Xx əsrin ikinci yarısında dünya iqtisadiyyatında gedən obyektiv iqtisadi proseslərin nəticəsi olaraq beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin məzmununda və strukturunda əhəmiyyətli dəyişikliklər baş vermişdir
§2. Beynəlxalq lisenziya müqavilələrinin mahiyyəti
Yüklə 0,73 Mb.
|
| §2. Beynəlxalq lisenziya müqavilələrinin mahiyyəti,
formaları və strukturu. Lisenziya sahibi potensial lisenziata əsas texniki, hüquqi və kommersiya məsələlərindən ibarət təkliflər paketi və ya özünün təklif etdiyi lisenziya müqaviləsi lahiyəsini göndərir. Bəzən bu mərhələdə lisenziya satıcısı öz müəssisəsində ixtiranın nümayiş etdirir, hətta sınaq üçün nümunələr də verir. Lakin bütün hallarda (hətta patent müdafiəsi olan ixtiralar haqqmda belə) fisenziya obyekti haqqında verilən informasiyalar alıcıya lisenziyanı almadan lisenziya obyektlərini təkrar istehsal etmək imkanı verməyəcək səviyyədə olur. Lisenziya almağa hazırlığın sonrakı mərhələsində aynca konyuktura formalaşdırıcı amillərin təhlili və proqnozlaşdırılması, eləcə də onların konyukturəya məcmu təsirinin müəyyən edilməsi həyata keçirilir. Növbəti mərhələ lisenziya müqavilələrinin bağlanması üçün həyata keçirilən danışıqlar mərhələsidir. Lisenziat tərəfindən lisenziya obyektinə irəli sürülən tələblər aşağıdakılardır: yüksək texnoloci səviyyə; mənəvi köhnəlmə müddətinin uzun olması; etibarlı patent müdafiəsi; lisenziyanın «texnoloci paket» xarakteri (lisenziyanın nou-hau, komplektləşdirici hissələr, avadanlıqlar, xammal və s. göndərilməsini, eləcə də texniki yardım, personalın öyrədilməsi və s. nəzərdə tutması) və s. Lisenziya bazarının konyukturasının lisenziya satıcıları (lisenziarlar) tərəfindən analizi də əhəmiyyətlidir. Lisenziarlann əksəriyyətləri yaratdıqiarı ixtiraları şəxsi istehsalda tətbiq etmək üçün maliyyə imkanları olmayan çoxsaylı kiçik və orta firmalar, elmi-tədqiqat təşkilatiarı və müstəqil ixtira sahibləridir. əgər yaradılan ixtira təsadüfidirsə və onların istehsal fəaliyyətinin profilinə uyğun deyilsə, iri kompaniyalar da onları lisenziya ilə satırlar. Digər qrup lisenziya obyektiəri firmaların istehsal prosesində yaratdıqları yeniliklərdir. Onlar bilavasitə konyuktura amillərinin təsiri nəticəsində bazara çıxarıiırlar. Bir qayda olaraq ilkin mərhələdə ixtira sahibi ondan fərdi istifadəni üstün tutur. Lakin sonradan konyukturanm dəyişməsi ixtira sahibinin onu lisenziya ilə satmasına səbəb ola bilər. Ixtira əsasında istehsal edilmiş əmtəə bazarlarında konyukturanın pisləşməsi lisenziya satışını stimullaşdırır və əksinə. ümumiyyətlə, adi əmtəələrin reallaşdırılması üzrə problemlərin artması lisenziya satışını sürətləndirir. Lisenziar tərəfindən lisenziya satışının təşkili kompleks məsələləri əhatə edir. Bu zaman prosesin ilkin mərhələsi kimi lisenziya obyektinin patent müdafiəsinin (həm öz ölkəsində, həm də mümükün qədər çox sayda xarici ölkədə) təmin edilməsi çıxış edir. Konkret elmi-texniki nailiyyətlərin lisenziya üzrə satışının təşkil edilməsi üçün lisenziya obyekti haqqında reklam-texniki tədbirlər həyata keçirilir. Eyni zamanda lisenziya obyektindən istifadənin effektivliyini təsdiqləyən texniki-nəzəri əsaslandırmalar hazırlanır. Lakin əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi bu zaman müəyyən həddin gözlənilməsi vacibdir. Beynəlxalq lisenziya ticarəti təcrübəsində potensial lisenziatların seçilməsi zamanı əsasən aşağıdakı qrup göstəricilər lisenziar tərəfindən nəzərə alınır: lisenziat firmanın hüquqi vəziyyəti və işgüzar dünyada reputasiyası; maliyyə vəziyyəti; ETTKl və istehsal vəziyyəti; satış imkanları; yeni texnologiyanı mənimsəmək və onun əsasında rentabelli istehsal təşkil etmək imkanları və s. Bütün bunları ümumiləşdirərək, lisenziya ticarətinin ən mühüm marketinq aspekti olan lisenziyanın xarici bazarlara yeridiiməsi prosedurasını vermək olar (şəkil 2) Ümumiyyətlə, əksər ölkələrdə xaricə lisenziya satılması üçün hökumətdən icazə alınmaiıdır. Bu əsasən 3 formada olur: 1) Xüsusi icazənin alınması; 2) Bağlanılan lisenziya müqavilələrinin qeydiyyatdan keçirilməsi; 3) Hər iki formanın birlikdə tətbiqi. Xaricə lisenziya satışının təşkilati formalan rəngarəngdir. Lisenziya əməliyyatlarının bəyata keçirilməsinin iki metodu var: 1) Lisenziar və lisenziat arasında birbaşa əlaqələrin təşkili; 2) Lisenziaların satılması üçün vəsaitçilərdən - patent və lisenziya agentlərindən istifadə edilməssi.
Seçilmiş bazarlarda lisenziyə Obyektinin patentləşdirilməsi
llkin kontrakt və ya opsion Lisenziya obyektinin sənaye müqaviləsinin imzalanması. şəraitində nümayiş etdirilməsi.
