Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таoлим вазирлиги

1.4.3. Mikroelektron elementlar

Rele himoyasi va avtomatikaning o‘lchovchi qismida mikroelektronika elementlaridan, asosan, operatsion kuchaytirgichlar ishlatiladi. Operatsion kuchaytirgichlar (OK) murakkab YArim o‘tkazgich qurilma bo‘lib uning tarkibida o‘nlab tranzistorlar bo‘ladi. OK ikki qutbli ta’minlash manbasiga ulanadi.

OK ikkita kirish va bitta chiqishga ega. Kirishlaridan biri invertirlaydigan va ikkinchisi invertirlamaydigan kirish deyiladi. Birinchisi “ - “ belgi bilan ikkinchisi “ + “ belgi bilan belgilanadi ( 1.8- rasm,a). Invertirlovchi kirishga berilgan signalnnig chiqishda ishorasi o‘zgaradi. Invertirlamaydigan kirishga berilgan signalning esa chiqishda ishorasi o‘zgarmaydi .



1.8-rasm. Operatsion kuchaytirgich va uning ulanish sxemalari

OK juda katta kuchaytirish koeffitsienti (K=10³...10⁶) , kirish qarshiligi (R_kir = 10³-10⁶ Om), nisbatan kichik chiqish qarshiligi ( o‘nlab yoki yuzlab Om), juda kichik kirish toki (I_kir = 10^-6...10^-7 A ) ga ega.

OK invertirlovchi kuchaytirgich rejimida ishlaganda (1.8- rasm,b) uning kuchaytirish koeffitsienti K= -R₂/R₁ ga teng. Uning kirishiga bir nechta kuchlanish berish mumkin, ya’ni undan har xil relelar hamda simetrik tashkil etuvchilarning filtrlarini tayyorlashda foydalanish mumkin.
Invertirlamaydigan OK (1.8-rasm, v) juda katta kirish qarshiligiga ega. Uning kuchaytirish koeffitsienti

K=1+R₂/R₁.

Differensial kuchaytirgich (1.8-rasm, g) ning chiqishidagi kuchlanish U_chiq=(U_kir1 - U_kir2 ) K ga teng .
Komparator (1.8-rasm, d) manfiy teskari bog‘lanishga ega emas va kirishlariga bir xil ishorali kuchlanishlar berilsa kalit rejimda ishlaydi. Masalan, kirishdagi kuchlanishlar musbat bo‘lib U_kir2>U_kir1 bo‘lsa chiqishda maksimal musbat kuchlanish va U_kir2< U_kir1 bo‘lsa minimal manfiy kuchlanish hosil bo‘ladi. Sxema turg‘un ishlashi uchun R₃ rezistor orqali musbat teskari bog‘lanish kiritiladi. Bunda sxema gistrezis xarakteristikaga ega bo‘lgan (1.8-rasm, e) SHmitt triggeriga aylanadi. Agar sxemada R₂ va R₃ rezistorlar bo‘lmasdan “+” kirish massaga ulansa sxema nol-indikatorga aylanadi .