Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsit 2. Beynəlxalq xüsusi hüququn mənbələri § l. Beynəlxalq xüsusi hüququn mənbələrinin anlayışı və növləri
Fəsit 2. Beynəlxalq xüsusi hüququn mənbələri § l. Beynəlxalq xüsusi hüququn mənbələrinin anlayışı və növləri Hüququn maddi vo fonnal monada mənbələri fərqləndirilir. Hüququn meydana gəlməsi və inkişafı ictimai tələbatdan irəli gəldiyinə görə İnsanların maddi həyat şəraiti hüququn maddi mənada mənbəyi hesab edilir. Başqa sözlə ifadə etsək hüquq öz başlanğıcını ictimai həyatdan götürür. Hiiquqşiinashqda daha çox hüququn fomıal mənada mənbələrindən söhbət gedir. Hüququn formal mənada mənbəyi onun ifadə formalarıdır. Hüquq nonnalar şəklində bu və ya digər sənəddə müəyyən formada obyektivləşdirilir, ifadə olunur ki, sonuncular da mənbə adlandırılır. Beynəlxalq xüsusi hüququn mənbəyi dedikdə beynəlxalq xüsusi hüquq normalannın ifadə formaları başa düşülür. Beynəlxalq xüsusi hüquq normaları müxtəlif formalarda ifadə olunduğundan beynəlxalq xüsusi hüququn mənbələrinin növləri fərqləndirilir. Ümumiyyətlə, xarakter və mahiyyətindən asılı olaraq, hər bir hüquq sisteminin özünəməxsus mənbələri vardır. Məsələn, beynəlxalq müqavilə və beynəlxalq adət beynəlxalq ümumi hüququn əsas mənbəyi kimi qiymətləndirilir. Fomıalaşma tarixinə, quıııluşuna və qəbul edilən ənənələrə görə bir-birİndən fərqləndirilən milli hüquq sistemləri də mənbə müxtəlifliyinə malikdirlər. Roman-gennan hüquq ailəsinin prinsipləri əsasında qurulan Azərbaycan hüquq sistemi üçün qanunlar və qanunqüvvəli aktlar əsas mənbə hesab edilir. Anqlosakson hüquq sistemli ölkələrdə isə nomıativ aktlarla yanaşı məhkəmə presedenti də mənbə kimi qəbul edilir. Beynəlxalq xüsusi hüquq milli hüquq sisteminin bir sahəsidir. Milli hüququn bir sahəsi olan beynəlxalq xüsusi hüququn mənbəyi kimi yalnız həmİn hüquq sistemi üçün xarakterik olan mənbələr çıxış edə bilər. Buna görə də Azərbaycan beynəlxalq xüsusi hüququn 25 Fəsil 2 . Beynəlxəlq xüsusi hüququn mənbələri mənbələri ilə Böyük Britaniya beynəlxalq xüsusi hüququn mənbələri təbii ki, bir-birindən fərqlənəcəkdir. Digər tərəfdən, bir sıra ədəbiyyatlarda göstərilir ki, beynəlxalq xüsusi hüququn mənbələri ikili təbiətə malikdir, yəni onun üçün həm beynəlxalq ümumi hüququn, həm də milli hüququn mənbələri xarakterikdir. Əslində, məsələ bir az başqa formadadır. Beynəlxalq xüsusi hüquq milli hüququn sahəsi olduğundan özündə beynəlxalq xüsusi hüquq norması nəzərdə tutan hər hansı bir beynəlxalq müqavilə özü-özlüyündə beynəlxalq xüsusi hüququn mənbəyi hesab edilə bilməz. Bu və ya digər beynəlxalq müqavilə milli hüququn mənbəyi olduğu həddə (ondan artıq yox) beynəlxalq xüsusi hüququn mənbəyidir. Azərbaycan hüquq sisteminin mənbələrini xarakterizə edərkən .Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 148-ci maddəsinə istinad etməmək qeyri-mümkündür. Orada Respublikamızın qanunvericilik sisteminə daxil olan aktlar sadalanmışdır. Əslində həmin aktlar Respublika hüququnun ifadə formalarıdır. Konstitusiyanın 148-ci maddəsinə görə Konstitusiya, referendumla qəbul edilmiş aktlar, qanunlar, fərmanlar, digər qanunqüvvəli aktlarla yanaşı, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr də .Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsi hesab edilir. Deməli, sadəcə, hər hansı beynəlxalq müqavilə deyil, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə Azərbaycan beynəlxalq xüsusi hüququnun mənbəyi ola bilər. Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrə tərəfdar çıxması müxtəlif üsul və fonnaiarla baş verir. 13 iyun 1995-ci il tarixli “Beynəlxalq müqavilənin bağlanması, icrası və ləğv edilməsi qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Oanununun 3-cü maddəsinə görə Azərbaycan Respublikası beynəlxalq müqavilələrin onun üçün məcburiliyinə razılığını müqavilənin imzalanması, müqaviləni təşkil edən sənədlərin mübadiləsi, müqavilənin ratifikasiyası, qəbul edilməsi, təsdiq edilməsi, ona qoşulma vasitəsilə və razılığa gələn tərəflərin şərtləşdiyi hər hansı başqa üsulla ifadə edə 26 § 1. Beynəlxalq xüsusi hüququn mənbələrinin anlayışı və növləri bilər. Nəticədə beynəlxalq müqavilə Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin tərkib hissəsinə çevrilir və bundan sonra milli hüququn, o cümlədən beynəlxalq xüsusİ hüququn mənbəyi kimi çıxış edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası eyni zamanda, qanunvericilik sisteminə daxil olan aktların hüquqi qüvvəsinə görə ierarxiyasında beynəlxalq müqavilələrin yerini müəyyən etmişdir. Konstitusiyanın 151-ci maddəsində deyilir: "Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə daxil olan nonnativ hüquqi aktlar ilə {Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və referendumla qəbul edilən aktlar istisna olmaqla) Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı dövlətlərarası müqavilələr arasında ziddiyyət yaranarsa, həmin beynəlxalq müqavilələr tətbiq edilir". Yuxarıda qeyd edilənlər beynəlxalq müqavilənin birbaşa tətbiqinin İnkarı kimi başa düşülməməlidir. Dövlətdaxili münasibətlərin tənzimlənməsi ilə əlaqədar olan beynəlxalq müqavilələr onların birbaşa tətbiq edilib-edilməməsindən asılı olmayaraq ilk əvvəl milli hüquq sisteminin tərkib hissəsinə çevrilməlidir. Yalnız bundan sonra onların bir hissəsi dİgər normativ hüquqi aktlar kimi birbaşa tətbiq edilə bilər. Bu baxımdan, 28 dekabr 1999-cu ildə qəbul edilən, 1 sentyabr 2000-ci ildə qüvvəyə minən Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 3-cii maddəsinin birinci hissəsi maraq doğurur. Orada deyilir ki, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı dövlətlərarası müqavilələr həmin məcəllə ilə tənzimlənən mülki hüquq münasibətlərinə, əgər beynəlxalq müqavilə ilə onun tətbiqi üçün dövlətdaxili normativ-hüquqi aktın qəbul edilməsi tələbi nəzərdə tutulmayıbsa, birbaşa tətbiq edilir. Bu nomıadan da göründüyü kimi hər iki halda Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən söhbət gedir. Ədəbiyyatda beynəlxalq xüsusi hüququn mənbəyi kimi bir sıra hallarda adət, məhkəmə və arbitraj təcrübəsi, elmi doktrina və hətta "tərəflərin muxtariyyəti"nə istinad edirlər. Bununla bağlı qanunvericilikdə də müəyyən nonnalara rast gəlinir. Məsələn. “Beynəl 27 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|