Yetakchi xususiyatlari, tur va janrlari

Variantlilik va versiyaviylik
– folklor namunalarining 
har bir ijrosi o‘ziga xos variant hisoblanadi. Folklor asari 
ijro jarayoni davomida qaytadan yaratiladi, yangi yashash 
holatiga kiradi va bu holat o‘ziga xos variantni paydo etadi. 
Ya’ni folklor ijro jarayonida xilma-xil variantlarda yashaydi. 
Variantlilik folklorning yashash tarzi. Variantlilik folklor 
tabiati, uning yaratilishi va jonli og‘zaki ijodda yashash 
qonuniyatlaridan kelib chiqqan xususiyat bo‘lib, u folklor 
asarlarining syujeti, obrazliligi, poetikasi, janr xususiyatlarini 
to‘la qamraydi. Variant – ma’lum bir asarning jonli og‘zaki 
epik an’ana zaminida vujudga kelgan, bir-birini inkor 
etmasdan yonma-yon yashay oladigan va o‘zaro farqlanuvchi 
turli-tuman nusxalaridir. Variantda asar syujeti, motivlar 
tartibi, qahramonlar harakatida umumiylik bo‘lib faqat ularni 
talqin etishda, tasvirlashda, ifoda shakllarida ma’lum bir 
farqlar bo‘lishi mumkin. Ijodkor vaziyatga ko‘ra u yoki bu 
motiv tasvirini cho‘zishi yoki qisqa shaklda kuylashi yoki 
tushirib qoldirishi mumkin.
14

---

Variant folklor asarlarining ommaviyligini aniqlashda, 
tarqalish chegaralarini belgilashda, folklorda kechayotgan 
o‘zgarishlarning sabablarini o‘rganishda va ijro jarayoni bilan 
bog‘liq qonuniyatlarni tadqiq etishda boy materiallar berishi 
bilan ham ahamiyatlidir. 
Variantlilikning muhim bir xususiyati ma’lum bir versiya 
ichida mavjud bo‘lishidir. Versiya mohiyatan birmuncha 
keng hodisa bo‘lib, biror-bir asarning turli talqinlarda, 
kompozitsion qurilishda, ba’zan qahramonlarning o‘zgacha 
nomlanishida keluvchi yagona syujet va janr doirasidagi 
namunalarini o‘z ichiga oladi. Versiyalar ma’lum bir urug‘ 
va qabilalarning turli joylarga tarqalib, turli ijtimoiy-siyosiy 
taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tishi u yoki bu asarning o‘zaro 
yonma-yon, qo‘shni yashayotgan xalqlar orasiga yoyilishi 
sababli paydo bo‘ladi. Masalan, «Alpomish» va «Go‘ro‘g‘li»
dostonlarining qarindosh va qo‘shni xalqlar orasida mavjud 
versiyalarini keltirib o‘tish mumkin.