Zaza anCabaZe evropuli saqarTvelo

19

saboloo daniSnulebis punqti. berZnebma Cvens welTaRricxvamde 

1000­dan  550 wlebSi sanapiro zolze daaarses savaWro koloniebi, 

maT Sorisaa naesusi Naessus, pitiusi Pitiys (axla biWvinTa), dioskuria 

Dioscurias, gonio Guenos, fasisi Phasis (axla foTi), afsarosi Apsaros da 

rizosi  Rhizos (axlandeli rize TurqeTSi).

herodote Tavis `istoriaSi~ wers, rom Zv. w. me­19 saukuneSi 

kolxeTi daipyro egviptis faraonma sesostrim Sesostris, ris Sedegadac 

iq egvipteli molaSqreebi dasaxlebulan. misi mtkicebiT, kolxebi 

swored maTi STamomavlebi unda yofiliyvnen, romelTac egviptelebTan 

da eTiopielebTan erTad SemoiRes mamakacis winadacveTis tradicia.

apolonios rodoselis Apollonius Rhodius cnobiT, kolxeTSi mcxovreb 

egviptelebs kargad hqondaT daculi xis dafebi, sadac zRvebi da 

gzatkecilebi gansakuTrebuli sizustiTaa asaxuli. is werda, rom 

`kolxebisa da egviptelebis cxovrebis wesi da salaparako ena erTi 

iyo~. `mxolod maT Tu SeeZloT skviTebis, sparselebis, karTagenelebis, 

keltebis, iberielebisa da trasielebis tomebis msgavsad daleva. 

yvela mebrZoli cnobili meomaria~. is aseve werda, rom `kavkasiis 

mTebze sxvadasxva tomi dasaxl 

da: kolxebi, sas 

perebi, xalibebi, mak­

ronebi, meSexebi, tibe rebi, mosinikebi da sxv.~. Colchians,  Saspe ro,  Chalybs, 

Macronians,  Meshekh,  Tiba rians,  Mosini chians,  Marina’s.

likrofoni  Likrofon wer da, rom kolxebi, egvip telebis monaTesave 

tomi, Savgvremani xal 

xia, talRovani TmiT. maT lazebsac uwo 

deben. 

`mxolod kolxebi mu Saoben miwaze egvip telebis msgavsi mane rebiT~.

donald reifildi 

Tavis wignSi `imperiis 

kideebTan. saqarTvelos 

istoria~ (2012 weli) 

Do nald  Rayfield `Edge  of 

Empires. A history of Georgia~ 

werda, rom saberZneTis 

winaaRmdeg brZolaSi, 

ro melsac  darius  Darius 

didi da qserqse Xerxes 

uZRvebodnen, cnobili 

gaxda, rom kolx ja ris­

kacebs TavianTi ofic­

rebis gverdiT unda eb­

rZolaT. 

mudmivad brZolaSi 

yofniT, kolxebma moa­

lazika (kolxeTi­egrisi), (Zv. w. 150 – Cv. w. 600 ww.)

---

20

xerxes aeRoT diaoxi Diaochi Zv. w. me­8 saukuneSi, magram skviTebma 

da kimerielebma Cimmerians  and  Scythians maleve aaoxres, da gadavida 

aqemeniduri sparseTis imperiis mflobelobaSi qristes Sobamde me­6 

saukuneSi, ris gamoc sparseTSi 5 welSi erTxel 100 biWi da 100 gogo 

unda gaegzavnaT. 

kolxeTi arasdros yofila aleqsandre didis imperiis an sxva 

elinisturi qveynis nawili. Tumca Zveli qarTuli saxelmwifoebi 

berZnuli kulturis did gavlenas ganicdidnen. kolxeTis qalaqebSi 

berZnulad laparakobdnen, iberiaSi ki arameuli Aramaic ufro 

mniSvnelovani iyo.

Zv. w. 101 wels kolxeTi (egrisi) daipyro pontos mefe miTridate 

VI­m  Mithridates. qristes Sobamde 65 wels miTridate romaelebma 

daamarcxes, kolxeTi amjerad pompeusma General  Pompey daikava. ax.w. 63 

wels imperatorma neronma Nero kolxeTi da ponto gaaerTiana lazikaSi, 

galaTiis romaul provinciaSi, mogvianebiT ki kabadokiasTan, romelic 

romaelebis mier imarTeboda. qristes Sobidan 562 wels is bizantiis 

imperiis daqvemdebarebaSi gadavida.

lazebi anu Wanebi Laz  or  Chan 

aris eTnikuri jgufi, romelic Tur­

qeTisa da saqarTvelos Savi zRvis 

sa 

napiro regionebSi saxloben da 

Tavs miiCneven Zveli kolxeT­egri­

sel 

Ta STamomavlebad. isini meg 

ru­

li da qarTuli enis monaTesave enaze 

saubroben. cnobili iyvnen mezRvau­

robiT. 

1461 wels lazeTi osmalebma dai­

py res. 