Şəkil 2. Lisenziya obyektinin xarici bazarlara yeridilməsi prosedurası. Mənbə: N. K. Moiseva «Mecdunarodnıy marketinq» - Moskva - 1998 -s. 175. İri sənaye firmalan bir qayda olaraq birinct metodu seçirlər və onun həyata keçirilməsi üçün lisenziya (patent) şöbələri, beynəlxalq lisenziyalaşdırma bölmələri və ya beynəlxalq lisenziyaiaşdırma üzrə qız kampaniyaları yaradırlar. Lisenziya şöbələri iri kompaniyalann nəzdində yaradılmaqla böyük həcmli elmi-tədqiqat işləri həyata keçirir və öz nailiyyətlərini patentləşdirirlər. Bu cür şöbələrin aşağıdakı funksiyalan olur:
Beynəlxalq lisenzialaşdırma bölmələri - daha iri miqyaslı firmalarda yara.dılır. Lisenziya şöbələrindən fərqli olaraq beynəlxalq lisenziyalaşdırma bölmələri təsərüffat sərbəstliyinə malikdirlər. əksər hallarda beynəlxalq lisenziyalaşdırma bölmələri mühəndis-texniki və istehsal işçilərinə malik olmurlar. Beynəlxalq lisenzialaşdırma üzrə qız kompaniyalan - iri firmalar-ın «patent ekspansiyası» vasitəsi kimi çıxış edir. Onların əsas funksiyası lisenziya satışı üzrə əməliyyatların həyata keçirilməsidir. Bu tip qız kompaniyalarının yaradılması xarici bazarların daha dərindən öyrənilməsinə, lisenziatlar üzərində daha möhkəm nəzarətin təşkilinə, eləcə də lisenziya əməliyyatları üzrə xərclərin azaldılmasına imkan verir. Xüsusiləşdirilmiş firmalar- həm elmi-tədqiqat işlərinin həyata keçirilməsi, həm də patent və lisenziyaların alınması, yenidən işlənməsi və satılması ilə məşğul olurlar. Lisenziya və ya patent agentləri (brokerləri) patent və lisenziyalarla beynəlxalq ticarətdə vasitəçi kimi çıxış edirlər. Onların xidmətlərindən fərdi patent sahibləri, kiçik və orta firmalar, eləcə də geniş miqyaslı elmi-tədqiqat işləri aparmayan iri kompaniyalar istifadə edirlər. Bu cür agentlər-in funksiyaları aşağıdakılardır: ixtiranın sahibi adından çıxış etməklə, onu həm öz öikəsində, həm də xaricdə patentləşdirmək; lisenziya satıcılan və alıcıları üçün potensial lisenziat və lisenziarlann tapılması; lisenziya müqaviləsi mətnlərinin hazırlanması; lisenziya obyektlərinin reklamının təşkil edilməsi; lisenziya müqavilələrinin yerinə yetirilməsi üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi və s. Lisenziya agenti həm lisenziatın, həm də lisenziraın mövqeyində çıxış edə bilər. Agentin əldə edəcəyi gəlirin həcmi onunla müştəri arasındə bağlanmış müqavilədən və ən əsası onun üzərinə götürdüyü öhdəliklərin həcmindən asılıdır. Bu məbləğ bir qəyda olaraq lisenziya müqaviləsi üzrə lisenziann əldə etdiyi məbləğin 10-15 % həcmində olur. Beynəlxalq lisenziya ticarətinin maraqlı cəhətlərindən biri də odur ki, potensial lisenziar və lisenziatlar arasında danışıqlar gedərkən, lisenziar lisenziya obyektinin mahiyyətini tam açıqlamaq, lisenziat isə tam əmin olmayınca lisenziyanı almaq istəmir. Bu problemin aradan qaldırılması üçün adətən tərəflər arasında opsion müqaviləsi imzalanır. Bu müqaviləyə əsasən lisenziyanın ümumi məbləğinin 10-30%-ni ödəməklə, lisenziat tam sirrllik şərtləri daxilində nou-hau ilə yaxından tanış olmaq imkanı əldə edir. Eyni zamanda lisenziat müəyyən olunmuş vaxt ərzində lisenziyanı almaq üçün üstün hüquqlar əldə edir. əgər son nəticədə lisenziat lisenziyanı alırsa, bu zaman onun ödəmiş olduğu opsion məbləği lisenziya qiymətinin ümumi məbləğinin tərkibinə aid edilir. Lisenziat lisenziyanı almaqdan imtina etdikdə isə onun ödəmiş olduğu opsion məbləği geri qaytarılmır və bu zaman lisenziat əldə etdiyi informasiyaların gizlin saxlanmasını təmin etməlidir. Beləliklə aydın olur ki, beynəlxalq lisenziya ticarəti bütün hallarda lisenziya müqavilələri əsasında həyata keçirilir.Bu baxımda lisenziya müqavilələrimahiyyəti, formaları, strukturu və s. öyrənilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Beynəlxalq lisenziya ticarətinin təşkili mexanizminin əsasında beynəlxalq lisenziya müqavilələri, onların bağlanması və həyata keçirilməsi durur. Beynəlxalq lisenziya ticarətinə həsr olunmuş ənənəvi və xarici iqtisadi ədəbiyyatlarda lisenziya müqaviləsi anlayışı haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Rus iqtisadçısı V. İ. Markuşina hesab edir ki, «lisenziya müqaviləsi - bir tərəfin, daha doğrusu elmi-texniki nailiyyət sahibinin (lisenziarın) müvafiq mükafat müqabilində digər tərəfə (lisenziata) müəyyən müddət ərzində lisenziya obyektindən istifadə üçün icazə və ya hüquq verməsini ifadə edən razılaşmadır»1. 1 MapKyuiHHa B. II wMoKflyHapo^Hbie HayiHo-TexHHHecKHe cbhsh b cHcıeMe coepeMeHHoro KannıajiH3Ma» MocKua-3972- c. 49. M. L. Qorodisski və İ. D. İvanov kommersiya müqaviləsi obyekti kimi lisenziyanı ixtira, texnoloci proses, təcrübə, istehsal sirrləri və s.-dən istifadə üçün icazə kimi izah edirlər. M. M. Boquslavskinin fikrincə, lisenziya müqavilələri üzrə müəyyən mükafat müqabilində, əsasında ixtira və ya digər elmi-texniki nailiyyətlər durduğu mexanizm, avadanlıq, alətlərin istehsalı və satışı, eləcə də texnoloci proses və ya metodlardan istifadə üçün hüquqlar verilir. Bu müəllif lisenziya müqaviləsinə daha geniş anlayış veriir: «Lisenziya müqaviləsi - bir tərəfin (lisenziann) digərtərəf (lisenziat) üçün müqavilədə müəyyən edilmiş şərtlərvə həddlər çərçivəsində müəyyən texniki həlli istehsala tətbiq etməsi və istifadəsi üçün faktiki və hüquqi vəziyyətyaratmasının, digərtərəfin isə bunun əvəzində müəyyən mükafat ödəməsini ifadə edən razılaşmadır»1. j. D. Ivanov və Y. A. Sergeyev hesab edirlər ki, hüquqi cəhətdən lisenziya müqaviləsi dedikdə patent sahibinin (lisenziar) kontragentə (lisenziata) müəyyən həddlər çərçivəsində öz patent hüquqlarından