Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 48 professor Elçin Əfədiyev yazır: ―Səməd Vurğun İlyas Əfəndiyevin sadə adamları «böyük məhəbbətlə və hərarətlə» təsvir etdiyini, «onların zəhmətini parlaq və real boyalarla» göstərdiyini deyirdi. Nazim Hikmət İlyas Əfəndiyevin dramaturgiyasını yüksək qiymətləndirirdi və məqalələrindən birində belə maraqlı bir fikir söyləyirdi: «Süleyman Rüstəmin, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın arasında kökün dərinliklərə yayılması, gövdənin birliyi, yekparəliyi nöqteyi-nəzərindən bir birlik, vahidlik, budaqların eyni kök üstündə ayrı-ayrı tərəflərə uzanması nöqteyi-nəzərindən isə ayrılıq vardır. Bir-birinə həm oxşayırlar, həm oxşamırlar. Mirzə İbrahimovla Mehdi Hüseynin nəsri haqqında da, ustad Cəfər Cabbarlının və İlyas Əfəndiyevi dramaturgiyası haqqında da eyni şeyi söyləmək mümkündür.» Məmməd Arif İlyas Əfəndiyev haqqında bir sıra məxsusi məqalələr yazmışdı və onu «hər cür milli məhdudluqdan uzaq bir yazıçı» hesab edirdi, Mehdi Hüseyn İlyas Əfəndiyevi «insan psixologiyasını təbii və sadə boyalarla göstərdiyi üçün» həmişə yüksək qiymətləndirirdi, hələ 1944-cü ildə, – o vaxt İlyas Əfən- diyev cəmi beş il idi ki, ədəbiyyata gəlmişdi – «Bir nasirimiz haqqında» adlı çox xeyirxah bir məqalə yazıb o zamanın ən nüfuzlu qəzetində – «Kommunist»də dərc etdirmişdi və özünə xas olan ədəbi intuisiya ilə Azərbaycan ədəbiyyatına yeni, heç kimə bənzəməyən bir istedadın gəldiyini göstərirdi. Eyni zamanda, aydın hiss olunur ki, Mehdi Hüseyn bu məqaləni «baş ideoloji tribunada» – «Kommunist» qəzetində dərc etdirməklə, həm də gənc yazıçını – İlyas Əfəndiyevi dövrün ideoloji www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 49 hücumlarından qorumaq məqsədini də güdmüşdür.‖ (Bax: Elçin, Seçilmiş əsərləri, 10 cilddə, 5-ci cild, s.275.) Burada bir məsələni də diqqətə çatdırmaq istərdik, o da yazıçı və tənqidçi şəxsiyyətinin münasibətlərinə. Faktlar göstərir ki, dövrünün həm görkəmli yazıçısı, həm də nəzəriyyəçi-tənqidçisi kimi tanınmış Mehdi Hüseynlə İlyas Əfəndiyevi çox sıx yaradıcılıq əlaqələri və dünyagörüşlərinin oxşarlığı birləşdiribdir. Onlar ömrlərinin sonuna qədər yaxın dost və əməkdaşlıq ediblər... O illərdə Mehdi Hüseyn artıq tanınmış və iti qələmi, ədəbi mübarizədə kompromissiz və ciddi xarakteri ilə özünə nüfuz qazanmış bir yazıçı və ədəbiyyatşünas, İlyas Əfəndiyev isə üç il əvvəl ilk hekayələr kitabını nəşr etdirmiş gənc bir yazıçı idi. Lakin onları əməl birləşdirmişdi və onlar birlikdə ilk yazılarını – Natəvan haqqında dövrü üçün çox maraqlı və cəsarətli bir məqalə yazmışdılar. İlyas Əfəndiyev 1944-cü ilin 26 dekabrında Akademik Milli Dram Teatrında (o zaman Məşədi Əzizbəyov adına Dövlət Dram Teatrı adlanırdı) tamaşaya qoyulmuş ilk səhnə əsəri «İntizar»ı da öz hekayələri əsasında Mehdi Hüseynlə birlikdə yazmışdı, 1948-ci ildə onlar bir yerdə A.Ostrovskinin «Son qurban» komediyasını Azərbaycan dilinə çevirmişdilər. Elə buna görə də İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı bir tənqidçi kimi həmişə Mehdi Hüseynin maraq dairəsində olmuşdur. Mehdi Hüseyn, İlyas Əfəndiyevin «İşıqlı yollar», «Atayevlər ailəsi» və başqa əsərləri haqqında geniş və dövrün kontekstində prinsipial əhəmiyyətli resenziyalar yazmışdı, Azərbaycan ədəbiyyatının aktual problemlərinə həsr olunmuş bir çox məqalələrində İlyas Əfəndiyevin yaradıcılıq xüsusiyyətlərinin üzərində www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 50 dayanmış, bu xüsusiyyətlərin ədəbiyyata gətirdiyi yeniliklərdən bəhs etmiş, lazım olan məqamlarda – belə məqamlar isə az olmamışdı – öz prinsipial sözünü demişdi. (Bax: Mehdi Hüseyn. «Atayevlər ailəsi» (Əsərin tamaşaya qoyulması münasibətilə) //Kommunist. -1954. - 23 oktyabr; M. Hüseyn. Ədəbiyyat və sənət məsələləri. - Bakı: Azərnəşr, 1958. - s.573-578; ―Bir nasirimiz haqqında‖ //Kommunist. - 1944. - 5 aprel; «İşıqlı yollar» (Yazıçının eyni adlı pyesinin tamaşası haqqında) // M. Hüseyn. Əsərləri 10 cilddə. 9-cu cild. - Bakı: Yazıçı, 1979. - s.592-598; Ədəbiyyat qəzeti. - 1947. - 30 iyul.) Yazıçının qayğısını çəkən qələm dostları, xeyirxah insanlarla yanaşı, onun paxıllığını çəkənlər, yüksəlməsini istəməyənlər də tapılırdı. Bu illərdə Yazıçılar İttifaqında çağırılmış iclasların birində «cavan yazıçı İ.Əfəndiyevin özünü yaxşı aparmadığından», «bir sıra pozğun ünsürlərlə» əlaqə saxladığından söhbət getmiş və Yazıçılar İttifaqının Rəyasət heyəti ona ciddi xəbərdarlıq etmişdir. Lakin gənc yazıçı İ.Əfəndiyev Bakıya gəldiyi ilk gündən Əbülhəsən, Ə.Vəliyev, S.Rəhman, M.Cəfər, M.Hüseyn, S.Vurğun, S.Rəhimov, M.Arif, Ə.Ağayev, A.İsgəndərov, Adil Əfəndiyev və digər bu kimi sənətkarların əhatəsində olmuş, hər gün onların təsirini hiss etmiş, nəzər-diqqətlərindən kənarda qalmamış və getdikcə yetkinləşmişdir. Yazıçı həmin xeyirxah insanları xatırlayaraq sonralar qeyd etmişdir ki, «mən ədəbiyyatımızda onların yerini boş görürəm. Yazıçılardan Səməd Vurğun da, Əli Vəliyev də, Mehdi Hüseyn də, Süleyman Rəhimov da, Mrzə İbrahimov da, o şəxslərdir ki, o zaman ədəbi gənclik (o cümlədən mən də) onlara güvənirdik, onları Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|