Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 33 axırda özünün eybəcər balasını dimdiyinə alıb aparır və Süleyman padşaha deyir: Qibleyi-aləm! Dünyada bundan gözəl quş balası tapmadım» – əhvalatı «Sağsağan» hekayəsində qələmə alınmışdır – və yaxud, məzmunu «Kitabi-Dədə Qorqud»dan gələn, xalqımızın yadelli işğalçılara qarşı mübarizəsindən söhbət açan digər bir əfsanə «Qarı dağı» hekayəsi üçün əsas olmuşdur. Yazıçının 1991-ci ildə qələmə aldığı «Vəzir Allahverdi xan və Bəhlul Danəndə» hekayəsindəki əhvalat da anasının danışdığı rəvayətlərdən götürülmüşdür. Həmçinin, ―Apardı sellər Saranı‖, ―Qəhrəman ilə bülbülün nağılı‖, ―Yusif və Efsir‖, ―Abidin yuxusu‖, ―İsa-Musa‖ təkin əsərləri də bu qəbildəndir... İ.Əfəndiyevin uşaqlıq və gənclik illəri bir tərəfdən belə əfsanəli və rəvayətli mühitdə keçmişdisə, digər tərəfdən bolşevik qaragüruhunun və kommunist ideologiyasının ən qatı dövrünə təsadüf etmişdir. Bütün varlılar kimi Əfəndiyevlər ailəsi də dövrün ədalətsizlikləri ilə qarşılaşmışdır. Bunlar isə İlyas Əfəndiyevin qəlbində dərin iz salmışdır. Yəqin ki, onun ədəbi qəhrəmanlarındakı mövcud rejimlə örtülü barışmazlıq ruhu, elə yazıçının öz xarakterindəki kommunist və sovet rejiminə qarşı nisbi narazılıq, zamanın qatı ideoloji tələbləri ilə barışmamaq meylindən əmələ gəlmişdir. Yazıçı hələ uşaq yaşlarından zəhmətə alışmış, məktəbə getməzdən əvvəl yazıb-oxumağı öyrənmiş, kitablara böyük maraq göstərmiş, çoxlu mütaliə etmişdir. 1921-ci ildə birinci sinifə gedən İlyas müəllim 1930-cu ildə pedaqoji təmayüllü iki dərəcəli orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirmişdir. Məktəbin direktoru Cəmil bəy Vəzirov, müəllimləri Mehdi Mehdizadə, Cümşüd www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 34 Zülfüqarlı, Bəylər Ağayev kimi sonralar məşhur olmuş savadlı ziyalılar da onun həyatında, şəxsiyyətinin, xarakterinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdı. Orta məktəbdə oxuyarkən müəllimlərin tapşırıqları ilə kifayətlənməyən İ.Əfəndiyev dərsdən əlavə, müstəqil mütaliə yolu ilə çoxlu bədii kitablar, o cümlədən rus ədəbiyyatı klassiklərindən Aleksandr Puşkin, M.Y.Lermontov, A.P.Çexov, İ.Turgenev, Maksim Qorki kimi sənətkarların dilimizə tərcümə olunmuş əsərlərini mütaliə etmiş, eyni zamanda riyaziyyat və fizika elmlərinə böyük maraq göstərmiş, coğrafiyanı həvəslə öyrənmiş, böyük səyyahların, o cümlədən R.Amundsen, Nansen, Xristofor Kolumb , Ameriqo Vespuççi kimi maraqlı adamların həyatını əks etdirən kitabları da oxumuşdur. Əlbəttə, bədii ədəbiyyat və ədəbiyyatşünaslıq onu daha çox maraqlandırırdı. İ.Əfəndiyev yazır: «Klassik romanlar, pyeslər, poemalarla bərabər, o zaman haqqında çox danışılan professor Friçe, professor Koqan, professor Köprülüzadə, İsmayıl Hikmət kimi məşhur ədəbiyyat alimlərinin əsərlərini də yorulmadan, həvəslə oxuyub balaca dəftərçələrdə özüm üçün konspektlər çıxarırdım. Mən gələcəkdə Köprülüzadə kimi, professor Friçe kimi böyük ədəbiyyat alimi olmaq xəyalı ilə hey həvəslənir, hey oxuyurdum». (Bax: Yenə orada, səh. 45.) Dünya ədəbiyyatı və mədəniyyəti sahəsində yüksək zirvəyə qalxmış onlarla sənətkarların həyatı və yaradıcılıq təcrübəsi bir daha sübut edir ki, böyük ədiblərin, rəssam və bəstəkarların formalaşıb yetiş- məsində, öz xalqının qabaqcıl elm və mədəniyyət xadimi səviyyəsinə yüksəlməsində bir sıra mühüm həyati amillər www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 35 həlledici rol oynamışdır. Ədəbi tənqidimiz də, yazıçının yaradıcılıq yolunun bir çox cəhətlərinin izahında onun həyat yolunun bu amillərini önə çəkməkdədirlər... Bir daha xatırladaq ki, sənətkarı əhatə edən ictimai ədəbi mühitin bütün mürəkkəblik və çoxcəhətliliyini öyrənmədən, onun müasirləri ilə əlaqələrinin yerini və mövqeyini dəqiq müəyyən etmədən yazıçının formalaşma və inkişaf prosesini doğru-düzgün müəyyənləşdirmək və mənalandırmaq çətindir, bəlkə də mümkün deyildir. Əlbəttə, İ.Əfəndiyevin bir gənc kimi yetişməsində, mütaliəyə, ədəbiyyata, elmə böyük maraq göstərməsində, hər şeydən əvvəl, ailə tərbiyəsinin, ata-ana ocağının çox mühüm təsiri olmuşdur. Lakin bu, həlledici səbəb olsa da, yeganə amil deyildi. Yazıçının formalaşıb yetkinləşməsində, bir sənətkar kimi püxtələşməsində başqa amillər də olmuşdur ki, bunlardan oxuduğu və dərs dediyi məktəbin kollektivi, boya-başa çatdığı bölgənin ictimai-mədəni mühiti, gənclik illərində böyük həvəslə izlədiyi və maraqla mütaliə etdiyi «Qızıl Araz» adlı rayon qəzeti, Füzulidə fəaliyyət göstərən xalq teatrı, ali təhsil aldığı institut həyatı, işlədiyi «Yeni yol», «Kommunist» və «Ədəbiyyat qəzeti» redaksiyaları və ən nəhayət Bakı və Yazıçılar İttifaqının o vaxtkı ədəbi mühiti çox böyük təsir göstərmişdir. Düzdür, bu amillərin yazıçıya biri az, biri çox təsir etmişdir, lakin onların heç biri təsirsiz qalmamışdır... Orta məktəbi bitirdikdən sonra bir müddət Böyük Bəhmənli kəndində dil və ədəbiyyatdan dərs deyən İ.Əfəndiyev 1935-1938-ci illərdə Qaryagin (Füzuli rayonu o vaxtlar belə adlandırılırdı) şəhər orta məktə- Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|