istifadə üçün razılığın verilməsi başa düşülür. Fransız hüquqşünası P. Rubye lisenziya müqaviləsi anlayışını belə müəyyən edir: «Lisenziya müqaviləsi - lisenziyadan istifadə üzrə inhisar hüququna malik lisenziya sahibinin özü istifadə hüququnu tamamilə və ya qismən digər şəxsə verməsini ifadə edir». Empirik səviyyədə lisenziya müqaviləsi hüquqlarla ticarət kimi başa düşülə bilər. Bu baxımından, A. Y. Kukrus hesab edir ki, lisenziya müqaviləsinin obyekti kompleks müəyyən hüquqlardır.2 Aydındır ki, problemə bu cüryanaşma, zəruri metodoloci dəqiqliyə malik deyildir. Beynəlxalq lisenziya müqavilələrinin digər xarici ticarət müqavilələrindən əsas fərqləri onların predmetlərinin əsasən qeyri-maddi formada olmalarındadır. ümumiyyətlə, müvafiq iqtisadi ədəbiyyatlarda lisenziya müqavilələrinin predmeti haqqında vahid fikir yoxdur. Beynəlxalq lisenziya təcrübəsi göstərir ki, lisenziya müqavilələrirrin predmeti kimi əsasən aşağıdakılar çıxış edirlər: - ixtira və (və ya) «nou-hau»-dan ibarət olan elmi-texniki nailiyyətlər; -ixtiralardan sənaye və (və ya) kommersiya istifadəsi hüququ; -nou-hau hesab edilən təşkilati, idarəetmə, iqtisadi, maliyyə, konyuktur, hüquqi və s. xarakterli məlumatlar;
-sənaye nümunələri və (və ya) onlardan sənaye və (və ya) kommersiya istifadəsi hüququ; -əmtəə nişanlanndan kommersiya istifadəsi hüququ. Göstərilən predmetlər lisenziya müqavilələrindən həm ayrılıqda, həm də bir neçəsi birlikdə göstərilə bilər. Məsələn, iisenziyatın ölkəsində patentə malik olan ixtiradan istifadə etməklə texnika obyektlərinin istehsalı lisenziarın köməyi olmadan həyata keçirilərsə, bu zaman lisenziya müqaviləsinin predmeti kimi ixtiradan sənaye istifadəsi hüququnun götürülməsi kifayətdir. əgər lisenziat lisenziya əsasında istehsal etdiyi məhsulun lisenziarın həmin ixtira üzrə patentə malik olduğu ölkələrə ixrac etmək istəyirsə, o, həmin ölkələrdə ixtiralardan kommersiya istifadəsi hüququnu da nəzərə almalıdır. Bu halda lisenziya müqaviləsinin predmeti patentlərə müdafiə oiunan ixtiralardan sənaye və kommersiya hüququ olur. əgər lisenziatın istifadə edərək məhsul istehsal etdiyi ixtira onun öz ölkəsində patentləşdirilməyibsə və o, daxili bazarı təmin etdikdən sonra bu məhsulu lisenziarın həmin ixtira üzrə patentə malik olduğu ölkələrə ixrac etmək istəyirsə, bu zaman lisenziya müqaviləsinin predmeti kimi lisenziatın məhsul ixrac edəcəyi ölkələrdə patentlə müdafiə olunan ixtiradan kommersiya istifadəsi hüququnun götürülməsi kifayətdir. əgər lisenziat onun ölkəsində lisenziar tərəfindən patent alınmamış ixtiradan istifadə etməklə texnika obyektlərinin istehsalını təşkil etmək istəyirsə, lakin bunu lisenziarın köməyi olmadan edə bilirsə, bu zaman lisenziya müqaviləsinin predmeti kimi ixtiradan sənaye istifadəsi hüququnun götürülməsinə ehtiyac yoxdur, sadəcə olaraq predmet kimi texniki obyektlərin istehsalının təşkili üçün zəruri olan elmi-texniki nailiyyətlərin (ixtira, nou-hau) götürməsi kifayətdir. Nəhayət, lisenziat həm ölkəsində, həm də lisenziya üzrə istehsal edilən məhsulların idxalçıları olan ölkələrdə lisenziarın patentə malik olan ixtiradan istifadə etməklə texnika obyektlərinin istehsalını təşkil etmək istəyirsə, lakin bunu lisenziarın köməyi olmadan edə bilmirsə, bu zaman lisenziya müqavilasinin predmeti kimi ixtira və (və ya) «nou-hau»-dan ibarət olan elmi-texniki naliyyətlər, eləcə də onlardan sənaye və kommersiya istifadəsi hüququ birlikdə götürülməlidir. Lisenziya müqavilələrinin baxılan mümükün predmet halları eyni dərəcədə sənaye nümunələrinə də aid edilə bilər. Lisenziya müqavilələrinin xarici ticarət müqavilələrinin digər növlərindən, xüsusilə dünya bazarında daha geniş yayılmış idxal-ixrac müqavilələrindən əsas fərqləndirici xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
Lisenziya müqavilələri adətən müqavilə predmetlərinin mənəvi köhnəlməsi müddətləri üzrə imzalanır. əgər əmtəələrlə idxal-ixrac əməliyyatlan zamanı malın göndərilməsi və ödənişlərin həyata keçirilməsi ilə kontragentlər arasındakı münasibətlər qısa müddətdə qurtanrsa, lisenziya satışı zamanı tərəflər arasındakı qvrşılıqlı münasibətlər uzun müddət davam edir. 4) Lisenziya müqavilələrinin failiyyətinin ərazi xarakteri daşıması. Adi əmtəələrlə idxal-ixrac əməliyyatı zamanı satıcı alıcınm aldrğı məhsulun istifadə editməsi ərazisinə heç bir məhdudiyyət qoymur. Lisenziya müqavilələrində isə lisenziatın lisenziya əsasında məhsulu konkret ərazidə istehsal etməsi və satması nəzərdə tutulur. 5) Lisenziya müqavilələrinə nou-hau haqqında şərtin daxil olması. 6) Lisenziya müqavilələri predmetlərinin təkmilləşdirilməsi üzrə
Beynəlxalq lisenziya ticarətinin öyrənilməsində ən mühüm məsələiərdən biri də beynəlxalq lisenziya müqavilələrinin klassifikasiyasıdır. Lisenziya müqavilələrinin klassifikasiyası həm nəzəri, həm də praktiki cəhətdən mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Beynəlxalq lisenziya müqavilələrinin klassifikasiyası bir qayda olaraq 3 amil üzrə aparılır:
