Yusupova Z. X

III BOB. BIOMEXANIK NAZORAT ASOSLARI 
3.1. Biomexanikada o‘lchashlar 
Maxsus texnik vositalar yordamida fizik miqdorning qiymatini tajriba yo‗li 
bilan aniqlashga 
O‘LCHASH
deb aytiladi. Har qanday o‗lchash belgilangan tartib 
va qoida hamda asosli ravishda tanlangan o‗lchash vositasidan foydalangan holda 
amalga oshiriladi. 
Umumiy holda, o‗lchash jarayoni o‗lchanayotgan miqdorni birlik sifatida qabul 
qilingan miqdor bilan taqqoslashdan iboratdir. Bunday taqqoslash jarayonida 
o‗lchanayotgan miqdorning qiymatini birlik sifatida qabul qilingan miqdorga 
nisbati aniqlanadi. Masalan, 4 metr deganda o‗lchangan masofa birlik sifatida 
qabul qilingan miqdor, ya‘ni metrdan 4 marta katta ekanini anglatadi. 
Har bir fizik kattalik son qiymat bilan kattalikning o‗lchov birligi 
ko‗paytmasidan iborat bo‗ladi: 
FIZIK KATTALIK = Son QIYMAT * O‗LCHOV BIRLIK 
O‗lchov birliklarini butun jahon bo‗ylab muvofiqlashtirish maqsadida Bosh 
konferensiya tavsiyasiga binoan 
birliklarning xalqaro tizimi qisqacha SI 
(Ingliz 
tilidagi SYSTEM INTERNATHIONAL so‗zlarining bosh harflaridan olingan) 
kiritildi. 
Quyidagi jadvallarda amaliyotda keng qo‗llanadigan SI – Xalqaro Birliklar 
tizimidagi asosiy kattaliklar va ularning o‗lchov birliklari (1-jadvalga qarang), 
hosilaviy birliklari (2-jadvalga qarang) hamda old qo‗shimcha qo‗shish yordamida 
hosil qilinadigan (3-jadvalga qarang) birliklar keltirilgan. 
1-jadval 
Xalqaro Birliklar tizimi SI asosiy kattaliklari va ularning o‘lchov 
birliklari 
Asosiy kattalikning 

---

54 
T
.r. 
To‗liq 
nomi 
O‗lcho
v birligini 
nomi 
O‗lcho
v birligini 
qisqacha 
belgilanis
hi 
Etaloni uchun qabul qilingan 
kattalik 
1
. 
uzunli
k 
Metr 
m 
Vakuumda yassi elektro-magnit 
to‗lqinni soniyaning 
299792458
1
ulushi 
davomida bosib o‗tgan masofa 
2 
massa 
kilo-
gramm 
kg 
Kilogrammning xalqaro pro-
totipiga teng bo‗lgan massa birligi 
3 
vaqt 
soniya 
 
 
s 
Soniya – bu Seziy-133 atomi asosiy 
holatining ikki o‗ta nozik sathlari 
orasidagi o‗tishiga muvofiq keladigan 
nurlanishning 9192631770 davriga 
teng vaqt birligi 
4 
elektr 
tokining 
kuchi 
Amper 
A 
Amper – bu vakuumda bir-biridan 
1 
m
uzoqlikda joylashgan, cheksiz uzun 
va o‗ta kichik ko‗ndalang kesimga ega 
ikki o‗zaro paral-lel o‗tkazgichdan 
o‗tganida o‗tkazgichning har 1 
m
uzunligida 2·10
-7
Nga teng bo‗lgan 
o‗zaro ta‘sir kuchi hosil qiladigan 
o‗zgarmas tok kuchidir 
5 
termo
dinamik 
harorat 
Kelvin 
K 
Kelvin – bu suvning uch-lanma 
nuqtasi termodinamik haroratining 
16
,
273
1
ulushiga teng bo‗lgan 
termodinamik harorat birligi 

---

55 
6 
modd
a miqdori 
Mol 
mol 
Mol – bu massasi 0,12 
kg
bo‗lgan 
Uglerod-12 tarki-bida qancha atom 
bo‗lsa, o‗z tarkibida shuncha struktura 
elementlariga (atomlar, mo-lekulalar, 
ionlar, elektronlar yoki boshqa zarralar 
guru-higa) ega bo‗lgan tizimining 
modda miqdori birligidir. 
7 
yorug
‗lik kuchi 
kandel
la 
Kd 
Kandella – bu ma‘lum yo‗nalishda 
chastotasi 540·10
12
Gers (540 TGs) 
bo‗lgan monoxromatik nur-lanish 
tarqatuvchi manba-ning yorug‗lik 
kuchiga teng. Mazkur nurlanishning 
ener-getik nurlanish kuchi berilgan 
yonalishda