62
yazmalar 310’da kayıtlı nüshayı Türkiye Türkçesine aktardığını belirtir.
207
Birdoğan
ve Tanrıkulu’nun çalışmaları bilimsel olmaktan oldukça uzaktır. Tanrıkulu, eserinde
ayet ve hadisleri latin harflerine aktarmış, Birdoğan ise kimi ayet ve hadisleri
eserden tamamen çıkarmıştır. Karşılaştırılması açısından aşağıda Işk-nâme’nin giriş
bölümünden alınan bölümle her iki yazarın çevirileri verilmiştir.
kendüyi Muóammed resÿllullÀhuŋ èalemi altında müşÀhede itmek ve èilmi óaúìúatini
bilmek ve èÍsÀ a.s. ÀsmÀndan inmek ve otuz üç yaşında gelmek ve dabbetü’l-arø
òurÿc itmek ve óarem yiri yarılmaú ve ÀftÀb maàribden ùoàmaú ve úıyÀmet cumèa
güni úopmaú ve Ádem a.s. cumèa güni ôuhÿr itmek ve ÀsmÀndan duòÀnla gelmek ki
208
نﻳﺑﻤ ٍ نﺎﺧدﺑ ﺀﺎﻣﺳﻠا ﻰﺘﺄﺘ موﻳ ﺐﻗﺘ رﺎﻓ ve sekiz uçmaú úapuları açılmaú ve cehennem
dibinde ãukerdimesi bitmek ve mevt boàazlanmaú andan ãoŋra óayÀt-ı cÀvidÀn
bulmaú ve daòı úıyÀmet güninde ol sÀú açılmaú ve cemíè-i èÀlem secdeye daèvet
olınmaú ve òalÀyıú secdeden imtinÀè itmek ve secde itmedükleri içün bunlara
meõellet lÀóiú olmaú ve daòı ol sÀka secde itmeyenler Óaú cemÀlini
müşÀhade itmemek G/22-32
“Hazreti Âdem Efendimizin bilgileri nedir? İsa’nın (a.s.) gökten 33 yaşnda
inmesi nedir? Göklern yarılması, Güneş’in batıdan doğması, kıyametin Cuma günü
olması ve gene Âdem’in (a.s.) Cuma günü ortaya çıkması ve göklerden duman gibi
süzülerek inmesi, ( ki fartakip yevm’is-semâ bedhân-ı mübin) ve sekiz cennet
kapılarının açılması, cehennem dibinden sonra yeniden oluşmak, ölümü yenmek ve
gerçek ölümsüzlüğü bulmak (Hayat-ı Câvidan), kıyâmet gününde içilen dem (sâki
diye geçiyor-N.B.), tüm dünyayı secdeye çağırmak, sonra secde ettikleri halkadan
ayrılmak, secde ettikleri için kişileri eleştirmek, Hak yüzünü Cuma günü ikindi üzeri
görmek nedir?”
209
“Adem Aleyhisselam Efendimizin ilmi elbette olmak nedir ve İsa
Aleyhisselam asimandan otuzüç yaşında enmek nedir ve her biri yarılmak ve afitabı
mağrupdan doğmak ve kıyamet cüma günü kopmak ve Adem Aleyhisselam cüma
günü zuhur etmek ve asimandan dihanla gelmek ki fartakıp yevmi tatissema i
bedhanimübin ve skiz uçmak kapuları açılmak ve cehennem dibinde sonra demsi
bitmek ve mevt buğurlanmak andan sonra hayatı Cavidan bulmak ve kıyamet
gününde sakı içilip cemi alem secdaya davet olunmak ve halayıkı secdadan iştinap
etmek ve secde ettikleri için zillete ermek ve hak cemalini müşahede etmek..”
210
Ferişteoğlu eserini bir giriş ve otuz iki bölümden oluşturmuştur. Tercümenin
bir çok nüshasında başta bir fihrist bulunmaktadır. Giriş bölümünde eserin tercüme
sebebi, mütercimin adı, ve tarihi verilmiştir. Eser Rûm mülkünde Farsça bilenlerin az
olmasından dolayı H. 833 (M.1429) yılında Şevvâl ayında tercüme edilmiştir. Işk-
nâme’nin hemen tüm nüshalarında tercüme sebebi, mütercim ve tarih aynıdır. Bu
sebepten eserin tercüme tarihi kesin olarak bilinmektedir.
207
Nejat Birdoğan, Alevi Kaynakları-1, İstanbul, 1996, 220. (Işk-nâme metni 225-281 sayfalar.)
208
44/Duhân:10. (Şimdi sen, göğün, insanları bürüyecek açık bir duman çıkaracağı günü gözetle.)
209
Birdoğan, a.g.e. 226.
