Ъянуби азярбайъанда милли – демократик щярякат



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə93/107
tarix15.03.2018
ölçüsü5,01 Kb.
#32461
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   107

3
Рза  шащ  башда  олмагла  щаким  даиряляр  ачыг  фашистпяряст
мювге  тутмуш

юлкяни  Алманийа  кяшфиййатчыларынын  фяалиййят
мейданы  етмиш  вя  яслиндя  ону  Алманийанын  ялалтысына
чеврилмяк тящлцкяси гаршысында гоймушду

Буна эюря
 1941-
ъи
ил  августун
 25-
дя  ССРИ  вя  Бюйцк  Британийа  щюкумятляри  юз
гошунларыны  Ирана  йеритдиляр

Инэилис  гошунлары  Иранын
ъянуб

Совет  гошунлары  ися  шимал  реэионлары

о  ъцмлядян
Азярбайъан  яйалятини  тутду

Бир  гядяр  сонра
 (1942-
ъи  илин
сонларында

АБШ-ын  да  щярби  щиссяляри  Ирана  эятирилди
.
Бцтювлцкдя 
Иран

хцсусиля 
дя 
Ъянуби 
Азярбайъан
,
мцттяфиглярин  Совет  Иттифагыны  щярби  сурсат  вя  техника
,
ярзагла  тямин  едян  ян  мцщцм  няглиййат  артерийасына
 (
Иран
кюрфязиндян  Хязяр  дянизи  сащилляриня  гядяр

чеврилди
.
Мцщарибя илляриндя Иранын дахили ишляри вя хариъи сийасяти
,
щабеля  мцттяфиглярин  Иран  гаршысында  тяящщцдляри  бир  сыра
сазишляря
 (
хцсусян
 1943-
ъц  илдя  ССРИ

АБШ  вя  Инэилтярянин
дювлят  башчыларынын  Тещран  конфрансында  гябул  етдийи
бяйанатла

мцяййян едилди

Сазишлярдя нязярдя тутулурду ки
,
мцттяфигляр  Иранын  дахили  ишляриня  гарышмайаъаг

бцтцн
ваъиб мясяляляри бирэя щялл едяъяк вя мцщарибя гуртарандан
сонра  ян  эеъи  алты  ай  ярзиндя  гошунларыны  Ирандан
чыхараъаглар
.
Рза  шащын  щярби-полис  режиминин  ифласа  уьрамасы
(1941-
ъи  илин  сентйабрында  мцттяфиг  гошунларына  мцгавимят
эюстярмяк  ниййяти  пуча  чыхдыгда  Рза  шащ  оьлу  Мящяммяд
Рзанын  хейриня  тахтдан  ял  чякди  вя  инэилисляр  тяряфиндян
Ирандан сцрэцн едилди

нятиъясиндя юлкядя реал щакимиййятин
парламентя  вя  онун  тяшкил  етдийи  щюкумятя  кечмяси
,
конститусийада  нязярдя  тутулмуш  бязи  тясисатларын

сийаси
азадлыгларын  гисмян  бярпасы

сийаси  мящбусларын  азад


4
едилмяси
 (
бцтцн 
бунлар 
Иран 
тарихиндя
 «
Шящривяр
»
1
щадисяляри  адыны  алмышды

Иранда  иътимаи-сийаси  щяйатын
ъанланмасы  цчцн  ялверишли  шяраит  йаратды

Илк  вахтлар
кортябии чыхышлар

митинг вя нцмайишляр шяклиндя башланмыш
бу щярякат йенидян сийаси мейдана чыхмыш мцхтялиф мяслякли
партийаларын

чохлу  гязет  вя  журналларын  фяалиййяти
нятиъясиндя  эетдикъя  мцтяшяккил  иътимаи-сийаси  мцбаризя
формасыны  алырды

Ясас  тялябляря
 – 
дювлят  гурулушуну
демократикляшдирмяк

мцлкядар-феодал тябягясинин аьалаыьыны
мящдудлашдырмаг

зящмяткешлярин  вязиййятини  йахшылашдырмаг
вя  щцгугларыны  горумаг

юлкянин  суверенлийини  тямин  етмяк
вя  с

дахил  иди

Иранын  айры-айры  районларынын  иътимаи
-
сийаси  инкишаф  сявиййясиндян  вя  башга  амиллярдян  асылы
олараг  бу  щярякат  щям  радикал