I. Lisenziya müqaviiələrinin onların predmetləri üzrə klassifikasiyası. Artıq qeyd etdiyimiz kimi beynəlxalq lisenziya ticarət təcrübəsində lisenziya müqavilələrinin predmetləri kimi əsasən aşağıdakılar çıxış edirlər: ixtiralar; sənaye nümunələri; ixtiralardan və (və ya) sənaye nümunələrindən və (və ya) əmtəə nişanlarından istifadə hüququ; nou-hau. 1. İxtira üzrə lisenziya müqavilələri. Praktikada predmeti yalnız ixtira olunan lisenziya müqavilələrinə demək olar ki, rast gəlinmir. Adətən müqavilə predmeti kimi ixtiralarla birlikdə digər qeyri-maddi obyektlər çıxış edir. Beynəlxalq lisenziya ticarəti təcrübəsində mövcud lisenziya müqavilələrinin böyük əksəriyyətinin predmeti kimi İxtiralar, onların sənaye və (və ya) kommersiya istifadəsi hüququ və nou-hau çıxış edir. 2. Sənaye nümunələri üzrə lisenziya müqavilələri. Sənaye nümunəsi dedikdə, məmulatın xarici görünüşünü müəyyən edən yeni bədii və ya bədii-konstruktiv həll başa düşülür. Sənaye nümunələri aşağıdakı kimi ola bilərlər: həcm xarakterli (modellər); görünüş xarakterli (şəkülər); kombinələşdirilmiş. Praktikada sənaye nümunələrinin 2 növü fərqləndirilir: 1) Bədii, estetik tələblərinə görə texniki vəzifənin həlli hesab edilən ümumsəmərəli (səmərəli) nümunələr. 2) Hər şeydən əvvəl məmulatların şəkillərinin estetik mahiyyətini mühafizə edən sənaye şəkilləri və modelləri. Bir qayda olaraq sənaye nümunələri ixtira və (və ya) nou-hau ilə birlikdə müqavilə predmeti kimi çıxış edirlər. 3. Patent sahibinin müstəsna hüquqlardan istifadə üzrə lisenziya müqavilələri. Əksər lisenziya müqavilələrinin predmeti lisenziyarın ixtiralar, sənaye nümunələri və əmtəə nişanları üzrə müstəsna hüquqlanndan tam və ya qismən istifadə hüququ olur. Lisenziya müqavilələri üzrə bu tip hüquqların əldə olması zərurəti adətən iki halda meydana çıxır: 1) Həm lisenziatın, həm də lisenziya əsasında istehsai edilən məhsulun
2) Patentlə müdafiə olunan ixtiradan istifadə etməklə yeni texnika (texnologiya) istehsalı təşkilinin zəruriliyi halında. Bu zaman lisenziya müqaviləsinin predmeti patent sahibinin müstəsna hüquqlanndan istifadə hüququ olur1. əmtəə nişanlan bir firmanın məhsullarını digər firmanın məhsullarından fərqləndirməyə xidmət edir. əmtəə nişanları şəkil, etiket, qrafiki, müəyyən söz, hərf birləşməsi və digər formada ola bilərlər. 4. Nou-hau üzrə lisenziya müqavilələri. Beynəlxalq lisenziya ticarətində «nou-hau»-nun əhəmiyyəti durmadan artır və onlar daha tez-tez lisenziya müqavilələrinin vahid predmeti kimi çıxış edir. «Nou-hau»-nun rolunun və əhəmiyyətinin artması yeni texnika (texnologiya) istehsalının nou-hau olmadan praktiki cəhətdən mümkün olması
ilə izah edilir. Bununla bərabər elmi-texniki nailiyyətlərinin mənəvi köhnəlmə müddətlərinin qısalması ilə əlaqədar əksər firmalar ixtiralara patent almaq əvəzinə «nou-hau» qismində gizli saxlayırlar. II. Lisenziya müqavilələrinin ötürülən hüquqların həcmi üzrə klassifikasiyası. Ötürülən hüquqların həcminə görə lisenziya müqavilələrinin aşağıdakı formalan vardır: 1) sadə (qeyri-müstəsna) lisenziya; 2) müstəsna lisenziya; 3) tam lisenziya; 4) sublisenziya. Bunlar arasmdakı fərqlər lisenziardan lisenziata ötürülən hüquqların həcmi, xüsusilə də ərazi məhdudiyyətlərin həcmi əsasında müəyyənləşdirilir. 1. Sadə (qeyri-müstəsna) lisenziya müqaviiələri. Sadə lisenziya müqaviləsi üzrə elmi-texniki nailiyyətlərin, ixtiraların, nou-hau, sənaye nümunələrinin əmtəə nişanlarının sahibi olan lisenziyar onların müqavilədə müəyyən edilmiş ərazidə və müddətdə istifadə edilməsi üçün iisenziyata ötürür. Bu zaman lisenzar həm müqavilə predmetində özü istifadə etmək, həm də analoci lisenziyanın üçüncü şəxsin istifadəsinə vermək hüqüqunu özündə saxlayır. Bu baxımdan, sadə lisenziyalar, lisenziya müqaviləsi üzrə lisenziata təqdim olunmuş bazarlarda lisenziar və lisenziyat arasında rəqabət mübarizəsinin mümükünlüyü ilə xarakterizə olunurlar. Adətən lisenziarlar lisenziyatlar arasında rəqabətə yol verməmək üçün az miqdarda sadə lisenziya satırlar. Buna baxmayaraq külli miqdarda sadə lisenziyalann satılması hallarına da rast gəlinir. Sadə lisenziyaiar adətən kütləvi tələbat olan məhsullar üzrə veriilr. Çünki, lisenziar lisenziyatın müqavilə üzrə ona təqdim olunmuş bazardakı tələbi təkbaşına ödəyəcəyinə inanmır. 2. Müstəsna lisenziya müqavilələri, Müstasna lisenziya müqavilələri üzrə lisenziata elmi-texniki nailiyyətlər, ixtiralar, nou-hau, əmtəə nişanları və sairdən müəyyən ərazidə və müddətdə istifadə hüququ verilir, lisenziar isə həmin lisenziya müqaviləsi predmetində istifadə hüququnu və analoci lisenziyanı üçüncü şəxsə satmaq üçün hüququnu itirir. Bu şərtə müvafiq olaraq müstəsna lisenziya üzrə lisenziata təqdim olunmuş bazarlarda onunla nə lisenziar nə də lisenziatın digər iisenziatların rəqabət mübarizəsinə girmirlər, müstəsna lisenziya satarkən lisenziar bağlanmış müqaviləyə zidd olmamaq şərtilə, başqa sözlə, digər ərazilər çərçivəsində həmin müqavilə predmetindən istifadə etmək və üçünçü şəxslərə sadə və ya müstəsna lisenziya üzrə satmaq hüququnu özündə saxlayır. Müstəsna lisenziya müqavilələrinin imzaianması zamanı həmişə yadda saxlamaq lazımdır ki, onların köməyi ilə satış bazarlarının və təsir dairələrinin bölüşdürülməsi həyata keçirilir. 3. Tam lisenziya müqavilələri. Tam lisenziya müqavilələri, elmi-texniki nailiyyətlərin ixtiralaraların nou-hau-sənaye nümunələrinin əmtəə nişanlarının və onlardan istifadə hüququnun heç bir məhdudiyyət olmadan müəyyən müddətə lisenziardan lisenziata ötürülməsini nəzərdə tutur. Bu zaman lisenziar həmin müddət ərzində lisenziya obyektindən istifadə hüququnu tamamilə itirir. Əgər tam lisenziya müqaviləsinin fəaliyyət müddəti ixtira sənaye nümunəsi və əmtəə nişanı üzrə alınmış patentin fəaliyyət müddətindən çoxdursa və ya ona bərabərdirsə, bu cür müqavlələr öz texniki-iqtisadi mahiyyətinə görə patent satılması ilə eyni hesab edilə biiər. Bununla belə əgər patent satılması zamanı müqavilə predmeti üzrə mülkiyyət hüququ satıcıdan alıcıya keçirsə, tam lisenziya satışı zamanı bu hüquq satıcıda qalır, Tam lisenziya ilə patent satışı arasında olan prinsipial fərq elə bundadır.
