25
straboni, ptolemeosi da pliniusi werdnen kavkasiur albaneTze
(aRvania) (Albania (Aghbania, Aghvania)), romelic Zv. w. me-4-3 sakuneebSi
aRmoaCines. qristes Sobamde pirvel saukuneSi straboni werda: `me-
feebi TavianTi wesebiT marTavdnen tomebs, romlebic sxvadasxva enaze
laparakobdnen~.
kavkasiuri qveynebidan albaneTi pirvelia, romelmac miiRo
qristianoba me-4 saukuneSi da pirveli kiSis qristianuli taZari aago
C.w-iT pirvel-meore saukuneebSi. `wmindanTa oqsfordis leqsikonis~
mixedviT, barTlome, erT-erTi 12 mociqulTagani, romelic somxeTsa
da albaneTSi qadagebda qristianobas, awames da Semdeg dakrZales
derbentSi, kaspiis zRvasTan. albaneTis eklesia wminda miwaze ekle-
siebis garkveul raodenobas flobda. albanuri anbani aRebuli iyo
qarTuli damwerlobidan, romelic 1937 wels xelaxla aRmoaCina
qarTvelma mecnierma ilia abulaZem.
albaneTSi (axlandeli azerbaijani) cxovrobda da qadagebda
zaratustra Zoroaster (Zarathustra) (Zv. w. 660-583 ww.), romelic `avestas~
1
1
zoroastrizmi didi gavleniT sargeblobda saqarTveloSic qristianobis
miRebamde. qarvelebsac didi roli aqvT am religiis CamoyalibebaSi.
induri da sparsuli enebis specialisti, evropuli orientalizmis
erTerTi fuZemdebeli, safrangeTis SoreaRmosavluri institutis
ideis damfuZnebeli, avestas frangul enaze pirvelad mTargmneli
abrahamhiasinte anketil duperroni (17311805) Abraham Hyacinthe Anquetil
Duperron amtkicebda qarTul da zandur enebis msgavsebas. zanduri ena
warmoadgens Zvel avestanis enas, riTic dawerilia zoroastrizmis
sakraluri teqstebi – avesta. indoeTSi es ena enaTsaveba Semdgom vedur
romauli skulptura mefe
farsman IIis jariskacisa,
antikvariatis muzeumi, romi
romauli warwera, romelic napovnia
albaneTSi (axlandeli azerbaijani)
26
avtori iyo, magram mogvianebiT mokles 77 wlis asakSi, avRaneTSi,
Turqebsa da sparselebs Soris brZolaSi. qristes Sobidan me-3 saukuneSi,
omis Semdeg, kavkasiur albaneTs saTaveSi Caudga jer zoroastre
sasaniani Zoroaster Sasanians, Semdeg arabebi da bolos sasanianis mtrebi
– Turq-monRol-selCukebi.
Zv. w. 36 wels, anu 19 wlis Semdeg, romaelebi siriis mimarTulebis
sardlis lucius iulius maqsimusis Lucius Julius Maximus meTaurobiT
1000 mZimed SeiaraRebul legionerTan da 500 cxenosan jarTan erTad
daiZra da mefe farnavaz IIs (Zv. w. 10930 ww.) mosTxova SeerTeboda
maT albaneTis winaaRmdeg brZolaSi. ase rom, gaerTianebulma qarTul
romaulma armiam miaRwia kaspiis zRvis napirebs, romauli imperiis
yvelaze Soreul armosavleT nawils.
qristes Sobidan 83 wlidan 93 wlamde, romaeli imperatoris
domicianes Domitian mefobis dros, legio XII fulminata Legio XII
Fulminata gagzavnil iqna kavkasiaSi, raTa daxmareboda iberiis mokavSire
samefoebs da albaneTs parTiasTan brZolaSi. gobustanTan Gobustan
aRmoCenili warwera (baqos samxreTiT 69 kmSi) adasturebs romauli
garnizonis arsebobas am mxareSi.
Zveli avtorebis gadmocemis mixedviT imperatori neroni (Zv. w.
