Xülasə "Dədə Qorqud kitabı"nın ingilis dilindən tərcüməsi Paul Mirobilə məxsusdur. "Dədə
Yüklə 207,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
|Ы> QpMjbJ. • 2013/IV 25 qisasını alırlar. Qardaşlar qardaşlarının, Xanlar öz cəngavərlərinin qisas- ını alırlar! Qanelonu təhqir etməsinə baxmayaraq, Roland xəyanətkarca- sına öldürülür (1). Bununla belə bu xəyanətkarlığın qisası alınır! Qisas, öz başçılarına kömək göstərmək üçün verdikləri feodal vədini tutmadıqlarına görə xainlərə verilən bir dərs idi. B eovulf əjdaha ilə vuru- şarkən onu tərk edib qaçmış cəngavərlərin hamısını ailələri ilə birlikdə sürgünə göndərir: “Onun üçün ağır keçən anlarda, çox az müdafiəçi onun yanında qalır. İndi sizin qohumlarınız xəzinədən, bəxşişdən, xoşbəxt ev həyatından, sər- vətdən, rahatlıqdan məhrum olacaq. Öz haqlarından məhrum ediləcək, ailərlərinizin hər bir üzvü sürgün ediləcək...” (2) (bənd 2882-2887) Ləyaqət qorunmalıdırsa, onda qisas öz ictimai rolunu oynamalıdır. Onun qızlarını döyüb-incitdikləri üçün Sid kürəkənlərini öldürtdürür. Bu cür münasibət orta əsr qanunlarında (müəyyən dərəcədə kilsə istisna ol- maqla) qətiyyən yaxşı qəbul olunmur, əslində o, təhrik edicidir və “icti- mai qayda-qanunları” çox aşağı səviyyədə saxlamağa kömək edir. Belə- liklə, qisas alma qırılmış feodal əlaqələrinin alışmış qəzəbini əks etdirir. Müharibənin bir sənət nümunəsi olduğu bir cəmiyyətdə döyüşlər say- sız-hesabsız olur. Bunlardan da biz “döyüş motivini” yaradırıq. Bu döyüş motivləri adətən daşlaşmış formulaların çoxsaylı formalarında təzahür edir. “Dədə Qorqud kitabı”nda bu formulalara iki m üxtəlif formada rast gəlinir. Birincinin dini konnotasiyası yoxdur, at belinə qalxma, silahlar- dan yapışma, hücum etmə, toqquşma, nizə vurma (və ya başqa silah işlənir), yerə salma, kəsilmiş baş. Bunların bəzilərinə nəzər salaq: “Kazanın üzerine at sürdü. Altı kanatlı gürzünü eline alıp, Kazanı v u rd u ” “Mizrağını eline alıp at sürdü.” “Aruz qoca meydana at tepti.” “Kazan kalkan tutdu.” İkinci motiv dini mahiyyət daşıyır və dini mahiyyət kəsb etməyən motivlər kimi sabitdir. Məsələn: “Arı sudan abdest aldılar, ak alınların yerə koydular, iki rekat namaz kıldılar. Adı güzel Muhammede salavat getirdiler, derhal kafire at saldılar, kılıç çaldılar. Gumbur-gumbur davullar dövüldü, burması altun tunç boru- lar çalındı. O gün bir kiyamet savaş oldu, meydan dolu baş oldu...” (ikin- ci boy) Biz bu motivə üçüncü boyda da rast gəlirik: “Arı sudan abdest aldılar, ak alınların yerə koydular, iki rekat namaz kıldılar. Adı güzel Muhammedi yad etdiler. Gumbur-gumbur davullar dö- vüldü. Bir kiyamet savaş oldu, meydan dolu baş oldu...” Yenə də dördüncü boyda oxuyuruq: “Arı sudan abdest aldılar, iki rekat namaz kıldılar. Adı güzel Muham mede salavat getirdiler. Bir kiyamet savaş oldu, meydan dolu baş oldu...” |Ы> QpMjbJ. • 2013/IV 26 Bu motiv dördüncü boydan sonra təkrarlanmır, bununla belə bu mo- tivlə bağlı çoxlu sayda formulalar digər boylarda da bol-bol işlənir (3). Məsələn, onuncu və on ikinci boyda “gumbur-gumbur davullar dövüldü” formulasına rast gəlrik. Eləcə də, səkkizinci boy istisna olmaqla, bütün boylarda “mizrağını eline aldı” formulası işlənib. Bu motivlər bizim eposlarda iki vəzifə daşıyır. Hər şeydən əvvəl, onlar dastan qoşana öz hekayəsinin “vacib” hissələrini yerləşdirməyə kömək edir. Sabit formulalardan ibarət olan yaddaşlara hopmuş bu motivlər oza- na əzbərdən deməli olduğu minlərcə şeir nümunələrini işləyib hazırla- mağa imkan verir. Motivlər onun dastanlarının skeletini təşkil edir. Onlar mökəm, dəyişməzdir. Onlar onun söylədiyi əhvalatın nüvəsini təşkil edir və elə buna görə də onlar az dəyişir, baxmayaraq ki, dastan qoşanların məharətindən asılı olaraq, onların azacıq dəyişilmiş variantlarına rast gəl- mək olur! Daha sonra, onlar tarixi mahiyyət kəsb edir və tamaşaçılara göstərir ki, ozanlar (bardlar) öz nağıllarını “qoşmurlar” ! Onlar nəsillərdən nəsillərə ötürülərək yaddaşlara həkk olunmuş həqiqi döyüşlərin, müha- ribələrin və qurtuluş savaşlarının özəyidir. M otivlər üzərində xalqın qələ- bələri həkk olunmuş məhəng daşlarına çevriliblər. Faktlar ozanın nağıl- larını əfsanəvi nağıllardan və miflərdən ayırır. Ozan onları genişləndirə və istədiyi qədər məcazlardan istifadə edə bilər, lakin motivlər “dəyişməz” qalmalıdır, tarixin özü qədər dəyişməz! Bu motivlər onlara qulaq asan- ların da yaddaşlarında dəyişməz qalmalıdır. Bu teatrın yaranmasında ak- tiv fəaliyyət göstərən tamaşaçı bu “qravyuraları” xalqın tarixinin kollek- tiv yaddaşında həmişəlik saxlayacaq. Bu, ağız ədəbiyyatıdır, Druid fəl- səfəsinə bənzəyir, söz daş üzərinə yazıldığı kimi yaddaşlara həkk olunur! Motivlər və formulalarla daşınan, kollektiv yaddaşların məhsulu olan eposlar Şimali Alman poeziyasında da mövcuddur. Məsələn, “Rolandın Nəğməsi”ndə biz aşağıdakı motivlərə rast gəlirik: “O, Oliveri vurmaq üçün atını səyirdir Qalxanı parçalayır, qızıl şişin istiqamətini dəyişdirir Nizənin ucu qabırğalara doğru istiqamətini dəyişir” (4). “spur his horse” (atını səyirtdi) ifadəsini “at tepti” ifadəsi ilə və ya “spear - point vees” (nizənin ucu istiqamətini dəyişdi) ifadəsini “ saplaya- madı, öteye geçdi” ifadələri ilə müqayisə et. Və yenə də: “Öz qızılı mahmızını öz atına vurur, Qəhrəmanlıq naminə qəhrəmancasına atını ona doğru sürür. O, qalxanı parçalayır, o, paltarın zirehini qırır, Nizənin iti ucu onun köksünə sancılır, O, ona tüpürür, onun bədəni yuxarı qalxır, Və onun ölüsünü nizənin ucundan otluğa atır” (5).
Yüklə 207,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|