.Sublisenziyalar mahiyyət etibarilə sadə və müstəsna üsenziyaların bir növü kimi çıxış edirlər. Sublisenziyanın maraqlı cəhəti ondadır ki, onu lisenziar deyil, ondan ilkin lisenziya müqaviləsi üzrə tam və ya müstəsna lisenziya almış lisenziat satır. Bəzən sublisenziya müqavilələrini «asılı lisenziyalar» adlandırırlar. Çünki, onlar şərtlərinə və ötrülən hüquqların həcminə görə birbaşa olaraq lisenziar və lisenziat arasında bağlanmış müqavilələrdən asılı olurlar. Qeyd etmək lazımdır ki, sadə lisenziya əldə etmiş üsenziat sublisenziya vermək hüququna malik olmur. Tam və ya müstəsia lisenziya satarkən müqavilədə lisenziata sublisenziya satmaq hüququnun verilməsi razılaşdınlır. Adətən, bu hüququndan istifadə etməzdən əvvəl lisenziat sublisenziya satılması şərtlərini (xüsusilə qiymət və ödəniş şərtlərini) lisenziarla razılaşdırmalıdır. Sublisenziya həm sadə, həm də müstəsna lisenziya şərtləri əsasında satıla bilər. Praktikada daha çox sadə lisenziya əsasında verilən sublisenziyalara rast gəlinir.
ill. Usenziya müqaviiələrinin onların peredmetlərinin müdafiəsi üsulu üzrə klassifikasiyası. Predmetlərinin hüquqi müdafiəsinin olub-olmamasından asıiı olaraq lisenziya müqavilələri iki yerə bölünür: patent lisenziya müqavilələri və qeyri-patent lisenziya müqavilələri. Patent lisenziyalanna patentləşdirilmiş ixtiralar, eləcə də qeydiyyatdan keçmiş sənaye nümunələri və əmtəə nişanları üzrə bağlanmış lisenziya müqavilələri aid edilir. əgər elmi-texniki nailiyyətlər patentlə müdafiə olunmursa (nou-hau), deməli lisenziya müqaviləsi də patentlə müdafiə olunmur. Onları qeyri-patent lisenziyalan adlandınrlar. 1. Patent lisenziyalan. Patent lisenziyarı dedikdə, predmeti patentlə müdafiə olunan lisenziya müqavilələri başa düşüiür. Peredmetinin patent müdafiəsinin olması lisenziya müqaviləsinin qiymətini artırır və lisenziya məhsulunu bazarda satmaq ücün lisenziata üstün imkanlar yaradır.
Patent lisenziyalannın bir növü məçburi lisenziyalardır. Avstriya, İngiltərə, Fransa, İtaliya, Yaponiya və bir sıra əksər öikələrdə ixtiralardan istifadə etmək üç illik müddət müəyyən edilmişdir. Bu ölkələrdə patentləşdirilmiş ixtira patent veriidiyi andan başlayaraq 3 il müddətində istifadə edilməzsə, bu müddət bitdikdən sonra istənilən maraqlı şəxs məcburi lisenziya almaq üçün məhkəməyə (patent orqanına) müraciət edə bilər. Məcburi lisenziya verilməsi şərtləri ayrı-ayn ölkələrdə müxtəlifdir. Onun verilməsi üçün aşağıdakılann olması zəruridir:
2. Qeyri-patent lisenziyaları. 28 Qeyri-patent lisenziyaları dedikdə, predmetləri lisenziatın ölkəsində və müqavilə üzrə ona təqdim olunmuş ölkələrdə patentlə müdafiə olunmayan lisenziya müqavilələri başa düşülür. Qarşılıqlı (kross) lisenziyalar. Qarşılıqlı lisenziyaiarının bir növü kimi çıxış edirlər. Onların bəzən qarşılıqlı əlaqəli və ya asılı lisenziyalar da adlandırırlar. Bu tip lisenziyadann mahiyyəti bir patent sahibinin digər patent sahibinin ixtirasından və əksinə, ikincinin birincinin ixtirasından istifadə etmək zərurətindən qalması ilə izah olunur. Bir lisenziya müqaviləsi üzrə patent sahibi lisenziar, digəri üzrə isə üsenziat, digər patent sahibi isə müvafiq olaraq 1-ci müqavilə üzrə iisenziat, 2-ci müqavilə üzrə isə lisenziar qismində cıxış edir. Ötürülən hüquqların həcmi, eləcə də predmetlərinin müdafiəsi üsulu üzrə lisenziya müqavilələrinin klassifikasiyası baxımından dünya təcrübəsində qarışıq lisenziya müqavilələrinə də rast gəlinir. Lisenziya müqaviləsi o zaman qanşıq tipli hesab olunur ki, həmin müqavilə ötürülən hüquqların həcminə görə bir ölkədə sadə lisenziya, başqa ölkədə isə müstəsna lisenziya kimi tanınır. Analoci hal lisenziya müqaviləsinin bir ölkədə patent, digər ölkədə isə qeyri-patent lisenziya xarakterli olması zamanı da müşahidə olunur. Məsələn: tutaq ki, müqavilənin predmeti olan ixtira lisenziatın ölkəsində patentləşdirilib, lakin liseinziya müqaviləsi üzrə ona ixrac üçün təqdim olunmuş ölkələrdə patentləşdirilməyib. Bu halda həmin lisenziya müqaviləsi lisenziatın ölkəsinə münasibətdə patent, lisenziya məhsulunun idxalçısı olan ölkəiərə münasibətdə isə qeyri-patent lisenziya müqaviləsi hesab edilir. Beləliklə, aydın olur ki, beynəlxalq lisenziya ticarətində rəngarəng lisenziya müqavilələrinə rast gəlinir. Bu müqaviiələr öz strukturlarına görə də bir-birlərindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənirər. Yəni hər bir lisenziya müqaviləsi xarakterinə görə spesifik olur. Bununla belə beynəlxalq lisenziya ticarəti təcrübəsində çoxsaylı tipik lisenziya müqaviləsi variantları yaranmışdır. Tipik lisenziat müqavilələri adətən müxtəlif təşkilatlar, o cümlədən BMT komissiyaln, sənaye firmalarının sahə assosiyaları və birlikləri, eləcə də ayrıca firmalar tərəfindən işlənilir. Tərəflər arasında konkret lisenziya müqaviləsinin hazırlanmasında həmin tipik müqavilələrdən istifadə olunur. Bir qayda olaraq beynəlxalq lisenziya müqavilələrinin strukturu aşağıdakı kimi olur:
