Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Allah vurmuşdu, deyirsən bolşeviklər yaxşı adamdır, allah vurmuşdu, harası yaxşıdır Nə qaldı başımıza gətirməsinlər. Topdağıtmaz
- “Biz bolşeviklərdən qorxmuruq. Nə öləsi qoyunumuz var ki, saldatlar əlimizdən alsın, nə də taxılımız var ki, atları ayaqlasın”.
- “Mənim əmim oğlu bolşevikləri görmüşdür. O deyir ki, bolşeviklər təpədən-dırnağa qədər qanlı xəncər-bıçaqla yaraqlanmışlar, onların hər biri yırtıcı
- “ - Hə, bilirsən nə var, qardaş oğlu! Burada heç zad yoxdur. Burada bircə şey var – məslək! - Necə yəni məslək Məslək nə olsun
____________Milli Kitabxana____________ 154 kəndin, bütün uyezdin camaatı görsün ki, hələ onların tərəfini gözləyən igidlər də vardır...” (44, 243). Şəhriyar bəy: “Bir adam ki, ac urusun, lüt soldatın tərəfini gözləsin, mən ona nə deyə bilərəm?”(44, 92). Romanda bolşevikləri təbliğ etmək, onların xalq işi uğrunda mübarizə aparanlar kimi tərənnümünü vermək təbii ki, müəllifin əsas vəzifəsidir. Lakin istər “mənfi”lər, istərsədə digərləri tərəfindən bolşeviklər haqqında deyilən fikirlər nəticədə müəllifin sözü kimi yadda qalmırmı? Ayrı-ayrı parçalara diqqət yetirək: Bəyin evindəki qızların söhbətindən: “Allah vurmuşdu, deyirsən bolşeviklər yaxşı adamdır, allah vurmuşdu, harası yaxşıdır? Nə qaldı başımıza gətirməsinlər. Topdağıtmaz evimizdə bir xalçamız qalmadı, qoyun sürümüzü dağıtdılar... naxırımız əldən getdi” (44, 49). (İyirminci illərin bəylərinin nümayəndəsi Kərbalayı İsmayıl qırx il sonra F.Kərimzadənin yazdığı “Qarlı aşırım” romanında həmin sözləri belə ifadə edəcək: “bəy, o kəsdiyimiz duz-çörək haqqı, - ondan əziz şey bilmirəm, - mənə dəyən kimə dəysəydi, indiyə qədər on dəfə silah götürərdi. Adamın varına da dəyərlər, torpağını da götürərlər, nə olar, elə bilirəm əl çirkdi. Bəs hörmətə sözün ____________Milli Kitabxana____________ 155 nədir? Kişiliyə sözün nədir? Axı birdən-birə hər şeyi adamın əlindən almazlar!”) Kəndlinin dedikləri: “Biz bolşeviklərdən qorxmuruq. Nə öləsi qoyunumuz var ki, saldatlar əlimizdən alsın, nə də taxılımız var ki, atları ayaqlasın”. (44, 90.). Əmrah Tiflisdə hərbi hospitalda müalicə olunarkən belə söhbətin şahidi olur: Gürcü Şəfqət bacısı: “Mənim əmim oğlu bolşevikləri görmüşdür. O deyir ki, bolşeviklər təpədən-dırnağa qədər qanlı xəncər-bıçaqla yaraqlanmışlar, onların hər biri yırtıcı heyvana bənzəyir” (44, 195). Mir Cəlanın ilk romanları – “Dirilən adam” (1934-35) və “Bir gəncin manifesti” (1939) bədii-estetik özəllikləri, üslub zənginliyi, dilinin sadəliyi və şirinliyi ilə seçildilər və oxucu ilə dərhal ünsiyyətə girə bildilər. Hər iki əsərin qəhrəmanları – Qədir də, Mərdan da kənddən şəhərə gələndən sonra inqilaba qoşulurlar və yenidən kəndə “inqilabçı” kimi qayıdırlar. Onları şəhərə şəxsi problemləri gətirmişdi. Yəni