1851 wels lazma kolxebma 

Camoayalibes axali imperia – lazistani, 

magram brest­litovskis xelSekrulebis 

Sedegad, kolxi xalxis miwa gaiyo da 

gadanawilda saqarTvelosa da TurqeTis 

teritoriaze.

amJamad TurqeTSi mcxovrebi lazebi TavianT Tavs Turqebs 

uwodeben. dasavluri wyaroebis mixedviT, bevri lazi gamoirCeva lamazi 

kaniTa da Ria feris TmiT. lingvist hanis Hann TqmiT, rodesac lazebi 

Turqulad saubroben, gansxvavebuli lazuri aqcenti aqvT. lazebis 

umravlesoba ar aris agresiuli da mSvidobianad cxovroben TurqeTis 

Soreul soflebSi (vilsoni da donani Wilson  &  Donnan,  2000 w.). lazebi, 

Zveli kolxebi, xasiaTdebian, rogorc megobruli da gulRia xalxi, 

lazi kaci da qali 

Arhavi, Turkey

---

21

Tumca, miuxedavad amisa, TurqeTis omebSi maTi sakmaod eSinodaT: 

wlebis ganmavlobaSi SavebSi gamowyobili lazi meomrebi aTaTurqis 

pirad dacvaSi iyvnen.

neil aCersoni Neil  Ascherson (1996 w.) Tavis wignSi `Savi zRva~ Black 

Sea wers germanel inteligentze, volfgang foierStainze Wolfgang 

Feuerstein, romelic cdilobda lazebi asimilaciisgan gadaerCina. 

es mecnieri pirvelad lazeTs estumra 1960 wels TurqeTis port 

trapizonSi, da iswavla lazuri ena. man aRmoaCina, rom is qristianebis 

enaa, kavkasiuri da qarTuli warmoSobisa. man pirvelma Seqmna lazuri 

anbani laTinur enaze (saqarTveloSi lazebs qarTuli damwerloba aqvT), 

rasac samwuxarod Zalian cotam Tu dauWira mxari. ratom? imitom, rom 

lazebi pasiuri xalxia da ar aqvT interesi mSobliuri enis mimarT.

foierStaini daiWires, scemes da gadaasaxles. 1991 wels TurqeTSi 

iuridiulad moixsna akrZalva lazurad saubarze TurqeTSi, da axla 

SesaZlebelia lazurad naweri wignebisa da gazeTebis SeZena. miuxedavad 

amisa, 2001 wels Turquli antiteroristuli kanonmdeblobis me­8 muxlis 

Tanaxmad, aikrZala sityvebis `lazistanisa~ da `qurTistanis~ xmareba. 

erovnuli uSiSroebis sabWos dadgenilebiT, TurqeTSi nebadarTuli 

iyo sxvadasxva ucxouri enis swavleba, romelTa Soris ar iyo lazuri.

kaskebi (kaskianebi an gasgebi) Kaska  (Kaskians  or  Gasgas) anatoliis 

brinjaos xanis xalxi iyo, rasac xeTuri Hittite wyaroebi gvamcnoben. isini 

cxovrobdnen xeTis regionsa da Sav zRvas Sua. Zv. w. me­13 saukuneSi 

kaskebma hatusa Hattusa gaaTavisufles. erT dros maT brZolaSi 800 

etlis gamoyvana SeeZloT. asurelebis mier maTi damarcxebis Semdgom 

xeTebi da kaskebi saerTod gaqrnen istoriidan. 

xalibebi (Calibebi) Chalybs  (Khalib) (xalibi berZnulad niSnavs 

`Serbilebul rkinas, liTons~) iyo tomi, romelTac rkinis warmoeba 

daiwyes. isini CrdiloeT anatoliaSi dasaxldnen, Savi zRvis napirebTan 

axlos da dakavSirebuli iyvnen xeTebTan da hurianebTan. xalibis 

aRmosavleT nawilis mimdebare teritoriaze cxovrobda monaTesave 

xalxi xaldi/kardu  Khaldi/Kardu. xalibebi da xaldebi Khalib  and  Khaldi 

dakavSirebulni iyvnen xeTebTan. qarTvel istorikosebs Tu davujerebT, 

isini protoqarTuli warmoSobis arian, Tumca, bunebrivia, amaves sxva 

xalxebic amtkiceben.

likofroni  Likofron werda, rom `Calibebs Chalybs~ aqvT yvelaze 

kargi rkina, radgan maTi aRmoCenilia~. imaves werda kalimaqe (Kalimak). 

berZeni esqilec Eskhil wers Tavis tragediaSi `mijaWvuli promeTe~, 

rom swored `Calibebis Chalybs aRmoCenilia rkina~. berZnuli sityva 

`rkina~ – `Calib~ (chalyb) modis rkinis aRmomCenebis saxelidan. rkina 

kolxeTSi gamoCnda Zv. w. me­14 saukuneSi. straboni wers: `vfiqrob 

---