5468 ww.) da legioni aleqsandre makedoneli ikribebodnen germaniaSi,
legion fulminantasTan erTad, romelic 5868 wlebSi CarTuli iyo
romaelparTul brZolaSi, somxeTis meTaurobiT, risi mizanic iyo
mieRwiaT kaspiis zRvis napirebamde, Tumca igi 68 wels moklul iqna
SeTqmulebisas (an Tavi moikla) da Semdegma imperatorma galbam Galba,
gadawyvita Seecvala mimarTuleba da gaemarTa civi britaneTis dasa
pyrobad.
romaelebma arCies qarTliberia mokavSired gaexadaT da ara
daqvemdebarebul saxelmwifod. romaelma imperatorma vespasianem
Vespasian (6979 ww.) mcxeTaSi kedeli aRmarTa, Zv. w. 75 wels. kedelze
gakeTebuli iyo warwera, rom iberiaqarTlis mefe miTridate (58106
ww.) aris `keisris megobari~ da `romael mefes uyvarda iberielebi~.
sanskrits, riTic dawerilia hinduizmis sakraluri teqstebi da himnebi
veda da rigveda. zendur enas zviad gamsaxurdia miiCnevda iafetur
(protoqarTul, protoevropul, protoariul) enad. amis dadastureba
amJamad SeuZlebelia, radgan yvela zanduri teqsti kavkasiaSi aleqsandre
makedonelis da misi sardlis azos mier iqna ganadgurebul. zoroastrizmi
SenarCunda, magram fehleur (sparsul) enaze. anetilis indostanSi
mogzaurobam aCvena, rom indostaneli zoroastri mogvebi sparsuli
warmoSobisani arian da avesturzendur enas ukve aRar flobdnen.
27
imperatorma adrianem Hadrian (117138 ww.) mefe farsman II-s aCuqa saomari
spilo 500 samxedrosTan erTad. impertor antonius piusis Antoninus Pius
(138161 ww.) miwveviT mefe farsman II Parsman Tanxleb pirebTan erTad
Cavida romSi. mas samefo miReba mouwyves da misces ufleba, rom
kapitoliumSi msxverpli SeewiraT. dio kasiusis Dio Cassius mixedviT,
romSi cxenze Semjdari mefe farsmanis qandakeba aRmarTes belonas
Bellona taZarSi, marsis Mars moedanze. es iyo pirveli SemTxveva, rodesac
sxva qveynis mmarTvels xvda aseTi pativi. samwuxarod, qandakeba gatyda,
rodesac romi daarbies vandalebma Zv. w. 143 wels.
sanam romaelebi da parTelebi erTmaneTs ebrZodnen, saqarTvelo
sami saukunis ganmavlobaSi (Zv. w. 240 – Cv. w. 226 ww.) inarCunebda ro
mis mtkice mokavSiris statuss. 230 wels Zlieri sasaniduri imperia
(axali iranuli dinastia, sparseTis gaislamebamde me78 saukune)
daarsda parTas imperiis nangrevebze. 253 wels ostgoTebma Ostrogoths
gamanadgureblad daarbies samxreTaRmosavleT Savi zRvispireTi.
romaul garnizonebsa da mSvidobian moqalaqeebs aiZulebdnen, rom
daetovebinaT iqauroba (romaelma garnizonebma mxolod afxazeTSi,
pitiuspicundaSi aiciles Tavidan goTebi). es izidavda sasanidi iranis
armias, rom gezi aeRoT Savi zRvisken. romaeli imperatori valieriane
iranelebTan brZolisas tyved Cavarda 260 wels. romaeli mwerali
iulius kapitolinusi wers, rom iberielebi Suamavalni iyvnen, raTa
gamoesyidaT valeriane. 298 wels sasanidebma xeli moaweres romaelebTan
nizibinis zavs Peace of Nisibis. xelSekruleba moicavs iurisdiqcias qa
rTlSi da mefe mirian III farnavaziani (284361 ww.) aRiarebul iqna
iberiis mefed (saqarTvelos aRmosavleT nawilSi).
miriani warmoSobiT spar seli princi iyo. ro desac qarTveli mefe
afsa guri Afsagur gardaic
vala, sparselebma mirian
mefe airCies iberiis mefed
da miaTxoves afsaguris
qaliS vili, am gvarad, mi ria
ni farnavaziani gaxda. misi
Zma sparseTis me
fe gaxl
daT da Tavisi Tavi TviTon
gamoacxada spar seTis taxt
ze. 7 wlis asak
Si miriani
iberiis mefe gaxda da ukve
15 wlisa ibrZoda xazarTa
da sxva momTabareebis wi
naaR
mdeg. sparseTsa da
bizantias Soris mudmiv omSi,
miriani ecada daTmobaze wa
iberiis pirveli qristiani
mefe mirian III da dedofali nana