XəZƏr universiteti erciyes universiteti

390 
 
çıkarabiliriz:  “Yaprak”  kavramı  yapraklar  arasındaki  ayırt  edici  özelliklerin  gör-
mezden gelinmesi yoluyla oluşur.
1
 “Özne” kavramına da aynı şekilde ulaşıldığı için, 
onun tözsel varlığından bahsedilemez. Bir öznenin alanı dâima büyür ve küçülür, ve 
sistemin  merkezinde  sürekli  kaymalar  olur.  İnsanlar  kendilerini  dolaylı  olarak 
korurlar; çünkü onlar kendilerini aşmak isterler.
2
  O  halde,  “ben”  tüm  zamanlarda 
aynı değildir. Ben`in ne ise o olması bir süreci gerektirir. Sözkonusu yaratıcı süreç 
hiç  durmadan  genişler  ve  daha  ayırt  edici  özellikleri  bir  araya  getirir.
3
  Bu  görüş 
Sartre  tarafından  Varlık  ve  Hiçlik`te  üstüne  basılarak  vurgulanmıştır.  Sartre`ın 
teorisine göre, bilinç asla kuşatılamaz. “Bilincin hiçbir tözsel yanı yoktur, o salt bir 
“görünüş”tür; şu anlamda, ancak kendine göründüğü ölçüde varolur.”
4
 Kendi üzerine 
katlanan teemmül ve tefekkür özneyi daima bir objeye dönüştürür. Sartre bilincin 
fıtrî özellikler tarafından belirlendiği fikrini reddeder. Biz daima geriye doğru kişisel 
özellikler demeti inşâ ederiz. Sartre insanın sabit kişilik özellikleri demetinden daha 
fazla bir şey olduğunda ısrar eder. Kendimizi sırf bir dizi özellikler demeti olarak 
görmemeliyiz.
5
 
Tarihsel olarak verili toplumsal formlardan ve bağlardan kopuş, böylece insa-
nın özgürleşmesi ve geleneksel güvencelerin yitirilmesine ve yeni toplumsal bağ-
lanmalara yol açmıştır. Eskiden insanlar kendi yaşamlarını belli bir rol modele uygun 
olarak belli kurallar çerçevesinde sürdürürken, artık toplumsal yaşamın rol modeli 
tükenmiştir. Artık asıl hedef, üretilen gerçekliği ve yaşam dünyasını, dünyanın logo 
ve başka yerlerde kullanılan sembollerine bağlamak ve insanî yetilerin, özlemlerin, 
ihtiyaçların  genellikle  yanılsama  yoluyla  tecrübe  edilmesini  sağlayarak  bunları 
doyurmaktır. 
İnsanlar artık doğum tesadüfüne bağlı olarak değişmez kalıplara dökülemeye-
cekler, tesadüfen ait oldukları insanlığın küçük bir kısmının baskısı altında olmaya-
caklardır. Yeni özgürlük duygusu sarhoşluk ediciydi; zafer çığlıklarıyla kutlandı ve 
bir tür vecd yaşandı. Yani insanın istediğini olabilmek için, hava kadar özgür olduğu 
düşünüldü.  Artık  ne  istersek  onu  olabiliriz.  Açıkçası, tabiat  kendi  benliklerimizle 
ilgili pek çok şeyi bizden gizliyorsa, hiçbir şey hakkında nesnel bir hakikat keşfetme 
şansına  sahip  olamayız.  Biz  hakikatleri  ancak  kişisel  ihtiyaçlarımıza  göre  keşfe-
debiliriz. Hakikatler, daha önce de ifade ettiğimiz gibi, kudret iradesine hizmet eden 
estetik inşâlardır. Hakikat, tabiat hakkında mutlak, değişmez yani nesnel bir gerçek 
ya  da  akıldan  türetilen  önermeler  olarak  değil,  bireyin  fizyolojik  ve  patolojik  bir 
işlevi olarak görülür.
6
 
Tüm  bunlar  göz  önünde  bulundurularak,  eğer  insanın  kendisini  onunla 
                                                        
1
 Friedrich Nietzsche, “On Truth and Falsity in their Ultramoral Sense,” s. 179. 
2
 Friedrich Nietzsche, The Will to Power, (Trans. Walter Kaufmann, R. J. Hollingdale), Vintage Books, 
New York, 1968 S. 270. 
3
 Alexander Nehamas, Nietzsche: Life as Literature, Harvard University Press, Massachusetts, 1985, 
ss. 183-184. 
4
  Jean  Paul  Sartre,  Varlık  ve  Hiçlik:  Fenomenolojik  Ontoloji  Denemesi,  (Çev.  Turhan  Ilgaz,  Gaye 
Çankaya Eksen), İthaki Yayınları, İstanbul, 2010, s. 32. 
5
 Madan sarup, Introductory Guide to Post-Structuralism and Postmodernism, Harvester Wheatsheaf, 
Hertfordshire, 1993, s. 45.                                                                                                                                            
6
 Douglas J. Soccio, Archetypes of Wisdom: An Introduction to Philosophy, ss. 462-463. 

