Xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi
O‘qish savodxonligi sohasi
Yüklə 22,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
| O‘qish savodxonligi sohasi
O‘qish kundalik hayotda ko‘p uchraydigan faoliyat turi sifatida keng qamrovli va rang-barang faoliyat hisoblanadi. O‘qish savodxonligining ko‘p qirralarini yetarli darajada ifoda qiladigan baholash tartibini tuzish uchun mazkur faoliyat turi qator 25 mezonlarga ko‘ra tashkillashtiriladi. Ushbu mezonlar, o‘z navbatida, topshiriq tuzilishi, to‘planishi va izohlanishi mumkin bo‘lgan o‘quvchi samaradorligi haqidagi ma’lumotlarni oydinlashtiradi. Snou va Izlanishlar va tadqiqotlar guruhining (RAND) (2002[18]) qamrov doirasida o‘qish savodxonligi uchta birlashgan manbaaning umumiy natijasi sifatida izohlanib, ular: o‘quvchi (ya’ni kitobxon), matn va faoliyat hamda o‘qishga oid topshiriq yoki uning maqsadidir. O‘quvchi, matn va topshiriq mezonlari kengroq ijtimoiy va madaniy kontekstda o‘zaro bir-birlari bilan munosabatga kirishadi va bu o‘qish jarayonini o‘z ichiga olgan turli vaziyatlar sifatida qaralishi mumkin. Quyida 1-rasmda tasvirlanganidek, PISA tadqiqotlarida ham o‘qish savodxonligi bo‘yicha ayni shunday mezonlar qabul qilingan. O‘quvchi o‘qish uchun bir nechta “o‘qish bilan bog‘liq omillar”ni kiritib, bu omillar rag‘batlantirish, avvalgi orttirilgan bilim va boshqa aqliy qobiliyatlarni qamrab oladi. O‘qish faoliyati “matn bilan bog‘liq omillar” dir (ya’ni o‘quvchi o‘qishi kerak bo‘lgan matn yoki matnlar berilgan makon va zamonda mavjud bo‘lishi taqozo etiladi). Mazkur omillarga matn formati, unda qo‘llanilgan til murakkabligi va turli boshqa omillar kiradi. O‘qish faoliyati “topshiriq bilan bog‘liq omillar”ni ham o‘z ichiga oladi (ya’ni o‘quvchining matn bilan ishlashga rag‘batlantiruvchi talablar yoki sabablar). Topshiriq bilan bog‘liq omillariga potensial vaqt va boshqa amaliy cheklovlar, topshiriqning maqsadlari (misol uchun, ko‘ngil ochish uchun o‘qish, biror ma’luomtni chuqurroq tushunish uchun o‘qish yoki ma’lumotlarni qidirish uchun o‘qish) va bajarilishi kerak bo‘lgan topshiriqlarning soni yoki murakkabligi kiradi. O‘zining individual xususiyati va matn va topshiriqqa bog‘liq omillarning tushunishidan kelib chiqib, o‘quvchi ma’lumotlarni qidirib topish va o‘zalashtirish hamda topshiriqni bajarishda matnlar mazmunini anglash uchun qator “o‘qish savodxonligi jarayonlari”dan o‘tadi. PISA aqliy baholash mezonlari topshiriq va matnga bog‘liq omillarini boshqarish orqali o‘qish savodxonligini baholaydi. O‘z navbatida qo‘shimcha so‘rovnoma rag‘bat, xohish va tajriba kabi o‘quvchiga bog‘liq ayrim omillarni ham baholaydi. PISA o‘qish savodxonligini baholash dasturini tuzishda ikkita muhim jihatlar inobatga olinadi. Ulardan biri o‘quvchilarning maktabda va maktabdan tashqarida nimalarni o‘qishlari va qanday maqsadda o‘qishlari haqida “batafsilroq ma’lumotga ega bo‘lish”dir. Ikkinchisi esa matnlar va topshiriqlarning “tabiiy murakkablik darajasiga erishish” hisoblanadi. PISA o‘quvchilarning o‘qish savodxonligini baholash dasturi uchta asosiy xususiyatga asoslangan bo‘lib, ular: matn ya’ni o‘qilishi kerak bo‘lgan turli materiallar, jarayonlar – o‘quvchilarni matn bilan qanday ishlashini aniqlaydigan aqliy (kognitiv) yondashuv va vaziyatlar – o‘qishdan ko‘zlangan maqsad yoki o‘qish uchun talab etilgan turli vaziyatlar. Vaziyatlarlar, o‘z navbatida, biror yutuqqa erishish uchun o‘quvchi o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlar ya’ni “topshiriqlar”dan tashkil |