olur. Urmiya q
ələsi civarında onun zövcəsi Burlanın qəbrini də
m
ənə göstərdilərə.
46
Burlaxatunun əəxsiyyəti haqqında tədqiqat yapan
akademik
Bartold bu vaxta q
ədər məlum olan tarixi simalar arasında Burla
Xatun adına təsadüf edilmədiyini və bu adın yalnız «Qorqud ki-
tabıənda bulunduəunu, türk tarixi haqqındakı geniə tətəbbööatinə
istinadan qeyd etm
əkdədi.
47
10. «Oəuznaməə adı haqqında yapılmıə qıssa bir tədqiqdə fi-
kirimizi t
əyid edəcək bir qiyməti vardır. Türk kitabiyyat mutəxəs-
sisl
ərindən Burusali Məhəmməd Tahirin yaddulları içində mənbə-
sini göst
ərmədiyi bu parçaya təsadüf edirik. Lisan və imlası eynən
mühaviz
ə edilmiədir: «...Türk qövmünə mənsub əqvam haqqında
yazılan Milli tarixlərin ən dəyərlisi, əldə bulunan
bəzi əmarələrə
n
əzərən,(«Uəuznaməə) olamaq lazım. Bu tarixi qəbirin hicrətin bin
tarixin
ə qədər Azərbaycan tərəfilərində mövcut olduəu bəzi
v
əsaiyiklə müsbət isə də bu gün əlimizdə mövcud deyildir.
48
Bursalı Məhəmməd Tahir hər nə qədər «Oəuznaməəyi yan-
lıə olaraq tarixi qəbir əəklində qəbul edirsə də Azərbaycan top-
raqlarında «Oəuznaməə deyilən bir əeyin yaəıdıəını, müdəkkiklər
arasında ilk dəfə hifs etmiə olduəu için yazısının hər
halda bir
xüsusiyy
əti vardır.
Yuxarıdan bəri izah etdiyimiz bu vəsiqələr, «Oəuznaməə
naəıllarının hicri tarixinin ilk əsrlərindən baəlayaraq XVIII əsrə
46
S
əyyah Oleariusun yuxarıda zikr olunan səyahətnaməsi, səh. 489.
47
Bakia “ Sulcuknamə” sahibi Yazıçı oəlu əli, «Cami cəm ayiniə mühərrir Hə-
s
ən ibni Mahmud Bəyatı «Behcət-üt-təvarixə müəllifi əükrüllah, kimi yazıçılar,
«Oəuznaməə adında tarixi bir əsərdən bəhs edirlər. Onların yad etdikləri «Oəuz-
nam
əənin bizim «Oəuznaməə olub-olmadıəı aydın olaraq, məlum deyildir.
Türkc
əyəli müəllifin bu xüsusda yapdıqları fikir qarəılıəı haqqında Köprülü-
zad
ənin mühüm bir tənqidi vardır. Türk ədəbiyyatında ilk mütəsavvifləri, səhifə
278-
279. Haəiyə: son zamanlarda bəzi Osmanlı müəllifləri öz tarixinə aid yaz-
dıqları əsərlərə «Oəuznaməə adı vermiələrdir. «Lütfi paəaə adlı birisinin «Oəuz-
nam
əə adında tarixi bir əsəri olduəunun Köprülüzadədən öyrəniriz. əski Türkis-
tanlı əairlərdən Dana Atanın da “ Oəuznamə” adında mənzum bir əsəri olduəu-
nun akademik Samoyloviç söyl
əyir. Baxınız.
48
«
Türk
d
ərnəyi məcmuəsiə sayı I, əstanbul 1337.
179
q
ədər Azərbaycanlılar arasında yaəadıəını qəti
surətdə isbat et-
m
əkdədir.
49
Bu qüvv
ətli vəsiqələrə istinad edərək “ Oəuznamə”yi Azər-
baycan xalq
ədəbiyyatında məhsul sayma icab etdiyi kimi, havi
olduəu tarixi qiymət etibarilə də ədəbiyyatımızın ilk əsəri olaraq
q
əbul etmək lazım gəlir.
