Xx əsrin ikinci yarısında dünya iqtisadiyyatında gedən obyektiv iqtisadi proseslərin nəticəsi olaraq beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin məzmununda və strukturunda əhəmiyyətli dəyişikliklər baş vermişdir
Yüklə 0,73 Mb.
|
III FƏSİL. BEYNƏLXALQ LİSENZlYA TİCARƏTİNİN MÜASİR VƏZlYYƏTİ VƏ AZƏRBAYCANIN YERİ. § 1. Beynəlxalq lisenziya ticarətinin müasir vəziyyəti və inkişaf istiqamətləri. Artıq qeyd etdiyimiz kimi beynəlxalq lisenziya ticarətinin meydana gəlməsi və inkişafı obyektiv iqtisadi amillərlə şərtlənir. Bunlardan ən mühümləri kimi elmi-tədqiqat və təcrübi -konstruktor sferasında BəB-in dərinləşməsi, texnika və texnalogiya sahəsində təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşməsinin güclənməsi, dünya bazarında rəqabət mübarizəsinin kəskinləşməsi ilə əlaqədar daha yaxşı məhsul istehsal etmək məqsədilə firmaların qabaqcıl xarici texnalogiya əldə etmək səylərinin gücləndirilməsi və s. amilləri göstərmək olar. XX əsrin 50-ci illərinə qədər patent və lisenziyalarla daxili ticarətin həcmi onlarla beynəlxalq ticarətin həcmindən çox idi. 50-ci illərdən sonra hər şeydən əvvəl texnika və texnologiya sferasında BəB-in və beynəlmiləlləşmənin dərinləşməsi ilə əlaqədar 1-ci yerə lisenziyalarla beynəlxalq ticarəti keçdi. Beynəixalq lisenziya ticarəti 60-70-ci illərdə daha geniş sürətlə inkişaf etməyə başladı. Bəzi məlumatlara əsasən bu dövrdə 40 mindən çöx beynəlxalq lisenziya müqaviləsi fəaliyyətdə olmuşdur ki, onların da əsasında 40 mlrd. dollar dəyərində məhsul istehsal edilmişdir. Bu lisenziya müqavilələri üzrə ödənişlər isə 1 ildə 2 mlrd dollardan çox olmuşdur.1 C. Vilçinskinin hesablamalarına görə 70-ci illərin ortalarında qüvvədə olan beynəlxalq lisenziya müqavilələrinin sayı təxminən 50 minə qədər olmuşdur ki, bunlar üzrə illik ödənişlərin miqdarı 3 mlrd. doliar təşkii etmişdir.2 Sonrakı dövrlərdə də lisenziya ticarətinin artım tempi yüksək olmuşdur. Belə ki, əgər dünya üzrə lisenziya ixracı 1960-cı ildə 1,2 mlrd. dollar idisə, bu göstərici 1970-ci ildə 3 dəfə artaraq 3,5 mlrd. dollar, 1980-ci ildə 10 dəfə artaraq 12,5 mlrd. dollar, 1985-ci ildə 13 dəfə artaraq 15,2 mlrd dollar, 1998-ci ildə isə 53 dəfə artaraq 64 mlrd. dollar təşkil etmişdir. Müvafiq olaraq beynəlxalq lisenziya ticarətinin ümumi dövriyyəsi 1960-cı ildə 2,4 mlrd. dollar, 1970-ci ildə 7 mlrd. dollar, 1980-ci ildə 25 mlrd. dollar, 1998-ci itdə isə 125 mlrd. dollar olmuşdur (Cədvəl 1). . Bildiyimiz kimi, lisenziya əsasında istehsal oiunan məhsullann ayrılıqda stastiskası aparılmır. Bununla belə, bəzi qeyri-rəsmi hesablamalara görə lisenziya əsasında istehsal edilən məhsulun həcmi 1970-ci ildə 40 mlrd. dollar, 1980-ci ildə 160-180 mlrd. dollar, 1985-ci ildə 300 mlrd dollar, 1998-ci ildə isə 1 trln. dollarolmuşdur. Beynəlxalq lisenziya ticarətində iştirak baxımından dünya ölkələri müxtəlif imkanlara malikdirlər. Aydın məsələdir ki, əsas lisenziya satıcılan qismində elm-və texnikanın yüksək inkişaf səviyyəsinə nail olmuş inkişaf etmiş ölkələr çıxış edirlər. əksinə, inkişaf etməkdə olan ölkələr isə bir qayda olaraq lisenziya alıcılan kimi çıxış edirlər. 1. MapKyııiHHa B. H. vMeHyıyHapoflHtıe HayHHO-TexHtmecKHe cbssh b cııcıeMe cospeMeHHoro KanıiTajiH3Ma» -MocKBa-1972-c.80
Beynəlxalq lisenziya ticarətinin geniş vüsət aldığı 1960-70-ci illərdən başlayaraq inkişaf etmiş ölkələr beynəlxalq lisenziya bazarında hökmran mövqe tutmuşlar. 1960-cı ildə beynəlxalq lisenziya ticarətinin ümumi həcmində inkişaf etmiş ölkələrin (İEÖ-lər) xüsusi çəkisi 77,2% olmuşdur. Halbuki, bu dövrdə dünya üzrə lisenziya ixracının hamısı (100%-i) onların payına düşmüşdür. Lisenziya ixracındakı hegemon mövqelərinə baxmayaraq sözügedən dövrdə dünya lisenziya idxalının 5,3%-i məhz İEÖ-lərin payına düşmüşdür. Bir sözlə, bu dövrdə öz aralarındakı lisenziya ticarətini də nəzərə almaqla lEÖ-lərin lisenziya gəlirləri onların lisenziya ödənişlərindən 2 dəfə çox olmuşdur. 1970-ci ildə İEÖ-lərin lisenziya ticarətinin ümumi dövriyyəsində xüsusi çəkisi 88,3%-ə qalxmışdır. Bu hər şeydən əvvəl onların ümumi lisenziya idxalında paylarının artması ilə əlaqədar olmuşdur. əksinə, inkişaf etməkdə olan ölkələrin (İEOÖ-lər) lisenziya ticarətində payı 11,3%-ə enmişdir. Onların lisenziya ixracında xüsusi çəkisi isə 0,4% təşkil etmişdir. 1970-ci ildə İEOÖ-lərin lisenziya ödənişləri (808 mln. dollar) onların lisenziya gəlirlərindən (16 mln. dollar), 50 dəfə çox olmuşdur. 1970-1985-ci illər arasında lisenziya ticarətinin həcmi çox böyük sürətlə artmışdır. Belə ki, əgər 1970-ci ildə beynəlxalq lisenziya ticarətinin ümumi həcmi 7 mlrd. dollar təşkil edirdisə, 1985-ci ildə bu göstərici 30 mlrd. dolları ötüb keçdi (başqa sözlə 4 dəfədən çox artdı). Lakin bu dövrdə də İEÖ-lər və İEÖO-lər arasında ziddiyyətli praporsiya davam etmişdir. Lisenziya ixracının 99,3%-i İEÖ-lərin payına düşmüşdür. Cədvəl Beynəlxalq lisenziya ticarətinin əsas mərkəzləri (cari qiymətlərlə).
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||