1. Preambula. Burada lisenziya müqaviləsini imzalayan tərəflərin firma adları, hüquqi formaları və hüquqi ünvanları göstərilir. Bundan başqa bu bənddə müqavilənin əsasında duran patentin nömrəsi və verilmə tarixi göstərilir. əgər hələ patent alınmayıbsa, müvafiq dövlətin patent orqanına verilmiş patent ərizəsinin nömrəsi və verilmə baxımı göstərilir. 2. Müqavilənin predmeti. Bu bənddə müqavilənin predmetinin tam adı göstərilir. Burada həmçinin lisenziann müqavilə predmetinə olan mülkiyyət hüququ və lisenziatın ondan istifadə etmək məqamları razılaşdırılır. ən əsası isə müqavilə üzrə lisenziata veritən hüquqların həcmi və buna müvafiq olaraq lisenziya müqaviləsinin növü müəyyənləşdirilir. 3. Texniki sənədləşdirmə. Bu bənddə lisenziya üzrə məhsulun istehsalı və təiəbatları ödəməsi üçün zəruri olan texniki sənədlərin ötürülməsi qaydası və bundan irəli gələn məsəliləri razlaşdırılır. 4. Müqavilənin fəaliyyət müddəti. Lisenziya müqavilələri bir qayda olaraq müəyyən müddət üçünbağlanılır. 50-ci illərə qədər lisenziya müqavilələri adətən 15 il, bəzən isə 20 il və daha çox müddətə bağlanılırdı ki, bu da dünya ölkələri üzrə patentlərin orta fəaliyyəti müddətinə bərabər idi. Hazırda isə lisenziya müqavilələri daha çox 5-7 i.l, bəzən 8-10 il, çox nadir hallarda isə 10 iidən çox müddətə imzalanırlar. Çox az sayda müqavilələr patentin fəaliyyət müddətinin bitməsinə qədər bağlanılır. Lisenziya müqavilələrinin fəaliyyət müddətlərinin azalması yeni texnika və texnalogiyaların mənəvi köhnəlmə müddətlərinin azalması ilə şərtlənir. - Patent müdafiəsi olmayan elmi-texniki nailiyyətlər üzrə bağlanan lisenziya müqavilələrinin fəaliyyət müddəti əsasən 3-5 il, maksimum 5 il, çox nadir hallarda 10 il olur. Beynəlxalq təcrübədə mənimsənilməsi böyük həcmli tikinti-montac işləri və əhəmiyyətli kapital qoyuluşları ilə bağlı olan elmi-texniki nailiyyətlər üzrə bağlanılan lisenziya müqavilələri daha uzunmüddətli olur. Lisenziya müqaviləsinin fəaliyyət müddəti lisenziya əsasında istehsal edilən məhsulun həcminə və beləliklə də, lisenziyanın qiymətinə təsir göstərir. Bu bənddə həmçinin müqavilənin fəaiiyyətinin artırılması şərtləri də razılaşdırılır. 5. Müqavilənin fəaüyyət ərazisi. Bu bənddə lisenziatın lisenziya məhsulunu istehsal etmək və reallaşdırmaq hüququna malik olacağı ərazilər, daha doğrusu ölkə bazarları razılaşdırılır. Elmi-texniki nailiyyətlərin sahibi olan firma onları dahaçox ölkədə patentləşdirməyə və bununla da həmin ölkə bazarlarında inhisar mövqe tutmağa çalışır. Bundan sonra firma hansı bazarları məhsulla özü təmin edəcəyini və hansı bazarlar üçün lisenziya satacağını müəyyənləşdirir. əgər firma bacararsa və onun üçün səmərəli olarsa bütün tələbi özü ödəyir, yəni lisenziya satmaz. Çünki, bu zaman o, bütün gəliri götürmüş olur. Lakin bu çox zaman belə olmur. Belə ki, bəzi bazarları məhsul çıxarıiması nəqliyyatt xərcləri, kömrük rüsumları və s. səbəblərə görə səmərəli olmur. Firma məhz bu tip bazarlarda fəaliyyət göstərməsinə icazə verməklə, lisenziatlara lisenziya satmaq qərarına gəlir. 6. Lisenziya müqaviləsi üzrə lisenziann öhdəlikləri. Bu bənddə müqavilə şərtlərinə əsasən lisenziarın üzərinə düşən öhdəliklər razılaşdınlır. ümumiiyyətlə, lisenziya müqaviləsi üzrə lisenziann öhdəlikləri aşağıdakılar ola bilər: - müqavilə predmetinin iqtisadi effektivliyinin müqavilədə göstərilşn səviyyədə olmasını təmin etmək; - patent risumlarını vaxtında ödəmək;
- müqavilədə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, müvafiq lisenziyadan istifadə etməklə müqavilədə göstərilən texniki-iqtisadi göstəricilərin əldə olunması üçün lisenzita maliyyə zəmanəti vermək; 7. Lisenziya müqaviləsi üzrə lisenziatın öhdəlikləri. Bu bənddə müqavilə şərtlərinə əsasən lisenziatın üzərinə düşən öhdəliklər razılaşdırılır. ümumiyyətlə, lisenziya müqaviləsi üzrə lisenziatın öhdəlikləri aşağıdakılar ola bilər:
- lisenziya üzrə istehsal etdiyi məhsulun texniki və standart göstəricilərinin müqavilədə göstərilən səviyyəyə uyğun olmasını təmin etmək;
8. Lisenziya müqaviləsinin qiyməti və ödəniş şərtləri. Bu bənddə lisenziya müqaviləsi predmetindən istifadə əvəzində lisenziat tərəfindən ödəniləcək lisenziyanın qiyməti və bu ödənişin forması tnüəyyən olunur. Öz növbəsində potensial lisenziat lisenziyanın onun üçün səmərəli ola biləcək maksimum qiymətini müəyyənləşdirir. Başqa sözlə, lisenziya alqı-satqısı üzrə danışıqlara qədər potensial lisenziat və lisenziar özləri üçün səmərəli olan qiymətsəviyyələrini müəyyən etməlidirlər. Bu günə qədər dünya təcrübəsində lisenziya qiymətinin müəyyən edilməsinin vahid metodogiyası və metodu işlənilməmişdir. Hər bir kontragent lisenziya qiymətinin öz metodolgiyası və metodu əsasıda müəyyən edir. Lisenziya qiymətinin müəyyən edilməsinin mürəkkəbliyi təkcə vahid metodologiyanın olmaması ilə deyil, eləcə də lisenziya qiymət əmələgəlməsinin spesifikliyi ilə şərtiənir. Adi idxal-ixrac əmtəələrindən fərqli olaraq, lisenziya müqaviləsi predmetlərinin qiyməti onların dəyərləri əsasında müəyyən edilmir. ümumirusiya elmi-tədqiqat konyunktura institutunun hesablamalarına görə xarici lisenziyanın alınmasına sərf olunmuş hər bir dollar öz iqtisadi nəticəsi baxımından (vaxt amilini nəzərə almadan) fərdi elmi-tədqiqat və təcrübi konstruktor işlərinə çəkilən xərclər üzrə ABŞ-da 6,2 dollar, İnigiltərədə 3,1 dollar, Fransada 5,4 dollar, Yaponiyada 16 dollar iiə ekvivalentdir.1 Əgər adi əmtəələrin qiymətləri onların istehsalına çəkilmiş ictimai zəruri xərclər əsasında müəyyənləşdirilirsə, lisenziya müqavilələrinin predmetlərinin qiymətləri onların üsenziya üzrə istifadəsindən əldə ediləcək gəlirlər əsasmda müəyyənləşdirilir. