Zaza anCabaZe evropuli saqarTvelo

16

uZvelesi protoqarTuli tomebi

mtkvar­araqsisa da TrialeTis kulturam kavkasiaSi ayvaveba daiwyo 

Zv. w. 4000 wlidan 2000 wlamde. meloris JP Mallory mixedviT, misi yvelaze 

mniSvnelovani maxasiaTebeli iyo `metalurgiis ganviTareba~. marto 

samegreloSi daaxloebiT 400 uZvelesi pirvelyofili Rumelebia 

aRmoCenili. aTasobiT ulamazesi 4­6 aTasi wlis winandeli oqrosa da 

vercxlis samkauli, aseve etlis borblebi, iaraRi da instrumentebi, 

romlebic saqarTvelos muzeumSi inaxeba. es civilizebuli qalaqebi 

ufro Zveli iyo, vidre Sumerebis mier blokebiT agebuli Senobebi. 

`kembrijis uZvelesi istoriis~ mixedviT (kembrijis universitetis 

presa,  1970­1975 ww.) `The  Cambridge  Ancient  History~ (Cambridge  University 

press,  1970­1975), kavkasiaSi civilizacia momdinareobs Zv. w. IX­V aTas­

wleulidan, sanam is SuamdinareTamde miaRwevda. qarTveli mecnie rebis 

azriT, Rvinis fermentacia swored aqedan iRebs saTaves, adamianebs 

ganuviTardaT tolerantoba alkoholis mimarT, rac kavkasielebs 

dRem de  axasiaTebT.

qarTvelebis mier Catarebuli kvlevebi adasturebs, rom mtkvar­

araq sis kultura iyo dasabami brinjaos da metalurgiis xanisa, aqve 

aRsaniSnavia Rvinis warmoeba, marcvleulis SerCeva, cxenebis mo 

Si­

naureba da borblis gamogoneba (bunebrivia, am yvelafers sxva mezobeli 

da ucxo erebic amtkiceben). aseTi saxis miRwevebi protokavkasielebs 

aZlevda samxedro sabrZolo da kulturul upiratesobas. isini 

aRmavlobas ganicdidnen 2 aTasi wlis ganmavlobaSi, magram, miuxedavad 

amisa, ganwirulni iyvnen imisaTvis, rom ebrZolaT momTabare dampy­

roblebis uzarmazari armiebis winaaRmdeg da sabolood ganadgurdnen 

kidec.

Cvens welTaRricxvamde 1200 wels evraziaSi moxda didi istoriuli 

katastrofa – troas omi (Trojan War), uZvelesi `msoflio omi~ (ixilavT 

momdevno TavebSi), im droidan saqarTvelos teritoriaze sami ZiriTadi 

qveyanaa cnobili: 

1.  iberia (aRmosavleT saqarTvelo)

2.  kolxeTi (dasavleT saqarTvelo)

3.  muSki­Tubali (Mushki-Tubal) da diaoxi (Diaochi) – samxreT 

saqarTvelo­anatolia.

amasTan erTad, ra Tqma unda, somxeTi da albaneTi.

iberiis Iberia saxelis warmoSobis Sesaxeb bevri mosazreba arsebobs, 

romelTagan yvelaze metad misaRebia dasavleli mkvlevrebis mosazreba, 

rom aris tomi tiberiani T­Iberani (asureli mefeebis wyaroebidan 

gamomdinare) an Tubal­kaini (Tubal­kain), saidanac TiTqosda iberielebis 

---

17

(Iberoi) saxeli miiReba. Zveli berZeni avtorebi miiCneven, rom qarTvel 

tomebs hqviaT iberoi, plutarqes romaul wyaroebze dayrdnobiT. 

adgilobrivi iberielebi TavianT samefos eZaxdnen qarTls da TavianT 

erovnebas – qarTlelebs, miTiuri mTavris qarTlosis mixedviT. Cvens 

welTaRricxvamde me­6 saukuneSi iberiis dedaqalaqi iyo mcxeTa.

herodote  Herodotus gvamcnobs, rom tibarenebma, mosinikebma, 

makronebma, mosxebma Tibarenes, Mossinikoi, Macrones, Moschi da sxva iberielma 

tomebma (Zvel arianelebTan erTad) Seqmnes sparseTis satrapiebi midia 

Medes da aqemenia.

muSkebi  Mushki – (Zv. w. II aTaswleuli) anatoliis `rkinis~ xalxi 

iyo, rogorc asuruli wyaroebi gvamcnoben, da mosxoi Moschoi, igive 

mesxebi  Meskhetians, mias Mia tomebi eTayvanebodnen cnobil frigiel 

mefes midass Phrygian  King  Midas, romelmac frigiuli ancira Ancyra 

(amJamad ankara) aRmoaCina. 