ардыъыл  вя  йа  яксиня
,
мютядил  характер  дашыйыр

щям  дя  бязи  щалларда  мцртяъе
шякил  алыр

бу  вя  йа  диэяр  иътимаи-сийаси  гцввялярин
мянафейини якс етдирирди
.
Юлкянин  сийаси  щяйаты  защирян  нормал  шякил  алмышды
.
Йенидян  мейдана  чыхмыш  сийаси  партийалар  вя  тяшкилатлар
(1941-1943-
ъц  иллярдя  бунларын  сайы
 30-
а  чатмышды
),
мятбуат

мцхтялиф  клублар

иътимаи-мядяни  тяшкилатлар  юлкя
гаршысында  дуран  дахили  вя  хариъи  проблемляри  сярбяст
мцзакиря  едир

юз  програм  вя  тяляблярини  иряли  сцрцр
,
парламент васитясиля бунлары ганунлара чевирмяйя чалышырды
.
Лакин  мцщарибя  нятиъясиндя  фашизмин  ифласа  уьрайаъаьы
йахынлашдыгъа  Ирандакы  сийаси  вязиййят  мцряккябляшир  вя
мцбаризя 
кяскинляширди

Юлкянин 
игтисади 
вязиййяти
писляширди  вя  бунун  да  ясас  аьырлыьы  биринъи  нювбядя
зящмяткеш 
тябягялярин
 – 
фящлялярин

хырда 
буржуа


5
цнсцрляринин

мцяллимлярин

дювлят  апаратында  чалышан
сырави  мямурларын  цзяриня  дцшцрдц  ки

бу  да  онларын
мцхтялиф  формаларда
 (
тятилляр

кцтляви  шикайятляр  вя  с
.)
чыхышларына  сябяб  олурду

Бу  тябягялярин  мянафейини  ян
ардыъыл 
сцрятдя
 (
лакин 
бязян 
реал 
вязиййятля
щесаблашмайараг
) 1942-
ъи  илин  яввялляриндя  йарадылмыш  Иран
Халг  Партийасы
 («
Щизби  Тудя
») 
вя  она  йахын  олан  щямкарлар
иттифаглары

мятбуат  органлары
 (
онлар
 «
Азадлыг  ъябщясиндя
»
бирляшмишди
), 
иътимаи

мядяни  тяшкилатлар  мцдафия  едирди
.
Юз  кцтлявилийиня

иряли  сцрдцйц  ясас  шцарларына  эюря  бу
органлар

демократик ъябщяни тяшкил едирди

Икинъи

либерал
ъябщяйя
 «
миллиййятчи
» 
типли  партийа  вя  тяшкилатлар
(мясялян

мцщаъирятдян  гайытмыш  Сейид  Зийаяддин  Тяба
-
Тябаинин  башчылыг  етдийи
 «
Вятян
» 
партийасы

дахил  иди
,
бурайа йаланчы щямкарлар иттифаглары

ясасян хырда вя орта
буржуазийа

зийалыларын  хейли  щиссяси

забитлярин  орта
тябягяляри гошулурду

Цчцнъц ъябщяни ясасян ири мцлкядарлар
вя компрадор буржуазийа

тайфа ханлары

ири дювлятмямурлары
вя  йцксяк  рцтбяли  забитляр

эенераллар  тяшкил  едирди  вя
буна  эюря  бу  ъябщя  ян  мцщафизякарлар

мцртяъе  гцввяляри
бирляшдирирди

Ону  да  гейд  етмяк  лазымдыр  ки

щямин
ъябщялярдян  щеч  бир

хцсусян  щакимиййят  башында  дуран
цчцнъц ъябщя там ганунчулуг чярчивясиндя щярякят етмирди
.
Нящайят

мцщарибя  дюврцндя

хцсусян
 1943-
ъц  илдян
башлайараг  юлкядя  сийаси-иътимаи  вязиййятя  тясир  эюстярян
даща  бир  амили
 – 
хариъи  дювлятлярин

йяни  бир  тяряфдян
ССРИ

о  бири  тяряфдян  АБШ  вя  Инэилтярянин  Ирандакы
сийасятини дя гейд етмяк лазымдыр

Онлар юз бяйанатларында
Иранын  дахили  ишляриня  гарышмайаъагларыны  дяфялярля  елан
етмишдилярся  дя

бу  принсипи  даима  позурдулар

ССРИ
щюкумяти

илк  нювбядя  фящля  вя  кяндлилярин

зийалыларын


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   107




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə