Ю -в о в. In V e s t it s iy a L a r h is o b I
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Qimmatli qog‘oz!ar
- hujjatlar bo‘lib, ular mazkur hujjatlami 52 F in a n cia l a n d m an a g e ria l acco u n tin g , 12e, C a rt S .W a rre n , J a m e s M .R e e v e , Jo n a th a n E .D u c h a c , 7 1 8 -p a g e , 2 0 1 4 53 F in a n cia l a n d m an a g e ria l acco u n tin g , 12e, C a rl S .W a rre n , J a m e s M .R e e v e , Jo n a th a n E .D u c h a c , 7 2 8 -p a g e , 2 0 1 4 54 F in a n c ia l a n d m an a g e ria l a c c o u n tin g , 12e, C a rl S .W a rre n , J a m e s M .R e e v e , Jo n a th a n E .D u c h a c , 7 2 8 -p a g e , 2 0 1 4 289 chiqargan yuridik shaxs bilan ulaming egasi o ‘rtasidagi mulkiy huquqlami yoki qarz munosabatlarini tasdiqlaydi, dividendlar yoki foizlar tarzida daromad to iash n i hamda ushbu hujjatlardan kelib chiqadigan huquqlami boshqa shaxslarga o ‘tkazish imkoniyatini nazarda tutadi55. Investitsiya jarayonining barcha subyektlari chet ellik investorlardan boshlab, davlat, yuridik va jism oniy, shu jumladan chet ellik shaxslar (rezidentlar va norezidentlar)gacha bu munosabatlaming ishtirokchilariga aylanadilar. Iqtisodiy adabiyotlarda qimmatli qog‘ozlar turli ko‘rsatkichlari bo‘yicha turkumlanadi. Ulami turkumlanishini chizma ko‘rinishidagi ifodasini 4- chizmada keltiramiz. 12-sonli “Moliyaviy investitsiyalar hisobi” nomli buxgalteriya hisobining milliy standartiga asosan qimmatli qog‘ozlar: joriy, bozor qiymatlariga ega. Joriy qiymat - bir-biriga qaram bo‘lmagan xabardor, sotib olishni xohlagan xaridor bilan xabardor, sotishni xohlayotgan sotuvchi o'rtasida aktiv almashtiriladigan miqdor. Amaliyotda qimmatli qog‘ozlar bir necha k o ‘rinishdagi qiymatga ega bo‘lishi mumkin: bozor qiymati (kurs bo‘yicha), nominal qiymat, emissiya qiymati, balans qiymati (haqiqiy tannarx), bekor qilinish qiymati, garov qiymati, iste’mol qiymati. Bozor (kurs bo‘yicha) qiymati - qimmatli qog‘ozning pul ifodasidagi yoki tegishli ekvivalentlardagi (foizda nominalga nisbatan) qiymati. Bu qiymat bo‘yicha qimmatli qog‘oz m a’lum bir belgilangan vaqt oralig‘ida ochiq bozorda sotib oluvchi to ‘lashga rozi bo‘lgan sotuvchi esa shu narxga rozi bo ‘lgan narxni bildiradi, bunda sotib oluvchi ham, sotuvchi ham mazkur bitimning ahamiyati tomonlari bo ‘yicha yetarli m a’lumotga ega bo‘ladilar. Nominal qiymat - qimmatli qog‘oz blankida ko‘rsatilgan va qimmatli qog‘ozlaming bozordagi aylanuviga ahamiyatli hech qanday 55 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s in in g “Q im m a tli q o g ‘o z la r b o z o r i t o ‘g 'r i s id a '’g i Q o n u n i (Y a n g i tah riri) (2 2 .0 7 .2 0 0 8 y. N O ‘R Q -1 6 3 ) 3 -m o d d a s i 290 ta’sir ko‘rsatmaydigan qiymatdir. Bu qiymat faqat m a’lumot sifatida kapital ulushi yoki qarzni miqdorini ko‘rsatadi. Nominal qiymati - chiqarilgan xavfsizlikning belgilangan qiymati. Nominal qiymat - qimmatli qog‘ozlaming blankida k o ‘rsatilgan qiymatidir56. Emissiya qiymati - bu qiymat bo‘yicha qimmatli qog‘oz birlamchi bozorda sotiladi. Nominal va emission qiymatlar orasida farq qimmatli qog‘ozlami tarqatuvchi diler firmalarining xizmatlari bilan bog‘liq. Dilerlar qimmatli qog‘ozlami emitentdan nominal qiymati bo‘yicha sotib oladilar va investorlar orasida emission qiymat bo‘yicha sotadilar. Balans qiymati - bu qimmatli qog‘ozni xarid qilishda sarf qilingan haqiqiy xarajatlar qiymati. Bu qiymat moliyaviy hisobot hujjatlari asosida aniqlanadi. Bekor