ioseb flaviusma Josephus  Flavius mosxi Moschoi warmoadgina bibliur 

meSeqTan erTad. meSeqi Meshech iyo iafetis Japheth vaJi. dabadeba 10:2 da 

1 neStTa 1:5. hekatosi (Hecataeus) (Zv. w. 550­496 ww.) moixseniebs mosxebs 

(Moschoi), rogorc kolxebs, hurianebis (Hurrians) gverdiT mcxovrebT. 

straboni  Strabo mosxebis adgilmdebareobad miiCnevs SavizRvispireTs. 

prokopi  Procopius ki acxadebs, rom isini iberielebi iyvnen. harvardis 

universitetis profesor jeims r. raselis James  R.  Russell TqmiT, 

qarTulad somexi (Somekhi) Zveli saxelwodebaa da muSkidan (Mushki) 

momdinareobs. bizantiur istoriografiaSi mosxi cnobilia, rogorc 

kabadokielebis STamomavali (evsevi Eusebius).

kolxeTi da iberia (Zv. w. 600 – Cv. w. 500 ww.)

---

18

muSkebi cxovrobdnen urartus mezoblad da hurianebisa da 

kaskasis (Hurrians  and  Kaskas) mokavSireebi iyvnen. Zv. w. 1160 wels SeiWrnen 

asureTis provinciebSi, magram maleve damarcxdnen. qristes Sobamde 

me­8 saukuneSi kaskasebTan erTad saxeli gaiTqves Tabalebma (Tabal) 

post­xeTuri (Hittite) saxelmwifoebrivi wyobiT. muSkebi, TabalebTan 

da qarCemiSTan (Carchemish) (amJamad siria) erTad, gaerTiandnen anti­

asurul aliansSi. aliansi male asurelma sargonma daamarcxa da 

qarCemiSi daipyro. 

qarTveli mecnierebisa da legendebis Tanaxmad, qristes Sobamde 

me­6 saukuneSi palestinis muSki mosaxleobis nawili ebraelebTan erTad 

saqarTveloSi movidnen (TavSesafari nabuqodonosoris Nebuchadnezzar 

Semosevis Semdeg miiRes) da dasaxldnen mcxeTasa da mis SemogarenSi. 

qarTuli anu muSkuri ena, megrul da svanur enebTan erTad, Sumerul 

enasTanaa dakavSirebuli (Zveli Caldini), romelic mSobliuri iyo 

abrahamis STamomavlobisTvis.

Tubalis Tubal (Tabal) da meSexis (mosoxi/mesxi) (Meshekh (Mosokh/Meskhi)) 

Zveli qarTuli tomebi miiCnevian metalurgiis dargis fuZemdeblebad, 

aseve spilenZisa da brinjaos pirvelmwarmoeblebad. meSexebi da 

Tubalebi iwodebian gogis da magogis samTavroebad (ezekieli 38:2 

da  39:1). im dros yvelam icoda, rom Tabalis qveyanaSi, taros mTebis 

Crdilo­aRmosavleTiT anatoliaSi, moipoveboda vercxli. Tubali 

(­kaeni)  Tubal(­cain) bibliaSi moxseniebulia, rogorc `spilenZisa da 

rkinis instruqtori~ (dabadeba 4:22, ezekieli 38:1­43) da miiCneva 

masonuri moZraobis sulier winamorbedad. berZnebi am toms uwodebdnen 

Tiberanebs, romelmac SesaZloa biZgi misca iberiis saxelis warmoSobas 

T­Iberian an subarelebs Subarian, ra saxeliTac icnobda klasikuri 

msoflio saqarTvelos. flaviusi wers, rom `Tobalebi cnobilni arian 

rogorc iberielebi~.

diaoxi, diaei (Diaochi,  Diaei (Taochi,  Tao)) iyo uZvelesi qveyana 

anatoliaSi, evfratis midamoebSi, Zv. w. me­12­8 saukuneebSi. is iyo Zlieri 

sagvareulo gaerTianeba, romelmac gailaSqra asureTis, urartusa da 

kolxeTis winaaRmdeg. Zv. w. me­8 saukuneSi, diaoxi aneqsirebuli iyo 

kolxebis mier. amis Semdeg maleve daiwyo brZola urartusa da kolxeTs 

Soris, qristes Sobamde 750­748 wlebSi.

kolxeTi (lazika romaelebisTvis, egrisi iberielebisaTvis) Colchis 

(Qolha) (Lazica,  Egrisi) warmoadgenda saqarTvelos dasavleT nawils Zv. w. 

me­15 saukuneSi da bizantiis imperiamde qristes Sobidan adreul wlebSi. 

aq metalis dnoba da Camosxma daiwyo gacilebiT adre, vidre msoflios 

sxva regionebSi. berZnul miTologiaSi is iyo uaRresad mdidari miwa, 

aietis da medeas Ayetes  and  Medea saxli da argonavtebis Argonauts 

---