---

391 
 
yönlendirmek istediği dünya kararsız ve kırılgansa; ve tavaf edilecek kutlu mekânlar 
ve kabirler yerlerinde durmuyor ve kişinin kendilerine ulaşma süresinden daha kısa 
bir  sürede  dünyevîleşiyor,  yeniden  kutsallaşıyor  ve  ardından  kutsallıktan  yeniden 
çıkarılıyorsa, böyle bir durumda bir kişi yaşamını nasıl olup da bir hac olarak ya-
şayabilir?  Eğer  bugünün  değerleri  yarın  aşınmaya  uğrayıp  kıymetini  yitiriyorsa, 
insan nasıl ömürlük bir yatırım yapabilecektir? Büyük emeklerle kazanılan beceri-
lerin, kazanca dönüştükten hemen sonra borca dönüştüğü ve dünün meslek ve uz-
manlıklarının  göz  açıp  kapayıncaya  kadar  gözden  kaybolduğu  bir  ortamda,  insan 
nasıl ömür boyu bir mesleği sürdürebilir? Kazanılan hakların tümünün sadece anlık 
olduğu, her ortaklık sözleşmesinin bir maddesinde “istendiği an feshedilir” yazdığı, 
tüm ilişkilerin hiçbir bağlılık ve yükümlülüğü olmayan “arı” bir ilişki ve tüm sevgi-
lerin de sağlanan doyumdan uzun yaşamayan “birliktelik” sevgisi olduğu bir zaman-
da, insan dünyadaki kendi yerini nasıl belirleyebilir ve çerçeveleyebilir?
1
 
Gelinen noktada, Jean Baudrillard kimlik`i, insanın yapacak daha iyi bir işi 
olmadığı zaman hayalini kurduğu kendi olma isteği olarak tarif eder. Ayrıca, o geçici 
bir nispet ilişkisinden başka bir şey değildir. Kimlik adeta boşlukta özgürleşmiş ve 
kim  olduğunu  artık  bilmeyen  varlığın,  sahiplenme  takıntısıdır.  Hiçbir  niteliği  ol-
mayan  bir  tür  varoluş  etiketidir.  İnsanlar bütün  enerjilerini  günümüzde  şu  gülünç 
iddia üzerine yoğunlaştırıyor: Ben benim! Ben varım! Ben yaşıyorum! Benim adım 
bilmem ne.
2
 Bu nedenle, İçinde bulunduğumuz çağ, ahlâkî müphemliğin güçlü bir 
şekilde hissedildiği  bir  çağdır.  Artık  gerçek  ya  da  hakikatin  yerine simülasyonlar 
geçmiştir.  Asl`ın  yerine  göstergeleri  konmuştur.  Ortadan  kalkan  metafiziktir.  Bir 
varlıkla çeşitli görünümleri, gerçekle gerçek kavramına özgü bir ayna yani metafizik 
olmayacaktır.
3
 Artık bir hakikat ya da gerçek yok, sadece taklitler vardır.
4
 
Bu çağ bize önce hiç sahip olmadığımız bir seçim özgürlüğü sunar, ama öte 
yandan bizi daha önce hiç bu kadar tahripkâr olmayan bir tereddüt durumuna sokar. 
İnsan tercihlerinin sorumluluğunu üstlenmede, kendisine yardım edebilecek, güve-
nilir bir yol göstericiye hiç bu kadar muhtaç olmamıştır. Ne var ki, güvenilebilecek 
otoritelerin hepsine karşı itirazlar var. Dolayısıyla, onlardan hiçbiri aranan güveni 
sağlayacak kadar güçlü görünmemektedir. Sonuç olarak, insan hiç bu kadar kuşku 
ve tereddüt içinde olmamıştır. Cüretkâr bir ifadeyle olmasa gerek, postmodern ahlâkî 
krizin en ağır ve en belirgin fiilî yansıması budur.  
Bu noktada şunu anmadan geçemeyiz: Dostoyevski`nin karakterlerinden biri 
“eğer  Tanrı  yoksa,  her  şey  meşrudur”
5
  der.  Bu  sezgi,  postmodern  ateistik  dünya 
görüşünün sonuçlarından birini, yani, tüm norm ve değerlerin göreceliğini ifade eder. 
Yani, insan iradesinden daha güçlü ve insanı ahlakî olmaya zorlayabilme gücü olan 
                                                        
1
 Zygmunt Bauman, Postmodernity and its Discontents, s. 89.  
2
 Jean Baudrillard, İmkânsız Takas, (Çev. Ayşegül Sönmez), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2005, s. 59. 
3
  Jean  Baudrillard,  Simülakrlar  ve  Simülasyon,  (Çev.  Oğuz  Adanır),  Doğu  Batı  Yayınları,  Ankara, 
2011, ss. 14-15.  
4
  David  West,  Kıta  Avrupası  Felsefesine  Giriş:  Rousseau,  Kant,  Hegel`denFoucault  ve  Derrida`ya, 
(Çev. Ahmet Cevizci), Paradigma Yayınları, İstanbul, 1998, s. 278. 
5
 http://www.planetpdf.com/planetpdf/pdfs/free_ebooks/The_Brothers_Karamazov_NT.pdf, s.1236; F. 
M.  Dostoyevski,  Karamazov  Kardeşler  IV,  (Çev.  Nihal  Yalaza  Taluy),  M.E.B,  İstanbul,2001, 
s.138. 

---