«Dan yıldızı» jurnalı, 1929, sayı 5(29),
s
əh. 30-32, sayı 8(32), səh. 28-29.
49
Az
ərbaycanın Proletar Yazıçılar Cəmiyətində açılan ali dərəcəli ədəbiyyat
seksiyasında idarə etdiyim məəəuliyyətlər əsasında «Oəuznaməənin mündəri-
catını təmin edərkən gənclərdən birisi bu mövzulardan
bəzilərinin indi belə
köylül
ərimiz arasında yaəadıəını söyləmiə və yaxında bunu təsdiq edib verə-
c
əyini vəd etmiədir.
180
ƏŞİRƏT DÖVRÜNDƏKİ AZƏRBAYCAN
ƏDƏBİYYATINA AİD VƏSİQƏLƏR
"Kitabi D
ədəm Qorqud əla-lisan tayifeyi Oğuzan"
Adı ərəb və farsca olaraq "Oəuz tayfasının dilində Dədəm
Qorqudun kitabı" olan bu əsər Azərbaycan və əimali əranda yaəa-
yan türkl
ərin ədəbiyyatına aid ən əski vəsiqədir. Bunun ətraflıca
t
ədqiq və təhlili əəirət dövründəki ədəbiyyatımızın mühüm bir
c
əbhəsinin aydınlaəmasına səbəb olacaqdır.
Bu
əsər ilk dəfə XIX əsrin baəında Qərbi Avropa alimləri tə-
r
əfindən dar planlı, qısa nəəriyyatda elm aləminə bildirmiədir. On-
dan
sonra Rus aliml
əri, Türkiyə müdəqqiqləri tərəfindən müxtəlif
qay
ələrlə gözdən keçirilmiədir. Aəaəıda bu xüsusda daha müfəssəl
izah ed
əcəyiz. Burada yalnız bunu söyləyəyim ki, tədqiqlərdə
"Kitabi Qorqud" son
zamanlara q
ədər baəlı-baəına bir əsər olaraq
göst
ərilirdi. Fəqət Misirdə yazılmıə bir tarixin meydana çıxması bu
fikri tamamil
ə dəyiədirdi. Böylə ki, "Kitabi Qorqud" ayrıca bir
kitab olmayıb əski oəuzlara aid olan "Oəuznamə"nin bir parçasıdır.
Buna gör
ə Qorqudun əsəri ətrafında bibliqrafik və təhlili
məlumata
baəlanmadan əvvəl "Oəuznamə" üzərində durmaq məcburiyyətin-
d
əyiz. Biz bu qədər bu mühüm əsər haqqında bu vaxta qədər ya-
pılan tədqiqlərin adətən xülasəsini göstərcəyiz.
"Oğuznamə"
Cahan Türkologiyasının ictimai və iqtisadi həyatlarını çox
z
əif və az tədqiqi etdiyi oəuz türklərinin "Oəuznamə" adında
dastanı bir kitabları olduəu ötədən bəri məlumdur.
Oəuz daha Azərbaycan və Qafqaza gəlmədən əvvəl,
yəni Tür-
küstan stepl
ərində köçəri bir həyat sürərkən xalq əair və həkimi
dem
ək olan ozanlar əəirətdən-əəirətə dolaəaraq çadırlarda qurulan
əülən-bəylik qonaqlıqlarda
50
v
ə baəqa xalq yıəıncaqlarında
50
B
əzi Türkiyəli müdəqqiqlər əülən və yaxud əilan adlanan qonaqlıqları ümu-
mi, y
əni xalqa da əamil olaraq göstərir. Halbuki, biz bu mərasimlərin yalnız
b
əylərlə, aəalara məxsus olduəunun görürüz. Bu xüsusda aəaəıda təfsilat var.
181