Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication

KİNDΠVE ANTİK YUNAN FELSEFE GELENEĞİ
69
resindeki tercümeler ağırlıklı olarak Huneyn b. İshak (ö. 843) ve oğlu İshak
b. Huneyn (ö. 910)’in öncülüğünde gerçekleşiyordu. Huneyn ve okulu Pla-
ton ve Aristoteles eserleri yanında, Galen’in tıbba dair eserlerinden olduk-
ça önemli çeviriler yaptılar. Bu okulla birlikte bir diğer grup ise Ebû Yûsuf
Yakûp İshâk el-Kindî’nin (ö. 870) etrafında toplanmış olup, Huneyn halka-
sı kadar çok sayıda tercümeye imza atmamış olsalar da, Yunanca felsefî
düşüncenin Arapça konuşan dünyada kabulünde son derece etkili oldular.
Bu  cümleden  mülhem  Kindî’nin  Grekçe  bilip  bilmediği  ve  dolayısıyla
doğrudan Grekçe veya başka bir dilden tercüme yapıp yapmadığı konusu-
nun  tartışmalı  olduğunu  da  vurgulamak  gerekir.
3
 Buna  karşın  Kindî’nin
Arapçaya  çevrilen  Yunan  yazarların  eserleri  üzerinde  pek  çok  düzeltme
yaptığı ve buna dair yazılar yazdığı umumiyetle kabul edilen bir husustur.
4
Gerek Huneyn halkası gerekse Kindî halkası tercümelerinin araştırmacı-
lara, metot ve tutarlılık açısından aralarında bir karşılaştırma yapma imkâ-
nı verdiğini söyleyebiliriz. Bu iki halkanın tercüme ettiği eserlere bakıldı-
ğında  Huneyn  halkasının  daha  üstün  bir  metot  ve  daha  tutarlı  bir
terminolojiye sahip olduğu görülüyor. Aristoteles’in Metafizika  Metafizik 
adlı eserinin Kindî halkasınca yapılmış olan tercümesi bunun en iyi örnek-
3
Kindî’nin Grekçe ve ya başka dillerden doğrudan tercüme yapıp yapmadığı konusu
öyle görülüyor ki İbn Culcul olarak da bilinen Ebu Dâvud Süleyman b. Hassân el-En-
delusî’nin  Tabakâtu’l-  Etıbbâ  ve’l- ukemâ’  adlı  eserinde  Kindî’nin  biyografisine
dair yazdığı ve felsefeye dair pek çok kitap çevirdiği, kapalı konulara açıklık getirdi-
ği, zor olan kısımları özetlediği şeklindeki mülahazasından kaynaklanmaktadır. Bkz.
a e, nşr. Fuad es-Seyyîd (Kahire: 1995), 73-74. Buna karşın “Kindî Grekçe Biliyor
muydu ” adlı makalesinde Abdurrahman Bedevî, İbn Culcul’un Kindî’nin kitaplar
tercüme ettiğini söylerken tek bir kitabı bile ismen zikretmediğini ve dolayısıyla han-
gi dilden çevirdiğine dair bir işarette de bulunmadığını nakleder. Bedevî söz konusu
makalesinde Kıftî dışında Kindî’nin kitap çevirdiğine dair kaynak zikreden bir kişi
dahi bulunmadığını, Kıftî’nin ise Ptolemy (Batlamyus)’e dair kitaplar hakkında ko-
nuşurken bu eserlerin Kindî için bozuk bir dille Arapçaya nakledildiğini söylemekte-
dir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Bedevî, Abdurrahman, “Kindî Grekçe Biliyor muydu ”,
atı Düşüncesinin oluşumunda İslâm’ın Rolü, çev. Muharrem Tan (İstanbul: İz Ya-
yıncılık, 2010), 169-170. Benzer şekilde Mahmut Kaya, Kindî’nin Felsefî Risâleler 
adlı  eserinin  “Kindî’nin  Hayatı”  kısmında,  İbn  Culcul’un  Kindî’nin  birçok  felsefi
eseri tercüme ettiğini belirtmektedir. Kaya’nın buradaki ifadesi şöyledir: “Kültür ta-
rihçilerinden İbn Culcul onu, birçok felsefe kitabını tercüme eden ve felsefenin kar-
maşık problemlerini açıklığa kavuşturan bir tabip ve filozof olarak tanımlamaktadır.”
Kindî’nin Fi’l-Felsefeti’l- lâ ile Ptolemy’nin Alma est’i arasındaki bağlantılar için
ayrıca bkz. Ivry, Alfred  , Al-Kindi’s Metaphysics (Albany: State University of New
York Press, 1974), 4; Rosenthal, Franz, “Al-Kindi and Ptolemy”, Studi  rientalistici 
n  nore Di Gior io  evi Della  ida 2 (1956): 436-456.
4
Gutas’ın R. Rashed’in “Problems of the Ttransmission of Greek Scientific Thought
into Arabic: E amples from Mathematics and Optics”,  istory of Sciences 27 (1989),
199-209 adlı makalesine de dayandırdığı bu görüş için bkz.  unanca Düşünce, 117.

