Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 25 25 25 daha fəal dövrü XIX əsrin sonlarında olmuşdur. O, öz fikrini sübut etmək üçün XIX əsrin sonlarında qlobal dünyada mal və xidmət ticarətinin toplam ümumi daxili məhsul içərisindəki payının (xüsusən o zaman inkişaf etmiş ölkələr baxımından) müasir dövrdə mövcud olanlardan daha çox olduğuna əsaslanır. Misal olaraq o, ABŞ-ın qeyd edilən illərdə xaricə açıqlıq səviyyəsinin indikindən daha çox olduğunu göstərir. Yenə yeni qitəyə müstəmləkələrdən gələn yüksək əmək axını da əməyin hərəkətini daha da artırmışdı. Həmçinin maliyyə də maneəsiz ölkələr arasında dolaşmaqda idi. Lakin, o zamankı dünya sistemində mövcud olan şərtlər əlverişli olmadığından qloballaşma prosesi da daimi olmurdu. Çünki milli dövlətlər o illərdə bu prosesə tam hazır deyildi [129, 21]. Qloballaşma XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq əsas etibarı ilə iqtisadi proseslərin nəticəsində yaranmasına baxmayaraq, getdikcə dünya məkanının siyasi-ictimai və sosial-mədəni sahələrinin də əhatə etməyə başlamışdı. Dünya iqtisadiyyatında XX əsrin ikinci yarısından etibarən fundamental dəyişikliklər baş verir. Biz milli iqtisadiyyatların bir-birindən ölkələrarası ticarət və investisiyaya qoyulan müxtəlif maneələrə, zaman, məsafə, dil fərqləri ilə, dövlət idarəçiliyi, biznes sistemləri və mədəniyyətlər arasındakı milli fərqlərlə təcrid olunan bir dünyadan çox sürətlə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 26 26 uzaqlaşmaqdayıq. Və biz milli iqtisadiyyatların bir-biri ilə qarşılıqlı asılı olduğu və inteqrasiya olduğu qlobal iqtisadi sistemdə birləşdiyini müşahidə etməkdəyik ki, bunu da sadə dillə qloballaşma adlandıra bilərik. Qlobal iqtisadi sistemdəki bu inteqrasiya meyli son illərdə daha da sürətlənmiş və bu minilliyin ilk 10 ilində ən yüksək həddə çatacağı gözlənilir ki, şübhəsiz bu informasiya və telekommunikasiya texnologiyalarında baş verən inqilabi dəyişikliklərin məhsuludur. Qloballaşmanın 2 əsas komponenti var: - Qlobal bazarın yaranması; - İstehsalın qloballaşması. Qlobal bazar tarixən bir-birindən ayrı olan milli bazarların bir yerə cəmləndiyi nəhəng çətirdir. Coco-Cola, Levi's cinsləri, Sony Walkmanları, Mc Donald's hamburqgerlərinin bütün dünyada istehlak məhsulu kimi qəbul olunması qlobal bazarın ən bariz nümunəsidir. Müxtəlif milli zövq və seçimlər qloballaşmaya ən böyük maneə kimi görünsə də, qloballaşma dünyada vahid zövq, dəb və seçim meydana gətirmişdir. Qlobal bazarın ən əsas və diqqətçəkən xüsusiyyətlərindən biri budur ki, daxili bazarda bir-birinə rəqib olan transmilli korporasiyalar artıq vahid dünya bazarı uğrunda rəqabət aparırlar, həmçinin əksinə daxili bazara daxil olan xarici rəqiblərlə mübarizə aparırlar. Misal üçün, Coco- www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 27 27 27 Cola və Pepsi artıq sadəcə ABŞ bazarında deyil, bütün dünyada rəqabət aparır və bu proseslər «ABŞ bazarı», «Yaponiya bazarı» kimi məfhumların ortadan qalxaraq vahid dünya bazarının meydana çıxmasına səbəb olur. İstehsalın xərc və keyfiyyət üstünlüklərindən yararlanmaq üçün öz məhsullarını müxtəlif ölkələrdə istehsal etməsidir. Başqa sözlə hissələri ayrı-ayrı ölkələrdən mənbələnən vahid məhsul yaranmışdır. Ona görə də bu gün dünyada transmilli korporasiyalar tərəfindən istehsal olunan məhsulları konkret olaraq amerikan malı, alman malı, fransız malı deyil, dünya malı kimi xarakterizə etmək daha doğru olar [117]. Qloballaşma prosesində 2 əsas mərkəz var: transmilli korporasiyalar və beynəlxalq iqtisadi və siyasi qurumlar. Yuxarıda transmilli korporasiyaların qloballaşmadakı rolunu izah etdik. Beynəlxalq iqtisadi və siyasi qurumlar isə qloballaşmada əsasən siyasi konyukturu müəyyən edir. Bu qurumlar millətlərüstü qurumlardır, hökumət və qeyri- hökumət qurumlara bölünür. Misal olaraq rəsmi qurumlardan BMT, Avropa Şurası, BVF, Dünya Bankı, Dünya Ticarət Təşkilatı, beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatlarından Human Rights Watsh, Transparency İnternatonal və Amnesty İnternationalı göstərmək olar. Bunlar hökumətlərin bəzi funksiyalarını özündə cəmləşdirir, üzv ölkələrdə iqtisadi- www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 28 28 siyasi problemlərin həllinə yardım edir, məsləhətlər verir, bu ölkələrin hökumətlərindən daha yüksək statusda olurlar. Qloballaşmada dövlətin zəifliyi tezisi ilə müəyyən mənada razılaşmaq olar. Məhz beynəlxalq iqtisadi və siyasi təşkilatlara qarşı çevrilən əsas tənqid kimi onların hökumətlərin işinə müdaxiləsi və iqtisadi və siyasi islahatlara dair verdikləri təkliflərin ölkələrdəki lokal fərqləri nəzərə almadan standart şəkildə olması və bu qurumların funksiyalarının əslində üçüncü dünya ölkələrinin böyük dövlət tərəfindən nəzarət altında saxlanması götürmək olar. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi qloballaşma prosesinin əsas iki ifaçısı olan transmilli korporasiyalar və beynəlxalq iqtisadi və siyasi qurumların bu nöqtəyə gəlib çıxması 1944- cü ildə yaradılan Brenton–Bud beynəlxalq maliyyə sistemi ilə sıx bağlıdır. Onun qarşısında duran ilkin vəzifənin Avropanın siyasi xəritəsini dəyişən II Dünya müharibəsindən sonra güc əldə etmək istəyən dövlətlərin beynəlxalq iqtisadiyyatın ayaq üstə qalması və geniş məkanı əhatə etməsinə xidmət edərək möhkəm maliyyə bünövrəsini yaratmaq idi. Dünya inteqrasiya proseslərini sürətləndirmək məqsədilə də ticarət və maliyyə sahəsində tez-tez rastlaşan əngəllərin aradan qaldırılması zəruri hesab olunurdu. Bunun üçün də dünyanın bütün ərazilərini əhatə edə bilməyə səbəb Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|