Yusupova Z. X

11.2.Lokomotsiyalar texnikasining tejamkorligi. 
CHidamlilik namoyon bo‗lishi bilan bog‗liq siklik sport turlarida sport 
texnikasini tejamkorligi muammosi jiddiy va keskin turadi. Ixtiyoriy rangdagi 
(darajadagi) musobaqalarda, odatda, finishga ko‗proq kuch saqlab qolgan 
sportchilar, boshqacha qilib aytganda, aynan bir xil harakatlantiruvchi 

---

295 
topshiriqlarni bajarilishiga boshqalarga nisbatan kamroq energiya sarflaganlar 
g‗olib chiqadilar. Masalan, yuguruvchilar 10 ming metr masofani o‗tishlari kerak. 
Ayrim sportchilar finishga yaqinlashganda ―oyog‗ini zo‗rg‗a sudraydilar‖, 
boshqalari esa finishdagi sapchishga ham kuch topadilar. Balki, bunday holatga 
(boshqa bir xil sharoitlarda) yugurishning ancha tejamli texnikasi sabab bo‗lsa 
ajabmas. 
Turli sportchilar bajargan ishning tejamkorligini baholash uchun foydali ish 
koeffitsientiga o‗xshash mexanik samaradorlik koeffitsienti (MSK) deb ataladigan 
ko‗rsatkich kiritilgan. Uning son qiymati (A) bajarilgan mexanik ishning (E
s
) 
umumiy energetik sarflarga (xarajatlarga) nisbati bilan aniqlanadi, ya‘ni: 
c
E
A
MCK

(1). 
Bu erda faqat, ko‗pgina tadqiqotchilar energetik sarflarning o‗zini emas, balki 
ularning quvvatini, ya‘ni vaqt birligi ichida energiya sarflari miqdorini aniqlagan 
ekanligini ta‘kidlab o‗tish mumkin. Hattoki, har xil sport turlari bo‗yicha ushbu 
ko‗rsatkichni hisoblash uchun regressiya tenglamasini ham ishlab chiqishgan. 
Bunday tenglamaga yalpi (umumiy) metabolik quvvat (E
s
) uchun 1976 yilda 
olingan:
V
V
E
c



005
,
0
32
tenglama misol bo‗la oladi, bunda V – harakatlanish tezligi (m/min). 
Ushbu tenglamadan, agar MSKni hisoblashlar uchun (1) formuladagi oxirgi 
ifodaning surat va maxrajini ishni bajarilishi uchun sarflangan vaqt intervaliga 
bo‗lib, 
muvaffaqiyat 
bilan 
foydalanish 
mumkin, 
ya‘ni:
c
c
c
E
P
t
E
t
A
E
A
MCK





bu formulada R – bajarilgan ish quvvati. 
Ish uchun MSKni quyidagi formuladan hisoblash mumkin: 
t
A
P


Bu erda 
t

- ishni bajarish uchun sarflangan vaft intervali. 

---

296