatsiya texnologiyalan haqqinda
Qa'legen protsessti toliq u'yreniwde, ol tuwrali toplang'an informatsiyalardin' ko'lemi, informatsiyalardi o'z ara baylanislilig'i da'rejesi sonshelli quramali boladi, olardi qaysi bir qural ja'rdemisiz toliq qayta islew is ju'zinde islew mu'mkin ernes.
Ilim ha'm texnikanin' rawajlaniwi informatsiyalardi toplaw, qayta islew ha'm jetkerip beriw siyaqli protsesslerdi o'nimli a'melge asiriw mu'mkin ekenligin ko'rsetedi. Bunda tiykarg'i onimdi texnikaliq qurallar kompyuter ha'm basqa tu'rdegi qurallar iyeleydi.
Olardin' ja'rdeminde jumisti sho'lkemlestiriw arqali informatsiyalardi almastiriwdi tezletiwden tisqari kerekli informatsiyani izlew, qayta islew ha'm onnan paydalaniwdi an'satlastiriw ha'm de informatsiynin' da'slepki ko'rsetip o'tilgen barliq qa'siyetlerin saqlawg'a erisiledi.
Insan ta'repinen informatsiyalardi izlew, toplaw, saqlaw, qayta islew ha'm onnan paydalaniw usillan ha'm qurallarina informatsiya texnolgiyasi dep aytiladi.
Informatsiya texnologiyasi eki: ishki ha'm sirtqi faktorlardan ibarat boladi. Ishki faktorlarg'a usillar, sirtqi faktorlarg'a qurallar kiredi.
Bunnan, informatsiya texnologiyasi o'z ishine to'mendegilerdi aladi: qa'lem, rushka, da'pter, qag'az, proektor, ekran, kodoskop, klass, stol, stul, oqiwshi, oqitiwshi, sipsekesh, direktor, kitap, kompyuter, sa'wbetlesiw protsesi, sabaq o'tiw protsesi, test o'tkeriw protsesi, soraw-juwap o'tkeriw protsesi, sabaq o'tiw usili ha'm metodikasi, plakat yamasa basqa didaktikaliq materiallar ha'm t.b. Demek, informatsiya texnologiyalarinan sanaatta, sawda-satiqta, basqariwda, bank, bilimlendiriw ha'm salamatliq sistemasinda, meditsina ha'm pa'nde, transport ha'm baylanista , awil xojalig'i ha'm sotsialiq xizmet sistemasinda, turmista qollaniladi eken.
Informatsiya texnologiyasinm' tiykarg'i texnikaliq qurallari sipatinda kompyuterlerden tisqari baylanis qurallari — telefon, teletayp, telefaks ha'm basqalar qollaniladi.
“Xabar texnologiyalari” pa`ninde xabarlar, olardin` qa`siyetleri, xabar sistemalari ha`m waziypalari, xabarlardi qayta islew, xabarlardin` a`meliy a`hmiyeti ha`m basqa o`zgeshelikleri u`yretiledi.”Xabar texnologiyalari” pa`ni matematika, fizika, informatika ha`m basqa bir qatar pa`nler menen tikeley baylanisli.
“Xabar texnologiyalari” ga`pindegi “ texnologiya”
so`zi latinsha “thexnos“ - ko`rkem o`ner, o`ner, taraw ha`m “logos“ - pa`n degen mag`anani bildiredi. Yag`niy, texnologiya- qandayda waziypani orinlawda, onin` ha`r qiyli usillar ko`rinisin bildiredi.

Xabar texnologiyasinin` mazmunin to`mendegi a`piwayi bir misal menen tu`sindiriwge ha`reket etemiz.

Siz qandayda bir mag`liwmat haqqinda bir oblast (respublika, rayon)ta jasaytug`in dostin`iz menen pikir almaspaqshisiz deyik. Buni ha`r tu`rli jollar arqali a`melge asiriwin`iz mumkin. Ciz dostin`izg`a o`z pikirin`izdi ( o`z na`ubetinde, dostin`iz da sizge juwabin) to`mendegi usillar arqali jetkiziwin`iz mumkin:
1) baylanis bo`limi arqali (jazba tu`rde );
2) telefon tarmaqlari arqali (awizeki );
3) zamanago`y telekommunikatsiya qurallari arqali.
Turmis ta`jiriybesi soni ko`rsetedi, bul usillardan paydalaniw na`tiyjeler ha`r tu`rli boladi ha`m na`tiyjelerge qarap, qaysi usildan paydalaniwdi o`zin`iz belgilep alasiz.