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, lisenziarın payı lisenziatın ümumi gəlirindən deyil, onun məhz lisenziyanın hesabına əldə olunmuş hisəsindən hesablanır. Lisenziyanın qiymətinə bir çox amillər təsir göstərir ki, onların da ayrı-ayrı lisenziya müqavilələrində təsir dərəcəsi müxtəlif olur. Beynəlxalq lisenziya ticarəti təcrübəsi göstərir ki, lisenziyanın qiymətinə təsir göstərən amilləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: Texniki amillər:
10. Lisenziya müqaviləsi predmetinin həyat dövrü müddəti. İqtisadi amillər: 11. Lisenziatın lisenziya istifadəsindən əldə edə biləcəyi gəlirin səviyyəsi. 12. Lisenziya müqaviləsinin fəaliyyəti müddətidə lisenziya məhsulunun istehsal həcmi və həmin məhsıılun satış qiyməti. 13. Lisenziya məhsulunun istehsalının təşkili üçün zəruri olan kapital qoyuluşunun həcmi. 14.Lisenziatın elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işlərinə çəkdiyi xərclərin miqdarı. 1-5. Lisenziya məhsulunu istehsal üçün zəruri olan xarici avadanlıqlann alınmasına çəkilən xərclər. 16. Lisenzya məhsulunun satılması üçün 1 3. lisenziarın patenti ilə qorunan bazarların lisenziata təqdim olunması. 17, Lisenziatın lisenziya məhsuiu satmaq üçün lisenziarın satış aparatından istifadə etməsi imkanı. 18. Lisenziyanın alınması (satılması) üçün başqa firmalar tərəfindən təkliflərin olması. 19. Lisenziya ödənişlərinin növü və onların hesablanması qaydası. 20. Ödənişin həyata keçirildiyi valyuta. 21. Texnalogiyanın lisenziya ilə deyil, başqa yolla əldə olunması xərclərinin səviyyəsi. 22. Lisenziya məhsulunun istehsalı üçün lizinq əsaında avadanlıq alınmasının zəruriliyi və mümkünlüyü. Hüquqi amillər: 23. Lisenziya müqaviləsinin növü və ötürülən hüquqların həcmi. 24. Müqavilənin predmeti olan ixtiranın patent müdafiəsinin etibarlılığı və alınmış patentlərin sayı. 25. Müqaviləyə yeniliklər, ixtiralar və nou-hau üzrə qarşılıqlı mübadilə şərtinin daxil olması. 26. Sənaye nümunələrinin patent müdafiəsinin olması və bunun etibarlılığı. 27. Lisenziya məhsulundan istifadə etməsi üçün lisenziata lisenziarın ticarət markasından istifadə hüququnun verilməsi. 28. Lisenziya müqaviləsinin fəaliyyəti müddəti. 29. Lisenziya ticarətinin dövlət tənzimlənməsi (vergi qoyma) şərtləri. 30. Lisenziatın ölkəsinin milli qanunveriliyicinin xüsusiyyətləri. 31. üçüncü şəxsin patent hüquqlarının pozulması ilə əlaqədar məhkəmə xərcləri haqqında şərtin müqaviləyə daxil edilməsi. 32. Lisenziar və lisenziat arasındakı münasibətlər, lisenziatın lisenziardan asılılıq səviyyəsi. Lisenziya qiymətinin müəyyən edilməsinin mürəkkəbliyi və çətinliyi ona bu cür rəngarəng amillərin təsir etməsi ilə şərtlənir. .Lisenziya qiymətinin hesablanma formasından asılı olaraq lisenziya mükafatının müxtəlif formaları olur. Onları iki qrupda birləşdirmək olar:
Birinci qrupa 2 forma - dövri faiz ayırmaları və lisenziarın gəlirdə iştirakı aiddir. İkinci qrupa isə 4 forma - ilkin nəğd ödəniş, pauşal ödəmə, lisenziatın qiymətli kağızlarının örtülməsi və texniki sənədləşdirmələrin qarşılıqlı örtülməsi aiddir. Dövri faiz ayırmalan və ya royalti. Royaltinin iqtisadi mahiyyəti lisenziyadan istifadə nəticəsində lisenziatın əldə etdiyi gəlirin müqavilədə müəyyən olmuş nisbətdə lisenziar və lisenziat arasında bölüşdürülməsi ilə izah olunur. Dövri faiz ayırmaları faizlə müəyyən edilən royalti əsasında lisenziar tərəfindən müqavilədə razılaşdırılmış vaxtlardan (illik, rüblük, aylıq və ya konkret tarixdə) hissə-hissə ödənilir. Bu tip ödənişin ümumi həcmi müxtəlif üsullarla hesablana bilər: lisenziya əsasında istehsal edilən məhsulun həcmi üzrə, lisenziya məhsulunun satış həcmi üzrəs istehsal edilən və ya satılan məhsul vahidi üzrə, xüsusi baza əsasında (patentləşdirilmiş avadanlığın gücünə görə, məhsulun yenidən işlənməsi dəyəri üzrə və s.) və s. Müasir lisenziya ticarəti təcrübəsindən də royaltinin səviyyəsi orta hesabla 2-10 % götürülür. Royaltinin 3-5 % olduğu lisenziya müqavilələrinə daha çox rast gəlinir. Dövri faiz ayırmalarının səviyyəsi müqavilənin fəaiiyyət müddətindən, lisenziya məhsulunun istehsal həcmndən, satış qiymətindən və sairdən asılı olur. Royaltinin səviyyəsi müstəsna lisenziya müqavilələrində, müqavilənin fəaliyyətinin birinci ildə, lisenziya məhsulunun ixracına icazə verilən hallarda yüksək, qeyri-müstəsna lisenziya müqavilələrində, müqavilənin fəaliyyətinin sonrakı illərdə, lisenziya məhsulunun ixracına icazə verilməyən hallarda isə nisbətən aşağı olur. Bu halda lisenziyanın qiyməti əsasən aşağıdakı kimi müəyyən olunur:1 Burada: SR - lisenziyanın qiyməti; Vj - i ilində lisenziya məhsulunun istehsalının həcmi; Zı - i iündə lisenziya məhsulu vahidinin qiyməti; pi - i ilində royaltinin səviyyəsi; T - müqavilənin fəaliyyət müddəti (lisenziyanın mənimsənilməsi müddəti nəzərə alınmadan); i - lisenziya müqaviləsinin fəaliyyət ili.
