Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 63 şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışırdım. Əsər məni elə mütəəssir etmişdi ki, onun haqqında kiçik bir resenziya yazmaq niyyətindən vaz keçdim. Belə qərara gəldim ki, yazıçının özü ilə məsləhətləşib əməkdaşı olduğum qəzetin xətti ilə mənim doğma yurdum Ağdaşda ―Söyüdlü arx‖ romanı ətrafında geniş bir oxucu konfransı keçirək. Razılaşdıq. (Onu da deyim ki, əsərlərini hələ 1945-ci ildən mütaliə etsəm də ədibin özü ilə 10 il sonra, 1955-ci ilin yayında Şuşada tanış olmuşdum. Mən və dostum Əliağa Kürçaylını İlyas müəllimgilə ikimizin də dostumuz, Əfəndiyevlər ailəsinə məhrəm olan Qasım Oasımzadə aparmışdı. Elə о vaxtdan ədiblə ünsiyyətimiz tutdu və mənim bu gün də iftixar duyğusu ilə əziz-əziz xatırladığım dostluğumuzun əsası qoyuldu). İlyas müəllimi Ağdaşa aparmaq, ona dədə-baba evimizdə hörmət etmək üçün əlimə yaxşıca fürsət düşmüşdü. Lakin 1960-cı ilin sərt bir fevral günündə bölgəyə (rayona) getmək məsələsi reallaşanda bir qədər soyuqlamış İlyas müəllim dedi: ―Bəkir, oxucuların öz mülahizələrində sərbəst olmasına şərait yaratmaq çox vacibdir. Mənim yanımda onlar ―etikanı güdmək‖ xətrinə tənqiddən çəkinə bilərlər. Yaxşısı budur müzakirəni keçirib nəticəsini mənə deyəsən". Sonra yazıçı ―Hörmətli Ağdaşlı yoldaşlar!‖ müraciətilə başlanan səmimi bir məktub da yazıb mənə verdi... Həmyerlilərimizlə bir yerdə Ağdaşın mədəniyyət evində keçirdiyimiz oxucu konfransı uğurlu oldu. Onun materialları çıxış edənlərin şəkilləriylə birlikdə ―Kommunist‖ qəzetinin 26 fevral 1960-cı il tarixli nömrəsində bütöv bir səhifə halında dərc olundu və mən həmin qəzetin bir nüsxəsinin üstünə bir neçə xatirə sözü yazıb llyas müəllimə yadigar verdim...‖ (Bax: Nəbiyev B. O həmişə müasirdir. İlyas Əfəndiyevin 3 www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 64 cildlik seçilmiş əsərlərinin I cildinə yazılmış ön söz. Bakı, ―Avraasiya Press‖, 2005, s.11.) Filologiya elmlər doktoru, şair-ədəbiyyatşünas, məzmunlu ədəbi-tənqidi məqalələrin müəllifi Qasım Qasımzadə İlyas müəllimin ilk romanı haqqında yazır: ―Nəsr sahəsində gözəl nümunələr yaradan müəllifin ―Söyüdlü arx‖ı onun təkrarsız yaradıcılıq nailiyyəti olmaqla yanaşı, ümumən lirik-psixoloji üslubun roman janrı vasitəsilə zənginləşib dərinləşmə imkanlarını göstərən axar-baxarlı yeni məcra idi‖ (Bax: Qasımzadə Q. Ədəbiyyatımız, mənəviyyatımız. Bakı, Yazıçı, 1988, s.234 – 408 səh.) Xüsusən, ―Söyüdlü arx‖ romanındakı Nuriyyə obra- zının yeniliyi, orijinallığı ədəbi-tənqidin təhlil obyektinə çevrilmişdi. Mehdi Hüseyn, Mirzə İbrahimov, Məmməd Arif, Əkbər Ağayev kimi tənqidçilər Nuriyyənin Azərbaycan nəsrində yeniliyini xüsusi qeyd edirdilər. Bu obrazla İlyas Əfəndiyevin yeni düşüncəli qadın obrazlarının (məsələn Səriyyə tipli) başlanğıcını qoymasının mahiyyəti ortaya çıxmışdı. Biz sonralar Nuriyyədə hələ rüşeyim halında olan xarakterik, psixoloji keyfiyyətlərin onun Səriyyə, Səlimə, Sarıköynək və s. bu tipli obrazlarında dərinləşdiyini ğörürük... Məsələn, akademik Mirzə İbrahimov bu obrazı belə səciyyələndirirdi: ―Konkret insan surətləri, canlı və qüdrətli qəhrəmanlar vasitəsilə bədii ədəbiyyat dövrün həqiqətini açır, insanlara köməк edir ki, öz zəmanələrini, onun həqiqətlərini doğru dərk etsinlər və mürəkkəb, dolaşıq həyat mübarizələrində düzgün istiqamət tuta bilsinlər. ―Söyüdlü arx‖ romanının baş qəhrəmanı Nuriyyə məhz www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 65 belə qəhrəmanlardandır.‖ (Bax: İbrahimov M. Böyük ideallar, böyük qəhrəmanlar ədəbiyyatı, «Ədəbiyyat və incəsənət» qəz., 1984, 23 sentyabr.) Nuriyyə obrazının İlyas Əfəndiyev nəsrinin təkamü- lündəki əhəmiyyətini ədəbiyyatşünaslarımız və tənqidçilərimiz sonrakı məqamlarda da qiymətlən- dirmişlər. Bunlardan prof. Akif Hüseynovun, prof.Vəli Osmanlının, prof. Vilayət Quliyevin, prof. Himalay Ənvəroğlunun, prof. Vaqif Yusiflinin fikir və müşahidələri xüsusi maraq doğurur. (Bax: Osmanlı Vəli. Psixoloji təhlil və bədii yaradıcılıq. («Söyüdlü arx» romanı haqqında) //Ədəbiyyat və incəsənət. - 1973. - 11 avqust; Hüseynov A. Müxtəlifliyin birliyi. Bakı. Yazıçı, 1983, s.184; Yusifli V. Tənid yarpaqlari. Bakı: Gənclik, 1998, s. 29; Quliyev V. Tarixdə iz qoyan şəxsiyyətlər. Bakı: Ozan, 2000, s. 430; Ənvəroğlu H. Azərbaycan ədə- biyyatının yaradıcılıq problemləri. Baki: Elm, 2004, s. 365.) Tənqid düzgün olaraq qeyd edirdi ki, İlyas Əfəndi- yevin bədii tip, portret, xarakter yaratma məharəti onun povest və romanlarının əsas göstəricilərindəndir. Yazıçı bu əsərlərində lirik-psixoloji təhlil üsuluna əsaslanaraq qəhrəmanların mənəvi dünyasının daha dərin qatlarına işıq salır, onların subyektiv keyfiyyətlərini ictimai həyat hadisələri fonunda təsvir edir, qəhrəman tipi və cəmiyyət həqiqətlərinin qarşıdurmasını yaratmağa müvəffəq olur. Beləliklə də, yazıçı adi, sadə, əməkçi insanları ―düşünən qəhrəmanlar‖, ―iztirabkeş-kamil vətəndaş‖ səviyyəsinə yüksəltməyə nail olur. İlyas Əfəndiyevin povest və romanlarını təhlil edən ədəbiyyatşünas Himalay Ənvəroğlu doğru olaraq yazır ki, ―gerçəkliyin hansı Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|