Bazar ekonomikasi jag`dayinda, a`lbette, qaysi bir jumisti orinlawdan aldin oni a`melge asiriw ushin ketetug`in qa`rejetlerdi shamalap ko`riwin`iz lazim, keri jag`dayda oni a`melge asira almawin`iz mu`mkin. A`lbette, joqarida ko`rsetilgen usillardan paydalaniw uzatilatug`in xabar mazmunina ha`m man`izina baylanisli.
Aqirg`i na`tiyjede, o`zin`iz ushin ekonomikaliq jaqtan en` arzan (hesh bolmag`anda arzanirag`i ) ha`m sarasi joqari bolg`an usildi belgilep alasiz.
Xabardi uzatiw usillarina kelsek, 1- ha`m 2- punkttegi ko`rsetilgen usillar menen jaslig`in`izda-aq tanisip alg`ansiz ha`m onnan paydalaniwdi jaqsi bilesiz. Al zamanago`y telekommunikatsiya qurallarinan paydalaniw bolsa, olar menen islew ko`nlikpesine ha`m uqibina baylanisli boladi. Sonin` ushin, da`slep zamanago`y telekommunikatsiya qurallarinin` o`zi ne ekenligin bilip aliwin`iz kerek.
Zamanago`y telekommunikatsiya qurallarinin` mu`mkinshilikleri juda` ken` cistema bolip, og`an «Informatika ha`m esaplaw texnikasi tiykarlari» pa`ninen belgili bolg`an komp`yuter, mul`timediya qurallari, komp`yuter tarmaqlari, internet, intranet siyaqli tu`siniklerden basqa bir qatar jan`a tu`sinikler de kiredi. Bularg`a xabar sistemalari, xabar sistemalarin basqariw, xabarlardi uzatiw sistemalari, mag`liwmatlar bazasi, mag`liwmatlar bazasin basqariw sistemasi, bilimler bazasi siyaqlilar kiredi.
XX a`sirdin` 90-jillarinan baslap xabarlactiriw tarawi tez rawajlanip ketti. Bizin` a`sirimiz, yag`niy XXI- a`sirdi xabarlandiriw ha`m kommunikatsiya a`siri dep biykarg`a aytpag`an. Xabarlandiriw ne ha`m onin` uaziypalarina neler kiredi, onin` tiykarg`i belgileri qanday degen sorawlar ha`zirgi zaman ja`miyetindegi ha`r bir puqarani qiziqtiriwi ta`biyiy. Cebebi, insannin` iskerligin xabarsiz ko`z aldig`a keltiriw qiyin.
Ha`zirgi kunde ha`r bir mekeme, oqiw orni, firma ha`m o`ndiristin` barliq tarawlarinda basshi ha`m xizmetkerlerdin` iskerliginin` na`tiyjeliligin arttiriw maqsetinde basqariw protsesslerin belgili da`rejede avtomatlastiriwg`a tiyisli mashqalalardi sheshiw menen shug`illanadi. Bunda olar arnawli firmalardin` qa`nigelikleri menen ushirasadi, olardin` iskerligi menen jaqinnan tanisadi, olar islep shig`aratug`in o`nimlerdi ko`redi ha`m aqirinda o`zinde avtomatlastiriw ushin kerek bolatug`in texnikaliq u`skenelerdi satip aladi. A`lbette, mekemelerge ornatilg`an avtomatlastiriw u`skeneleri jildan-jilg`a jan`alanip, texnikaliq jaqtan jetilistirilip bariladi.
XX a`sirdin` son`g`i on jili ishinde xabarlar menen islew ha`m xabarlastiriw tez rawajlandi. Sebebi, ku`ndelik turmista xabarlar, olardi qayta islew ha`m uzatiwdin` a`hmiyeti artip barmaqta. Bul o`z na`wbetinde ja`miyettin` ha`r bir ag`zasinan xabarlastiriw ha`m xabar texnologiyalari sirlarin, onin` qag`iyda ha`m nizamlarin teren` biliwdi talap etedi.
Respublikamiz g`a`resizlikke eriskennen son`, xabarlastiriw ha`m xabar texnologiyalarinan paydalaniw bag`darinda u`lken sharalar a`melge asirildi. Hu`kimetimiz ta`repinen qabil etilgen “Bilimlendiriw haqqinda“ g`i nizamda bul da`sturdin` tu`p man`izi bayan etilgen. Sonday-aq, son`g`i 5-6 jil ishinde bul tarawda qabillang`an bir qatar hujjetler xabarlastiriw ja`miyetin quriw en` joqarg`i insaniyliq arziw-nietlerge aylang`anlig`inan derek beredi.