210
Tanrıkulu, a.g.e., 8
63
şöyle maèlÿm u mefhÿm oldı kim bu èilm-i ledünnídür FÀrisí lisÀn üzerine idi
baèdezÀn Rÿm mülkinde FÀrisí lisÀnın bilenler úalíldür baèøı iòvÀn ehl-i meşrebden
ki
211
مﻬﺑﺮﺷﻤ ﺲﺎﻧا لآ ﻢﻟﻋ دﻗ şöyle temennÀ itdiler ki bu èilm-i ledünniyye-i ilÀhiyye ki
èilm-i te’víldür Türkí lisÀnına tercüme idüp ve daòı vÀøıó beyÀn ola baèdezÀn
anlaruŋ der-óˇÀstlarına icÀbet idüp faúír èAbdülmecíd ibn Ferişte èİõõüddín ﷲا ﺢﻟﺻا
ﻪﻟﺿﻓﻮ ﻪﻓﻃﻟﺑ ﺷﺎﻧﻪ ﻮﺟﻌﻞ ﻋزﻩ ﺧﻳرًا ﻣن اﺣﺴﻧﻪ óaøret-i risÀlet hicretinüŋ seküz yüz otuz üç
yılında şevvÀl ayında bu risÀleyi yazdı ve bu risÀlenüŋ adını èIşú-nÀme úodı G/5-12
Ferişteoğlu tercümenin ismini özellikle 15. yy.’dan itibaren Anadolu ve
Rumeli’de bulunan hurufilere verilen isimden hareketle Işk-nâme komuştur. Eserin
giriş bölümünde işlenen konulara da değinilir. Meşrebi saf olanlar risaleden geniş
menfaatler bulacaklardır. Bir kişi, Işk-nâme’nin ilmini ve kanunlarını zabt eylerse ve
çok fazla okursa, haşr-neşr, kıyamet ve ahiret halleri, Hak katında bazı yüzlerin ağ
bazı yüzlerin kara olması, İsâ’nın gökten otuz üç yaşında inmesi, Hak cemalini
görmek, Kur’an’ın âdem suretinde görünmesi gibi konulara vakıf olacaktır. Allah’ın
rahmeti eseri nâ-mahreme vermeyenin, laneti ise nâ-mahremin üzerine olacaktır. Bu
cümlelerin eserin giriş bölümünde yer alamsında özellikle Fatih döneminden itibaren
hurufilerin sıkı bir takibata uğramaları etkili olmuş olmalıdır.
Bir giriş ve otuz iki bölümden oluşan eser, her babda ayrı konular
işleniyormuş gibi görünse bile, bölümlerin konu bütünlüğü bulunmamaktadır.
Tercümenin yukarıdaki gibi bablara ayrılma nedeni İsâ’nın otuz üç yaşında gökden
inmesi dolayısıyla Fazlullah’ın otuz üç yaşında te’vile başlamasıyla ilintilidir.
Risalenin ilmini ve kanununu bilmeyenlere vermek men edilmiştir. Talib
olmayanlar eserden hiçbir şey anlamayacaktır. Çünkü onlar cahildir. Eserin ilim
sahibi olmayan nâ-mahreme verilmemesi isteği büyük bir ihtimalle İsmâilî
gelenekten alınmıştır.
5.1. NÜSHA TAVSİFLERİ
Işk-nÀme özellikle Aleví-Bektaşí çevrelerce çok okunmuş bir eserdir. Türkiye
ve dünya kütüphanelerinde bir çok yazma nüshası bulunmaktadır. Eski Anadolu
Türkçesi’nin dilini yansıtan eserin müstensihleri de genellikle dervişmeşrep
kişilerdir. Halkın okuyup anlayabileceği bir dille yazılan eser, belagat ve imla
kurallarından yoksundur. Eserde yapraklar arası geçişlerde kelime bölmelerine
rastlandığı gibi bir kelimenin birden çok yazımı da görülür. Hurufiliğin temel
kitaplarından biri haline gelen eserin yazmalarından müstensih tasarruflarına oldukça
sık rastlanır.
Tercümenin mütercim nüsahsına ulaşılamamıştır. Eserin fazla sayıda
nüshasının bulunması ve büyük bir bölümünün tarihsiz olması karşılaştırmalı nüsha
hazırlanması konusunda güçlükleri de beraberinde getirmiştir. Karşılaştırmalı nüsha
hazırlanırken yazmaların ortak yanlışları ve doğruları değerlendirilmiş, ancak bir
sonuç elde edilememiştir. Müstensihlerin Aleví-Bektaşí zümrelerden olması ve eser
üzerinde tasarruflarda bulunmaları, Işk-nÀme’nin anonim bir nitelik kazanmasını
211
Kur’an, 2/Bakara : 60. (Her bölük içeceği kaynağı bildi.)
Dostları ilə paylaş: |