Qədiri kənddə “ölü” elan eləmişdilər, Bəbir bəy onun gözəl-göyçək arvadı Qumrunu ələ keçirmək istəyirdi, özünü də zəlil vəziyyətə salmışdılar. Mərdan isə Hacı İbrahim Xəlili möhkəmcə əzişdirdiyi üçün qisas və həbs olunmaq qorxusundan qaçmışdı. ____________Milli Kitabxana____________ 156 Yəni onlar öz şəxsi intiqamlarını almaq üçün hər hansı digər qisasçı dəstəsinə, qeyri-bolşevik qruplarına, lap elə qaçaqlara da rast gəlsəydilər qoşula bilərdilər. Sovet dövrü ədəbi fikrində belə inqilabçılar haqqında yazılan “aylarla, illərlə ailələrinin, ata-analarının, sevgililərinin üzünə həsrət qalır, canlı insan kimi, əsil həyat adamı kimi bir çox nəşə və zövqlərdən məhrum olurdular. Onlar ən böyük nəşəni inqilabdan, xalq uğrunda apardıqları mübarizədən alırlar” (50, 140) sözlərini oxuyanda isə roman müəlliflərinin belə “nəşəni” və “zövqü” hansı bədiilik meyarları ilə, təbiiliklə və inandırıcılıqla, ürəkdən və məhəbbətlə yaratdıqlarını görə bilmirik. Qədirin “inqilabçı” olmağı ilə bağlı epizodu xatırlayaq: Qara kişi (firqə sədri) Qədirə deyir: “ - Hə, bilirsən nə var, qardaş oğlu! Burada heç zad yoxdur. Burada bircə şey var – məslək! - Necə yəni məslək? Məslək nə olsun? - Bir döz! - Qara kişi aramla danışdı. – Bir döz, gecə də keçir. Məslək odur ki, burada sən canını, malını, başını qoyursan! Kimin yolunda – fəhlə - kəndlinin azadlığı yolunda... Sabah firqə deyəcək: tüfəngi götür səngərə get. Baş üstə, getməlisən! Partiya sənə deyəcək: soyuqda köynəkcək ____________Milli Kitabxana____________ 157 burdan Şəmkirəcən qaç! Gərək qaçasan. Qoy ev-eşiyini, get Fitilbörkə. O saat. Ayrı söz yoxdur. Gərək gedəsən... Qədir duruxdu: - Yəni firqə qoymaz mən arvad –uşağım ilə görüşəm? - Yox...Elə demədim, dediyim odur ki, firqəmizin işi sənə candan da, başdan da, arvad-uşaqdan da qabaqdır” (68, 123). “Dirilən adam” romanı inqilab mövzusunda əsər hesab olunsa da, Mir Cəlal özünəməxsus sənətkarlıqla, realizmin gücü ilə Azərbaycan kəndinin əhatəli mənzərəsini verə bilmişdir, həyat həqiqətlərini, acı reallığı açıb göstərmişdir. Burada sosial ədalətsizliyə, insana antiinsani münasibətə etiraz güclüdür. Ədəbiyyatşünas T.Salamoğlunun yazdığı kimi, “Qədirin talesizliyi və bu talesizlikdən doğan həyat “romanı” ideoloji təfsirin geyindirdiyi “sinfi don”a heç cür sığışmır, milli gerçəkliyin sosial bəlası kimi dərin bəşəri məzmun, məna daşıyır” (100, 17). Digər obrazlarla müqayisədə Qədir bir elə canlı və inandırıcı deyildir. Qədirin inqilabi gerçəklik əsasında mənəvi “dirilməsi”nin də bədii-estetik və sosioloji-fəlsəfi tərəfləri əsaslandırılmamışdır. Sanki müəllif Qədiri inqilaba gətirməklə “sosial sifariş”i yerinə yetirdiyinə arxayınlaşmış, sonra isə öz bədii aləminə baş vurmuşdur, canlı və maraqlı obrazlarını Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|