Xülasə Tədqiqatın məqsədi Azərbaycanda informasiya iqtisadiyyatı quruculuğunun tarixi aspektdən tədqiq
Yüklə 165,64 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Diaqram 1. Dövlət və qeyri-dövlət rabitə müəssisələri tərəfindən göstərilmiş informasiya və rabitə xidmətlərinin dinamikası, milyon manat.
- Diaqram 2. Azərbaycan Respublikasının 2005-2015-ci illərdə informasiya və rabitə sektorlarında gəlirlər.
Azərbaycanın İKT sektorunda sürətli inkişafın təmin edilməsi 2015-ci ildə də diqqət mərkəzində olmuşdur. Ötən dövr ərzində “Azərbaycan Respublikasında in- formasiya cəmiyyətinin inkişafına dair 2014-2020-ci illər üçün Milli Strategiya”nın həyata keçirilməsi üzrə 2015-2017-ci illər üçün müvafiq Dövlət Proqramının layi- həsi hazırlanmış, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 fevral 2015-ci il tarixli 481 nömrəli Fərmanı ilə Mingəçevir Yüksək Texnologiyalar Parkı yaradılmışdır [10, 11, 13]. 2015-ci ildə İKT sektorunun ölkə iqtisadiyyatında payı ötən dövrə nisbətdə daha da yüksəlmiş, burada əldə olunan gəlirlərin həcmi xeyli artmışdır. 2014-cü illə müqayisədə artım tempi İKT sektorunda 4,9% təşkil etmişdir. 2015-ci ildə İnfor- masiya və rabitə sektoruna 350 milyon manatdan çox investisiya qoyulmuş və bunun nəticəsində həmin sektorlarda gəlirlərin həcmi artaraq 1,65 milyard manat təşkil et- mişdir. Həmin gəlirlərin təxminən 81%-i qeyri-dövlət sektoruna məxsus sahibkarlıq subyektlərinin payına düşmüşdür [11, 13, 14]. Aşağıda 2010-2015-ci illərdə Azərbaycanda dövlət və qeyri-dövlət rabitə müəs- sisələri tərəfindən göstərilmiş informasiya və rabitə xidmətlərinin dinamikası əks etdirən diaqram verilmişdir:
Diaqram 1-in məlumatlarından görünür ki, qeyri-dövlət sektorunda inkişaf me - yilləri dövlət sektoruna nisbətdə daha yüksək templidir. Bu isə qeyri-dövlət sektoru- nun payının hər ilə genişlənməsi ilə müşayiət olunmuşdur. Hazırda ölkənin informasiya və rabitə sektorlarında 400-dən çox qeyri-dövlət müəssisəsi fəaliyyət göstərir və son beş ildə onların gəlirləri hər il orta hesabla 7,1% artaraq 2015-ci ildə 1329,8 milyon manata çatmışdır. Həmin sektorlarda gəlir artım- ları son 10 il ərzində də dinamik olmuşdur. 2015-ci ildə müvafiq göstərici 2005-ci illə müqayisədə 3,4 dəfə artaraq 1642,8 milyon manat təşkil etmişdir [11, 14].
AZƏRBAYCANDA İNFORMASİYA İQTİSADİYYATI QURUCULUĞU: TARİXİ... 4(130)/2016 Aşağıda Azərbaycanda 2005-2015-ci illərdə informasiya və rabitə sektorlarında gəlirləri əks etdirən diaqram verilmişdir: Diaqram 2. Azərbaycan Respublikasının 2005-2015-ci illərdə informasiya və rabitə sektorlarında gəlirlər. Mənbə: Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin saytının məlumatları. Ölkədə çoxsaylı informasiya resurslarının və xidmətlərinin yaradılması, onlardan istifadənin artması ilə əlaqədar olaraq Azərbaycanda ABŞ-ın “UpTime İnstitute”nun texniki tələblərinə uyğun “TİER III” (99,99% etibarlılıq) səviyyəli “Data Mərkəzi” qurulmuşdur. Bununla yanaşı ölkədə həm də ən yeni mobil texnologiya - 4G xidməti istifadədir. Vurğulanmalıdır ki, Azərbaycan bu texnologiyanı tətbiq edən Avropanın 9-cu, dünyanın isə 37-ci ölkəsidir [11]. İKT sektoru ilə bir sistem təşkil edərək əsasən RYTN-nin tənzimləmə sferasına daxil olan yüksək texnologiyalar üzrə göstəricilər də dəyərləndirilməlidir. Bu sahə hazırda kosmik sənaye, nüvə və nanotexnologiya sferalarını əhatə edir. Burada real imkanlar qazanmış lider sahə kimi kosmik sənaye çıxış edir. O, da qeyd olunmalıdır ki, kosmik sənaye ilə bağlı digər təsisatlar, həmçinin ölkənin müdafiə sənayesi nazirliyi strukturları daxilində də yer alır. Bütün bunlardan irəli gələrək ölkənin kosmik xidmətlər bazarında rəqabətədavamlı və əlverişli mövqe tutması üçün əməli proqram təminatlı işlər aparılır. Bu sırada peyk xidmətlərinin davamlılığının və etibarlılığının təmin edilməsi sahəsində daha miqyaslı işlər görülür. Hazırda “Az- erspace-1” peyk üzərindən yerli və beynəlxalq səviyyəli ümumilikdə 120 televiziya və 20-dən çox radio kanalı yayımlanmaqdadır ki, bu sırada qonşu ölkələrin - Gür- cüstan və Türkiyə TV kanalları da yer alırlar. O da vurğulanmalıdır ki, “Azerspace- 1” peyki respublikada keçirilən I Avropa Oyunlarının dünyada televiziya yayımını təmin edən 4 telekommunikasiya peykindən biri olmuş və oyunların görüntülərini dünyanın 74 beynəlxalq yayım mərkəzinə çatdırılmasını uğurla həyata keçirmişdir. Bundan başqa müraciət edən dövlət orqanları, müəssisə və təşkilatlar aşağı orbitli
AZƏRBAYCANDA İNFORMASİYA İQTİSADİYYATI QURUCULUĞU: TARİXİ... 4(130)/2016 “Azersky” peyki vasitəsi ilə əldə olunan yüksək ayırdetmə keyfiyyətində təsvirlərlə təmin edilirlər. 2017-ci ildə orbitə çıxarılacaq “Azerspace-2” peyki ilə yayım və satışın əhatə dairəsi, həmçinin xidmətlərin çeşidi daha da genişlənəcək, 2018-ci ildən isə kreditlərin qaytarılmasının tam olaraq “Azərkosmos” ASC-nin gəlirləri hesabına təmin olunacaqdır [11]. Kosmik sənaye ilə bağlı müasir reallıqları şərh edərkən tarixə nəzər salınmasına da ehtiyac vardır. Belə ki, bununla bağlı olaraq Azərbaycanda astronomiya elminin tarixinə müraciət olunmalıdır. Bu elmin hələ orta əsrlərdən nə qədər inkişaf etdiyini dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin (1141-1209) əsərlərindən aydınlıqla gör- mək mümkündür. Bununla belə, bir qədər sonra astronomiya elminin bu məkanda astronom, riyaziyyatçı, filosof və ümumiyyətlə ensiklopedik biliklərə malik yetişmiş dahi Azərbaycan alimi Məhəmməd Nəsirəddin Tusinin (1201-1274) XIII əsrdə yarat- dığı məşhur Marağa Rəsədxanası ilə daha da şöhrət tapdığının şahidi oluruq. Qısa müddətə dünyanın astronomiya mərkəzinə çevrilən rəsədxanada astronomiyaya dair 100-dən çox əsər hazırlanmışdır ki, bunlardan da 30-u şəxsən N.Tusinin özünə məx- sus olmuşdur. Zəngin kitabxanası olan rəsədxanada sistematik astronomik müşahidələr aparılmış və bu müşahidələr əsasında müasir dövrdə də elmi mahiyyə- tini itirməyən məşhur “Elxan cədvəlləri” tərtib olunmuşdu. Rəsədxanaya rəhbərlik edən N.Tusi zəmanəsinin tələblərinə görə burada ulduzların dəqiq qlobusunu yarat- mışdı.
Ümumiyyətlə, tarixə nəzər yetirdikdə ayrı-ayrı Azərbaycan alim və mütəfəkkir- lərinin, şair və ədəbiyyatçılarının əsərlərində astronomik biliklərlə hər zaman geniş yer verildiyi məlumdur. Lakin bu istiqamətdə daha əlamətdar mərhələ XX əsrdə milli astronomiyanın daha geniş praktiki məzmun alması ilə bağlıdır. Belə ki, 1927- ci ildən Azərbaycanda astronomiya ekspedisiyaları fəaliyyətə başlamış, bir sıra rayo - nlarını tədqiqatlar apararaq respublikada rəsədxana tikilməsi üçün ərazilər müəyyən etmişlər. Alternativlik baxımdan astrofizika müşahidələri üçün yaxşı keyfiyyətli ən müvafiq ərazilər kimi Şuşa və Şamaxı rayonları seçilmişdir. Sonda paytaxt Bakıya daha yaxın Şamaxı rayonun Pirqulu ərazisinə üstünlük verilməsini tövsiyə etmişdir. Rəsədxananın yaradılması ilə əlaqədar layihələrin işlənməsinə 1954-cü ildən başlanılmış və Astrofizika Rəsədxananın tikintisinə 1958-ci ilin sonunda başlamışdır. Hazırda bu təsisat AMEA-nın nəzdində Nəsirəddin Tusinin adını daşıyan Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının - ŞAR kimi fəaliyyət göstərir. ŞAR-ın rəsmi yaranma tarixi 13 yanvar 1960-ci ildən götürülür. Burada qurulan teleskop o zaman SSRİ ərzazisində və ümumilkidə Avropada ən güclü olmuşdur. ŞAR fəaliyyət göstərdiyi dövrdə minlərlə səma cisimlərinin xassələrini öyrənmiş, bir sıra kosmik proqram- larda iştirak etmişdir. Rəsədxana əməkdaşlarının aldıqları elmi nəticələr dünya al- imləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş və 20-yə qədər əməkdaş bir sıra nüfuzlu elmi təşkilatlara üzv seçilmişdir. Marsda və Ayda bir sıra krater ŞAR əməkdaşlarının adını daşıyır. Bu sırada Azərbaycan astrofiziki Nadir Baba oğlu İbrahimov (1932- 146 M.Hacızadə AZƏRBAYCANDA İNFORMASİYA İQTİSADİYYATI QURUCULUĞU: TARİXİ... 4(130)/2016 Yüklə 165,64 Kb. Dostları ilə paylaş:
|