Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 57 Bu əsər ədəbi tənqid tərəfindən yüksək qiymətlən- dirildi. Tənqidçilərin yazdığına görə, ictimai həyatın qüsurlarını realist mövqedən açıb göstərən, həyat həqiqətlərini dolğun şəkildə, sənətkarlıqla şərh edən ―Atayevlər ailəsi‖ əsəri sanki teatr kollektivini yenidən səfərbər edib, həqiqi yaradıcılıq yoluna doğru yönəltdi. İlyas Əfəndiyev müasirliyin məna və mahiyyətini, müasirlik anlayışının geniş və zəngin məzmuna malik olduğunu dərindən dərk edir və müasirliyi yalnız müasir mövzularla məhdudlaşdıranların yalnış fikirlərinə qarşı çıxırdı. Buna görə də «Atayevlər ailəsi» pyesi teatr kollektivini yenidən müasirlik uğrunda mübarizəyə səsləyə bildi. (Bax: Mehdi Hüseyn. «Atayevlər ailəsi» (Əsərin tamaşaya qoyulması münasibətilə) //Kommunist. -1954. - 23 oktyabr; M. Hüseyn. Ədəbiyyat və sənət məsələləri. - Bakı: Azərnəşr, 1958. - s.573-578.) Deyildiyi kimi, quruluşçu rejissor Tofiq Kazımov pyes üzərində işə başlarkən ilk növbədə rolların aktyorlar arasında düzgün bölünməsinə nail olur. Dramaturqun özünün qeyd etdiyi kimi, «hansı rolun, hansı aktyorun daha təbii ifa edə biləcəyini düzgün təyin etmək hissi, yaradıcılıq intuisiyası Tofiq Kazımovda çox güclü idi». O, deyirdi: «Rejissor gərək hər bir aktyorun nəyə qadir olduğunu, onun sənətkarlıq potensialını qabaqcadan düzgün hiss eləyə bilsin. Ancaq belə olduqda aktyordan istəyini tələb eləyə bilər». (Bax: Əfəndiyev İ. Seçilmiş əsərləri. 4 cilddə, 2-ci cild. Bakı, Azərnəşr, 1970, s.255.) İlyas müəllim daha sonra yazır: ―Tofiq Kazımov «Atayevlər ailəsi» əsərinin məşqinə coşğun həvəslə başladı. Onun məşqi həmişə olduqca canlı keçirdi. Aktyor ifasında qeyri-təbii, saxta hərəkəti duymaqda onun qeyri-adi həssaslığı var idi. Başqa tamaşalarında www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 58 olduğu kimi T.Kazımovun quruluş verdiyi «Atayevlər ailəsi» də nəninki obrazın daxili aləmini, hətta hər mizanın, hər bir detalın aydınlaşmasına, tamaşaçılara təsir etməsinə çalışırdı. Tofiq Kazımov obrazın, xüsusilə psixoloji cəhətdən dürüst çıxmasına birinci dərəcəli məsələ kimi baxırdı. O, realist rejissor olsa da, tamaşaçının, oxucunun qəlbinə təsir eləməyən, insanın ruhi aləmini sarsıtmayan quru, soyuq realizmdən uzaq gedirdi‖. (Bax:Əfəndiyev İ. ―Seçilmiş əsərləri‖, 4 cilddə, 2-ci cild. Bakı, Azərnəşr, 1970, s.256.) Akademik Mirzə İbrahimov «Atyevlər ailəsi» tama- şasına teatrımızın gələcək inkişafına təsiri baxımından prinsipial qiymət verərərkən onun vaxtilə teatrlarımızda nəzərə çarpan, ―romantik-qəhrəmanlıq üslubunun köhnəldiyinə əks sübut olduğunu‖ da göstərmişdi. Qeyd olunmuşdu ki, ―Stanislavski sisteminin‖ tətbiqinə mane olan «romantik-qəhrəmanlıq» tamaşaları ―aktyorların – surətləri realist səhnə təcəssümü yolundan kənara sapdırır. İlyas Əfəndiyev teatrının psixoloji dərinliyə əsaslanan realist bütövlüyü içərisində insanı həyata, mübarizəyə, yeniliyə, gözəlliyə səsləyən romantizm və qəhrəmanlıq cəhətləri də aydın nəzərə çarpırdı. Bu teatr əsasən psixoloji keyfiyyətlərin qüvvətli olması, realizmin dərinləşməsi mövqeyindən qeyri-təbii vəziyyətlərə qarşı durmuş, əxlaqi təmizliyi, mübarizliyi ilə təlqinedici gücə malik obrazlar təqdim etmişdir.‖ (Bax: M.İbrahimov. ―Atayevlər ailəsində‖, «Kommunist» qəzeti, 23 oktyabr 1954-cü il.) Bu əsər, İlyas Əfəndiyevin də qeyd etdiyi kimi ―konfiliktsizlik nəzəriyyəsinin‖ iflasından sonra yazıldığından olduqca qeyri-adi və yeni görsənirdi. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 59 Bunları tənqid məqamında və yerində tumuş, İlyas Əfəndiyevin bu yaradıcılıq konsepsiyasını təqdir emişdi. Dövrün görkəmli tənqidçisi Mehdi Hüseyn yazırdı: ―… əsərin ən çox Xosrov Atayev və onun arvadı Dilşad ətrafında fırlanan əsas dramatik konflikti, təbii olaraq ailə çərçivəsindən çıxıb, dərin ictimai mahiyyət kəsb edir. Müəllifin əsl məharəti də odur ki, o, qəhrəmanlarını öz iradəsinin tələbini ödəyən bir alətə çevirmədən hadisələrin inkişafında canlı, həyatın daxili məntiqinə əsaslanmış, təsvir etdiyi bütün insanların fərdi xüsusiyyətləri ilə yanaşı, onların ictimai məzmununu da aça bilmişdir… Konfliktsiz dramaturgiya nəzəriyyəsinə zərbə endiriləndən bəri yaranmış dram əsərləri içərisində «Atayevlər ailəsində» pyesi xüsusi və görkəmli bir yer tutur‖. ( Bax: M.Hüseyn. «Atayevlər ailəsində». «Kommunist», 1954, 23 oktyabr.) Sonralar, pyesin bu cəhətini ədəbiyyatşünas Yaqub İsmayılov da qeyd etmişdi: ―Pyesdə həyat həqiqəti düzgün yaradıcılıq mövqeyindən mürəkkəbliyi ilə qələmə alınmış, ideya, real bədii lövhələr və surətlər vasitəsilə ümumiləşdirilmişdir. Odur ki, əsasən bir ailədə cərəyan edən bu hadisə və mətləblər tamaşaçını fikrən dərinlərə aparır, həyatın ictimai mahiyyətli dramatik mənzərəsi ilə tanış edir.‖ (Bax: İsmayılov Y. İlyas Əfəndiyevin yaradıcılıq yolu. Bakı, Elm, 1991, s.129.) ―Atayevlər ailəsi‖nin ədəbi tənqiddə şərhinin və qiymətləndirilməsinin üzərində ona görə belə geniş dayandıq ki, bu əsər İlyas Əfəndiyev yaradıcılığında həm yeni bir estetik keyfiyyətlə ortaya çıxmışdı, həm də onun yaradıcılıq manerasının keçid mərhələsinin əsasını qoymuşdu... Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|