Bu forma lisenziyadan istifadə etməklə lisenziatın əldə etdiyi gəlirdən lisenziyanın xeyrinə müəyyən hissənin (faizlə) ayrılmasını nəzərdə tutur. Bu göstərici adətən müstəsna lisenziyalar zamanı 20-30 %, qeyri-müstəsna lisenziyalar zamanı isə 10 % o!ur. Lisenziya ticarəti təcrübəsindən bu forma çox az tətbiq olunur. «OCHOBbI BHeiİIHeƏKOHOMHHCCKHX 3HaHHH». OOfl peJtaKUHCH H. TT. OOMHHCKOrO - MoCKBa - 1994 - C. 1 94.
Bu forma lisenziya mükafatı məbləğinin qəti müəyyən olunmasını və konkret olaraq lisenziya müqaviləsində göstəirlməsini nəzərdə tutur. Bu ödəniş forması əsasən aşağıdakı hallarda tətbiq oiunur: lisenziyanın avadaniıqlannın örtülməsi ilə bərabər satılması zamanı; lisenziyanın az tanınmış firmaya satılması zamanı; iisenziyanın istehsal sirri əsasında verilməsi zamanı; lisenziat lisenziyanın istifadəsi üzərində lisenziarın nəzarətinə yol verməmək istədikdə və s. Pauşal ödəniş həm bir dəfəyə, həm də hissələrlə (məsələn: 50% -müqavilə imzaladıqdan sonra, 40% - avadanlıqların daşınması və texniki sənədləşdirmələrin ötürülməsindən sonra, 10% - lisenziya məhsırlu istehsalına başladıqdan sonra həyata keçirilə bilər. Pauşal ödənişin üstünlüyü ondadır ki, lisenziar bütün mükafat məbləğini qısa müddətdə və heç bir risk olmadan (bunlar müqavilənin fəaliyyəti dövründə meydana çıxdığı üçün) əldə etmək imkanına malik olur.
Bu forma müqavilədə müəyyən edilmiş məbləğin lisenziat tərəfindən bir dəfəyə və ya hissələrlə (müqavilədə müəyyən edilən vaxt ərzində) ödənilməsini nəzərdə tutur. Bu ödəniş forması adətən lisenziya mükafatının əsas formasına əlavə kimi tətbiq edilir. Qiymətli kağtzlann ötürülməsi. Bu forma lisenziatın səhm və istiqrazlarının mükafat kimi verilməsini nəzərdə tutur. Bütün lisenziya müqavilələrinin 15% - də bu forma aynlıqda və ya digər formalarla birlikdə tətbiq olunur. Lisenziar iisenziatın 5-20% səmlərini, bəzən isə 40% -ni əldə edir. Texniki sənədləşdirmənin qarşılıqlı ötürülməsi. Bu forma əsasən yapon firmalan tərəfindən tətbiq edilir və lisenziyaların qarşılıqlı olaraq təqdim olunmasını nəzərdə tutur. Bu forma bir qayda olarəq digər ödəniş formaları ilə birlikdə tətbiq edilir. Bütün bunlardan əlavə müqavilənin bu bəndində ödənişin valyutası, hesab forması, akkreditivin açılması qaydası və şərtləri və s. məsələlər razılaşdırılır.
Burada lisenziar tərəfindən lisenziata ediləcək texniki köməyin şərtləri və həcmi müəyyən edilir. lO.Rüsum, haqq və vergilər. Bu bənddə müqavilənin imzalanması və yerinə yetirilməsi, eləcə də valyutaların mübadiləsi ödənişlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı rüsum, haqq və vergilərin ödənilməsi məsələləri razılaşdırılır. H.Qarşılıqlı informasiya təminatı. Bu bənddə lisenziatın lisenziya əsasında istehsal olunmuş məhsulun həcmi, satış qiyməti, eləcə də əldə edilən gəlir və sair göstəricilər haqqında lisenziara məlumat verüməsi nəzərdə tutulur. Eyni zamanda lisenziar da lisenziya obyekti haqqında yeni əldə edilən informasiyaları lisenziata çatdırmağı üzərinə götürür. 12.Sirrliliyin təmin olunması. Bu bənddə partnyordan alınmış müxtəlif xarakterli məlumatların məxfililiyinin qorunması üzrə tərəflərin öhdəlikləri müəyyən olunur. 13. Zəmanət Bu bənddə patent hüququ, texniki və istehsal məsələləri, qarşılıqlı əlaqələr üzrə tərəflərin zəmanət vermələri razılışdırılır. 14. Mübahisələhn həlli. Müqavilənin bu bəndində qeyd olunur ki, bu və ya digər səbəbdən meydana çıxan mübahisələr hər şeydən əvvəl danışıqlar yolu ilə həll edilməlidir. Bu mümkün olmayan hal üçün mübahisənin məhkəməyə verilməsi qaydası razılaşdırılır. 15. Müqavilənin fəaliyyətinin vaxtmdan əvvəl dayandırılması şərtləri. Bu bənddə müqavilənin fəaliyyətinin vaxtından əvvəl dayandırılmasına səbəb olacaq hallar razılaşdırılır. 16. Digər şərtlər. Bu bənddə müqavilə ilə tam tənzimlənməyən məsələlərə baxılması zamanı hansı tərəfin hüququndən istifadə olunacağı razılaşdırılır. Burada həmçinin hüquqların güzəştə gedilməsi, tərəflərdən birinin yenidən təşkili zamanı hüquqlann örtülməsi hallarının mümkünlüyü və sair məsələlər müəyyənləşdirilir. 7 7. Tərəflərin imzalan. Bu bənddə tərəflər müaviləni imzalamaqla onu hüquqi cəhətdən təsdiqləyirlər.
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||