Ózbekistan respublikasi joqari bilim, PÀn hàm innovatsiyalar ministrligi

DNK hám RNK molekularınıń dúzilisi. Nuklein kislota molekulası kóp ret tákirarlanıwshı elementler, bóleksheler - nukleotidlerden quralǵan. Nuklein kislotalar degen at latınsha " nukleus", yaǵnıy yadro sózinen alınǵan bolıp, bul zatlar birinshi ret yadroda tabılǵan. Nuklein kislotalardıń eki túri: dezoksiribonuklein kislota -DNK hám ribonuklein kislota - RNK bar, DNK tiykarınan kletka yadrosında, RNK bolsa yadroda da, sitoplazmada da ushraydı. Nuklein kislotalardıń biologiyalıq roli júdá úlken bolıp, olar kletkada beloklar sintezleniwinde zárúrli áhmiyetke iye.
DNKnıń organizmlerdegi belgi hám qásiyetlerin keyingi násillarge beriwdegi zárúrli roli házir tolıq anıqlanǵan. DNK quramına kóre, biologiyalıq polimer bolıp, molekulyar salmaǵı 4-7 millionǵa (hátte 10 - 40 millionǵa) teń keledi. DNK molekulasınıń quramı ximiyada belgili bolǵan qandayda bir birikpege uqsamaytuǵın ózine tán kislota bolıp tabıladı.
Bul hádiyseden genetika tasıwshı belok emes, bálki DNK ekenligin kóriw múmkin. Geyde bakteriofagdıń DNK-si kletka ishine kirip, onıń xromosomasına jabısıp alıwı hám uzaq waqıtqa shekem bakteriya xromosoması menen birge bólinip júriwi múmkin. Jaǵday ózgeriwi menen fag bólinedi hám nátiyjede bakteriya óledi. Ayırım faglar kóbeyiw waqtında bakteriya xromosomasınıń kishilew bólekshesin ózine biriktirip alıp, basqa kletkaǵa alıp ótiwi múmkin.
Bul hádiyse transduktsiya dep ataladı. Bunıń nátiyjesinde keyingi genotipi ózgeriwi múmkin. Joqarıda kórsetilgen hádiyseler DNK nıń organizm belgileriniń naslden-naslge ótiwinde zárúrli genetikalıq rolin tastıyıqlaydı.
D. Votson hám F. Krikdıń (1953) atap ótiwinshe, DNK molekulası óz-ara baylanısqan júdá kóp nukleotidlardan quralǵan eki polinukleotid shınjırınan ibarat. DNK nıń hár bir shınjırı ximiyalıq tárepten polimer bolıp tabıladı; onıń monomerleri nukleotidlar dep ataladı. Nukleotid organikalıq azotlı tiykar (purin hám pirimidin), ápiwayı uglevod pentoza (dezoksiriboza) hám fosfat kislota molekulalarınıń ximiyalıq jol menen birigiwinen payda bolǵan ónim bolıp tabıladı.
Násillik belgilerdi násilden násilge jetkizip beriwshi hám beloklardıń biosintezinde áhmiyetli orındı iyeleytuǵın joqarı molekulalıq organikalıq birikpelerge nuklein kislotalar deymiz. Ol úlken eki toparǵa bólinedi. DNK hám RNK. Nuklein kislotalar eń birinshi bolıp 1868-jılı Misher tárepinen anıqlanǵan bıraq dúzilisi funksiyası anıqlanbaǵan. XX ásirdiń 40-jillarına kelip nuklein kislotalar úyreniw alımlar ushın júda áhmiyetli bolǵan.
Dezoksiribonuklein kislota (DNK) - nuklein kislotalardıń bir túri. Quramında dezoksiriboza, azot tiykarlardan adenin(A), guanin(G), sitozin(S) hám timin(T) hámde fosfat kislota boladi. Barlıq tiri organizmler kletkasında ushıraydı.
DNK nıń funksiyaları. DNK nıń dúzilisi hám funksiyaların Jeyms Uotson hám Frensis Krik tárepinen ashılǵan. DNK nıń tiykarǵi funksiyaları: Násillik quramın saqlaw. Protein molekulasında jaylasqan aminokislotalardıń izbe-izligi DNK molekulasında nukleotid qaldıqlarınıń jaylasıw tártibi menen belgilenedi. DNK násillik maǵluwmatları keyingi násilge jetkiziw qábiliyetine iye.
DNK járdeminde beloklar, fermentler hám gormonlar biosintezi júz beredi. DNK molekulası ádette spiral sızıq boylap bir-birine oralǵan hám vodorod baylanıslar menen baylanǵan eki shınjırdan ibarat. Hár bir DNK nukleotidi azot tiykari, dezoksiriboza, fosfat kislota qaldıǵınan ibarat.
00000000000000000
RNK funksiyalarıRibonuklein kislotalar- joqarı molekulali birikpeler, monomerleri nukleotidlerden ibarat. RNK dúzilisi 4 túrdegi azotlı tiykarlardi óz ishine aladi. Adenin guanin sitozin hám uratsil, pentoza hám fosfat kislotadan ibarat. Ribonuklein kislotalar ribosomal(rRNK), transport(tRNK), informatsiya(iRNK), kishi molekulali(kmRNK)ajiratiladi.Ribonuklein kislotalar ribosomal(rRNK), transport(tRNK), informatsiya(iRNK), kishi molekulali(kmRNK)ajiratiladi.DNK hám RNK ortasındaǵi 3 tiykarǵi parqi:1. RNK da dezoksiriboza emes, riboza boladi2.RNK eki shinjirli emes bir shinjirli boladi3. RNK da timin ornina uratsil boladiRNK informatsiyali tiykarǵi waziypasi belok sintezinde qatnasiwi yaǵniy qansha belok sintezlenedi qanday aminokislotalar kerekligi hám usiǵan uqsas xabarlardi jetkizip beredi.RNK informatsiyali tiykarǵi waziypasi belok sintezinde qatnasiwi yaǵniy qansha belok sintezlenedi qanday aminokislotalar kerekligi hám usiǵan uqsas xabarlardi jetkizip beredi.