Xayitov sh. N., Artikova d. M., Musayeva j. K

Takror ishlab chiqarish yondashuvi.
Ushbu yondashuv ishlab chiqarish obyektini aniq bozor ehtiyojlarini,
bozordagi xuddi shunday eng yaxshi obyektga nisbatan birlik foydali samaraga
to`g`ri keladigan jami xarajatlarni kamaytirgan holda doimiy ravishda ishlab
chiqarish obyektini yangilashga yo`naltirilgan.
Takror ishlab chiqarish yondashuvining elementlariga qo`yidagilar
kiradi:
1. Yangilanayotgan obyektning bazasini sifat va resurs sig`im qo`rsatkichlarini
rejalashtirishda fan-texnika taraqqiyoti yutuqlari iste`molchilarning talablariga
asoslangan taqsimlanayotgan obyektdan o`zib ketish bazasidan foydalanishdir.

---

90
2. Obyektning barcha hayotiy davrda birlik obyekt foydali samarasiga to`g`ri
keladigan vaqt, o`tgan, jonli, kelgusi mehnat sarfini tejash birlik qonunining
ustivorligi;
3. Vaqt va ishlab chiqarish dasturi o`lchamlarida ishlab chiqarilayotgan,
loyihalashtirilayotgan va perspektiv obyekt modellarini takror ishlab chiqarish
davridagi o`zaro aloqasini ko`rib chiqish;
4. Innovatsion menejment tizimi va tashqi muhit elementlarining sifat va
miqdor nuqtai nazaridan proportsional rivojlanishga imkon yaratish.
Rejada taqqoslashning kelajak bazasini qo`llash quyidagi
al`ternativ
yondashuvlarga asoslanadi:
a) taqqoslash bazasi – joriy vaqtda, bozorda raqobatchilar eng yaxshi
namunasining ko`rsatkichlari;
b) taqqoslash bazasi – firma yangi namuna mahsulotining o`zlashtirish
boshlanishiga o`zgarish kiritilgan raqobatchilar namunasining eng yaxshi
ko`rsatkichlari;
v) Kelajakda yangi paydo bo`ladigan mahsulotlarga taqqoslash.
Mahsulot sifatini oshirish strategiyasini istiqbollash jarayonida firma
mahsulotlarining raqobatchilar mahsulotlari sifat ko`rsatkichlariga nisbatan
kamchiliklarni aniqlash uchun bozorda marketing tadqiqotlarini o`tkazishni talab
qiladi.
Iqtisodiy nazariyada vaqtni tejash qonuni birlik mahsulotga to`g`ri keladigan
sarflangan, jonli va kelgusi mehnat vaqtlarni tejashni yoki birlik iste`mol qiymatiga
to`g`ri keladigan mahsulot tannarxini doimiy kamaytirishni talab qiladi.
Vaqtni tejash qonunining matematik ifodasi quyidagicha bo`ladi:
min



S
F
КМ
JМ
SM
;
bu yerda,
SM
– ishlab chiqarishga sarflangan mehnat xarajatlari;
JM
– jonli mehnat xarajatlari, ya`ni ushbu bosqichda, ushbu mahsulotga to`g`ri
keladigan barcha ishlovchilarning ish haqi va ushbu bosqichga to`g`ri keladigan
foyda.

---

91
KM
– kelajakda mahsulotni ishlab chiqarish yoki iste`mol qilish bilan bog`liq
kelgusi mehnat xarajatlari.
F
S
– mahsulotning normativ xizmat qilish davri ichida foydali samara
yig`indisi.
Mahsulot samaradorligiga, raqobatbardoshligiga uchta omil ta`sir qiladi: sifat,
tannarx va iste`molchilar xarajatlari. Iste`molchilarga yo`naltirilgan har qanday
faoliyatda yuqorida qayd etilgan uchta omilning muhimligi jihatidan ustivorligi
ta`minlanishi kerak.
1) birinchi navbatda mahsulot sifatini oshirish kerak;
2) iste`molchilar xarajatlarini kamaytirish (yuqori sifatli mahsulot ishlab
chiqarish va undan foydalanish sharoitlari);
3) mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish.
Bir vaqt ichida ham mahsulot sifatini oshirish va xarajatlarni kamaytirish
uchun zamonaviy ilmiy yondashuv va metodlardan (funktsional –qiymat tahlili,
modellashtrish, optimallashtirish va h.k.) foydalanish kerak.
Mahsulotning takror ishlab chiqarish davrini takror ishlab chiqarish
jarayonining tahlili asosida ko`rib chiqish maqsadga muvofiq bo`ladi:
P
P
ТМ
ICh
IChV
P





1
;
bu yerda,
P
– pul (kapital);
IChV
– ishlab chiqarish vositalari va mehnat;
ICh
– ishlab chiqarish;
TM
– tayyor mahsulot;
P
1
– mahsulot sotishdan olingan tushum. Bu yerda P
1
P ga nisbatan katta
bo`lishi kerak va bu orqali takror ishlab chiqarishni ta`minlash mumkin.
Mahsulotning takror ishlab chiqarish davri mahsulot ishlab chiqarish hajmini
harakatlantiradi. Firmaning strategiyasini shakllantirish uchun har bir mahsulot
bo`yicha foydani istiqbollash asosida mahsulotning foydalilik davrini tuzish lozim.
Sof foyda quyidagi formula bilan aniqlanadi:





r
t
t
t
t
t
t
S
Т
N
F
1
H
)
(
;

---

92
bu yerda,
F
t
– ma`lum mahsulot bo`yicha t yildagi istiqbolli sof foyda;
r
– istiqbolli mahsulot ishlab chiqarish davri, yil;
N
t
– istiqbolli t yilda mahsulot bahosi;
T
t
– mahsulot ishlab chiqarish bo`yicha istiqbolli xara – jatlar;
H
t
– istiqboldagi t yildagi mahsulot ishlab chiqarish hajmi;
S
t
– istiqbolli t yildagi soliqlar (barcha turi).
Mahsulotning 
foydalilik 
davrini 
tuzishda 
foydani 
aniqlash 
uchun
ko`rsatkichlarni istiqbollash juda katta qiyinchilik tug`diradi. Shuning uchun
menejmentning normativ axborot bazasini yaratish va qo`llab quvvatlash uning
ishonchligini va samaradorligini ta`minlashning asosiy sharti hisoblanadi.