---

DİYANET İLMÎ DERGİ  
· 
 CİLT: 54  
· 
 SAYI: 2  
· 
 NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018
70
lerinden biridir.
5
Buradaki tercümelerin oldukça esnek bir karaktere sahip
olduğu,  tercüme  halkasının  üyeleri  tarafından  yazılan  açıklamalardan  da
anlaşılmaktadır.
6
 Kindî  halkasında  yapılmış  olan  çevirilerin  dezavantajı,
anlam bütünlüğüne göre değil kelime kelime yapılmış olmasıdır; buna göre
orijinal metinde yer alan her bir terimin bir Arapça karşılığı kullanılmıştır.
Buna karşın Huneyn halkası çevirileri anlam bütünlüğünü korumayı hedef-
lemiş  olup  cümle  cümle  yapılmıştır.  Kindî  halkasının  çeviri  metodunun
ruhu aslında en iyi biçimde Risâle fî  ud di’l-Eşyâ ve Rus mihâ adlı risâ-
lesinde kendisini gösterir. Burada ifade edilen biçimiyle Kindî’nin felsefî
metinlere yaklaşımında iki husus ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki eski-
lerin söylediklerini tam olarak ortaya koymak, ikincisi ise onların kapsam-
lı olarak ele almadığı hususları tamamlamaktır.
7
Kindî eserin hemen başın-
da  Yunanca  kaynaklara  dayanan  tariflere  yer  vermekte  ve  bu  tariflerin
Arapça felsefî terminolojisindeki karşılıklarına dair bir tablo sunmaktadır.
8
Kindî Metafiziğinde Grek  nsurlar   lk Felsefe  zerine
Kindî’nin felsefî eserlerinde Aristotelesçilik ve Yeni Eflatunculuğun bir-
birinden farklı çok sayıda unsurunu bir araya getirmeye çalıştığı düşünül-
düğünde felsefesinin oldukça eklektik bazı yönleriyle de senkretik (bağda-
şımcı)  bir  karaktere  sahip  olduğu  rahatlıkla  söylenebilir.  Bu  eserler
içerisinde  en  önemli  olanı  Fî’l-Felsefeti’l- lâ  (İlk  Felsefe  Üzerine ’dir.
9
Kindî’nin  eserine  bu  adı  vermesinin Aristoteles’in  Metafizik’inden  mül-
hem olduğu aşikârdır. Eser, metafizik konusuna tahsis edilmiş olup (kayıp
olduğu düşünülen bölümler hariç) dört bölümden oluşmaktadır.
10
İlk bölüm
5
Adamson, İbn Rüşd tarafından Aristoteles’in Metafizik’ine yapılmış ve M. Bouyges
tarafından neşredilen Tefsîru mâ ba de’t-tabî a adlı büyük şerhin Kindî halkası tara-
fından yapılmış olan bu çeviriye dayandığını kaydetmektedir. Bkz. “Kindî ve Yunan-
ca Felsefe Geleneğinin Kabulü”, 54.
6
Adamson, “Kindî ve Yunanca Felsefe Geleneğinin Kabulü”, 36.
7
Kindî, “Risâle fî Hudûdi’l-eşyâ ve Rusûmihâ”, Neşr: ‘Abdu’l-emîr, el-Mustalahu’l- 
felsefî  ınde’l-  Arab,  (Kahire:1989)  189-190.  Bu  kısım  Muhammed  ‘Abdu’l-hâdî
Ebû Rîde neşrinde yer almamaktadır. Nitekim bu neşir doğrudan felsefi kavramlar ve
tanımları  ile  başlamaktadır.  Bkz.  “Risâle  fî  Hudûdi’l-Eşyâ  ve  Rusûmihâ”,  Resâi-
lu’l-Kindî el-Felsefiyye, nşr. Abdu’l-hâdî Ebû Rîde, Dâru’l-fikri’l-‘Arabî, 1951, 165.
8
Burada  geçen  terimler  İlk  Neden  (el-‘Illetu’l-ûlâ)’den  başlayarak  el-Behîmiyye
(Hayvanilik)’e  varıncaya  kadar  yaklaşık  yüz  civarında  felsefi  terimi  içermektedir.
Ayrıntılı bilgi için bkz. Kindî, Risâle fî  ud di’l-eşyâ ve Rus mihâ, 165-180.
9
İbnu’n-Nedîm’in belirttiğine göre Kindî Aristoteles’in Prote Philosophia adını verdi-
ği ve daha sonra Metafizika olarak anılacak olan eseri Ustasius’a tercüme ettirmiştir.
Bkz. İbnu’n-Nedîm, el-Fihrist (Beyrût: Dâru’l-Fetvâ, 1978), 352.
10
Eserin girişinde Kindî’nin Mu’tasım Billâh için yazdığını duyurduğu Fi’l-Felsefe-
ti’l- lâ, felsefenin tarifi ve değeri ile başlar. Varlık hakkında bilgi edinme yöntemi,
metot, din ile felsefe arasındaki ilişki ile devam eder. Bu kısım eserin birinci bölümü-

---