qilish (likvidatsiya) qiymati - bitta qimmatli qog‘ozga to‘g ‘ri keladigan real (mavjud) mulkni haqiqiy sotuv narxidagi qismining qiymati. Garov qiymati - bu qimmatli qog‘ozlaming qarz va kreditlar olinganda garov sifatida hisobga olinadigan qiymati. Garov qiymati deb, asosan, qimmatli qog‘oz garovga berilishi mumkin bo‘lgan kreditning maksimal summasiga aytiladi. Iste’mol qiymati - bu kurs qiymatining ortishi natijasida keltirilgan foyda. Investor qimmatli qog‘ozlarga qilingan 21-sonli “X o‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi hisobvaraqlaming rejasi” buxgalteriya hisobining milliy standartiga asosan ifodalaydi va qimmatli qog‘ozlami qiymatini, avvalambor, sotib olish qiymatida va sotish davrigacha ulam i narxini nominal narxgacha yetkazadi. Shuningdek, hisobvaraqlaridagi qimmatli qog‘ozlar qiymatini o ‘zgarish mezonlarini aniqlab olish zarur bo‘ladi. 56 Financial and managerial accounting, i2 e, Carl S.W arren, Jam es M .Reeve, Jonathan E.D uchac, 753-page, 2014 291 Ammo, 12-sonli “Moliyaviy investitsiyalar hisobi” nomli buxgalteriya hisobining milliy standard va 39-sonli “Moliyaviy instrumentlar” nomli xalqaro moliyaviy hisobot standartida asosiy mezonlardan biri ehtiyotkorlik tamoyili bo‘lib, u qimmatli qog‘ozlami mavjud baholardan “eng kami” va “haqiqiy bozor qiymati” bo‘yicha hisobga olish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Aksiyalar uchun haqiqiy xarid bahosi nominal bahoga nisbatan muhimroq ko‘rsatkich hisoblanadi, chunki aksiya, odatda, muddatsiz qimmatli qog‘oz b o ‘ladi va uning nominal qiymati - bu faqat oldindan avanslangan kapital miqdoridir. T a’kidlash joizki, aksiyalarning bozor qiymati ulam ing emissiyasidan keyingi emitentning nizom kapitali bilan juda ham bog‘liq emas. Obligatsiyalami muomalada bo ‘lishi ulaming nominal qiymati bilan bog‘liq, negaki ulam ing qoplanish muddati yaqinlashgani sari boshqa shart-sharoitlar o ‘zgarmagan holda, masalan, emitentning barqarorligi va hokazo) uning bozor qiymati nominalga yaqinlashib boradi. Aksiya va obligatsiyalar uchun ikki baho bo‘lishining muhimligini tahlil qilish va boshqarish masalalari bilan bog‘liqlik orasidagi farq m a’lum vaqt mobaynida amalga oshirilmagan daromad miqdorining mohiyatidan iborat. Shunday qilib, tadqiqot natijasida qimmatli qog‘ozlar qiymatini uch xil bahoda ifodalashga asoslangan; haqiqiy, nominal va bozor qiymatlarida. Korxonaning moliyaviy investitsiyalari vaqti-vaqti bilan qayta baholanishi mumkin. Qayta baholashni o ‘tkazish davri korxonaning hisob siyosati bilan belgilanadi. Qayta baholash natijalari, xususan, qayta baholash natijasida uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalaming qo‘shimcha baholanish summasi qayta baholashdan daromad sifatida xususiy kapitalga (8510-“Mulkni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar” schyotiga) o ‘tkaziladi. Xalqaro amaliyot qimmatli qog‘ozlar hisobi uchun ikki xil bahoni qo‘llashni belgilab beradi: eng pastki haqiqiy tannarx yoki bozor qiymati bo‘yicha. 292 Eng past qiymat b o‘yicha baholash usuli hisobida xarid qilishning haqiqiy qiymati yoki joriy bozor narxlarini qay biri kichik b o‘lsa, ana shunisi orqali aks ettirishni ko ‘zda tutadi. Mazkur baholash usuli ham xarid qilingan qimmatli qog‘ozlami nominal qiymatini aniqlash imkon bermaydi va aksiyalaming investorga tegishli bo‘lgan qismida emitent- kompaniyani xususiy kapital miqdorini aniqlab bera olmaydi. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|