Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “PEYĞƏMBƏR”İN MƏZMUNU VƏ MƏHƏMMƏD
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 85
Sözləri yanında Mələyin cavabını oxuyalım: Onu dərk eyləmək qolay... ancaq Ver içindən gələn sədayə qulaq, Dinlə həp kainatı, seyr eylə, Hər günəş ondan iştə bir şölə... Hər ufaq zərrə, hər kiçik yarpaq. Sənə söylər bu rəmzi pək parlaq.
İştə Peyğəmbərə eyi diqqət edilsə, böylə bir sufi ruhunun nümunələrini orada görmək qolaydır. Zatən Cavidin keçmiş əsərlərinə də dərin baxılsa, onun Məhəmmədə daha mayil olduğu gözə çarpır. “Peyğəmbər”in doğmasından əvvəl onun Sənan, Uçurum sətirləri arxasında giz- ləndiyini seçmək o qədər də müşkül deyildir. Cavid Sənanı yazar- kən Ərəbistandan başlayıb Qafqaza doğru yol aldığına nə qədər şad olduqsa o qədər qafqaziyalı-azərbaycanlıların başına birər fəs qoymasından dilgir olmada idik. Bu isə Qafqaziyadan İstanbula, oradan da Ərəbistana keçməsinə açıq bir dəlil idi. Ona görə də Cavidin bir gün bir ərəb simasını Azərbaycan ədəbiyyatına soxa- cağına heç şübhə etməzdik. Bu da Cavidin yaşadığı mühitdən, keçirdiyi həyatdan pək uzaq, daima xülyalar içində sis və buludlar arasında yaşamaq istə- diyinə və bütün dünyayı titrədən inqilabdan belə bir şəmmə alma- yaraq özünəməxsus bir səmada uçmağına dəlalət etməzmi? Ümum şairlərimizin uğradığı ibtilayə uğramış Cavid dəxi tama- milə öz xəyal xanəsinə müraciət edərək qüvvətini, ilhamını oradan almayırmı? Yalnız bir “əvət”dən başqa nə qalır? Əcəba, Cavidin böylə yapmasına səbəb nədir? Bizcə möh- tərəm şairimiz həyata, həqiqətə yaxlaşmaq istəyor, oradakı tipləri tədqiq etmək üçün çalışdıqda onu sarmış olan mühit, qarşısındakı həqiqəti-hal ona dar və kiçik gəlir və ona görə də kəndi fantazi- sinə qüvvət vermək için bəzən tarixi simaları araşdırır, başqa mühitlərə qoşur və hər şeyi “uzaq ufüqlərdən” almaq istəyor. İştə bu nöqtədə Cavid romantik olub qalıyor.
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 86
Peyğəmbərin özünü təsvir etdiyi parça Cavidə nə qədər gözl yaqşıyor. Guya ki, Cavid burada kəndi-kəndini anlatır:
Təsvir edəcəyi bir Peyğəmbəri tədqiq etdikdə Cavid bitərə- fanə araşdıramayır. O, adamı olduğu kibi təsvir edəməyor. Bəlkə onu bir suficəsinə sevdiyi için fikrində böyütür; lakin mülahizə- sindəki böyüklüyü qələmilə təsvirdən aciz qalır, Məhəmmədi kiçildir. Fikrimizi isbat için bir az da iləri gedəlim.
VƏ MƏHƏMMƏD
Uçurumlar, sarp enişlər, qorxunc qayalar içində oturan Pey- ğəmbər düşündüyü zaman füsünkar bir Mələk nəzərgahında cil- vələnməyə başlar, onun Peyğəmbər olduğunu ona xəbər verir; şa- şırmış Peyğəmbər təbliğ və təşviq için çağrılırkən içində tufanlar qopduğundan şikayət edir. Ərəbistanın bir cəhənnəmdən nümunə olduğuna darılır. Hankı bir möcüzlə xəlqi cəlb edəcəyini bi- lməyor.
Haqqı təbliğ için sənin ancaq Rəhbərin sənəti-kəlam olacaq.
Cavabını alır. Və başqa möcüzələrin həp saçma olduğuna təkrar təkidlər eşidir. Fəqət bu zamanda qarşısında rəmzi-tarix, “o heykəli-qədid” duruyor və yalnız kəlam ilə təbliğdən bir müsbət nəticə çıxmayacağını ona elan ilə:
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 87
İnqilab istiyormusan, bana bax! İştə kəskin qılınc, kitabı burax! Deyir və fikrinə qüvvət vermək için: Parlayır durmadıqca əldə silah, Əzilərsən, qanın olur da mübah, Eyləməz yardım incə hikmətlər, Həm sönər busələr, məhəbbətlər, Əvət, ancaq qılıncdadır qüvvət! Bundadır haqq, şərəf və hürriyyət!
Böylə bir fikrin nə qədər doğru olub-olmadığına imdilik ca- vab vermiyoruz, fəqət böylə bir bəhsdən sonra Peyğəmbər dəvətə başlarkən sayğısız əhalinin qəhqəhələrinə məruz qaldığını görü- rüz; Peyğəmbər buna baxmayor, dəvətindən bir an belə geriyə durmayor. Həp eşqdən, məhəbbətdən, görünməz xaliqdən bəhs edərkən tam bir idealizm aləminə soxulur:
Bütün kainat təqdis edər onu.
Bu arada ərəblərin sənəmlərə tapınması, qızlarını basdırması, kölələrə hökmüranlıq etməsi, cəmiyyət içərisində tam bir ləhvü- ləəbin aşıb-daşmasına qarşı bəzən onları təbliq edir; bəzən də onları tanrının qəzəbilə qorxudur. Buna gülmək istəyənlərin çoxu Peyğəmbərin yavəri olan Əbu Talib oğlundan qorxarlar. Məhəbbətin ən zəif və cansız bir dövründə bir Şəmsa kibi ərəblərcə məşhur, zəngin, bakirə bir qız meydana atılır və Pey- ğəmbərə vurulduğu için ona elani-eşq edir. Peyğəmbər dəlicəsinə öz məfkurəsinə aşiq olduğunu göstərir, onu təbliğə girişir, fəqət bu qızı təbliq etmədən aciz görünür. Bunların mühavirlərindən Şəmsadakı məntiq və səlamət fikir Peyğəmbərinkindən qayət qüvvətli olduğu ortaya çıxıyor. Nədən isə qız bir dürlü məşuqindən vaz keçmədiyi için onun ən bəxim dəqiqələrində Peyğəmbərin qurtuluşunda böyük rol oy-
Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|