‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 79,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə152/160
tarix24.12.2017
ölçüsü79,22 Kb.
#17347
1   ...   148   149   150   151   152   153   154   155   ...   160

XX 
asr  Maxtor  Umarxonovicb  Avezov  ijodi  bilan  nishonlandi.  Qozoq 
adabiyoti  bu mumtoz vakilining 20-yillardag¡ aksariyat asarían qozoq xalqining 
patriarxal  féodal  o'tmishini  fosh  qilishga  bag'ishlangan.  Yozuvchining 
asarlarida aks etgan voqelik,  obrazlilik,  estetik ta ’sir vazifalari bilan bir qatorda 
xalqning  xo'jalik  munosabatlari,  turmushi  va  axloqining  real  manzarasidan 
guvohlik  bera  oladi.  Buning  ustiga  M-Avezov  ijodiy  yo'lining boshlanishi  yirik 
tarixiy  o ‘zgarishlar,  ijtimoiy  siljishlar,  (ub  iqtisodiy  qayta  qurishlar,  bir 
tuzum dan  ikkinchi tuzumga o ‘tish davriga to‘g‘ri keldi.
Yozuvchi  ko'plab  voqealarga  bevosita  guvoh  bo'ladi.  Bu  esa  uning 
asarlaridagi  badiiy  olamni  shakllantirishga  ta ’sir  ko'rsatadi,  biroq  ijodkor 
bir q a to r  ilk  asarlariga  fuqarolik  ohangini,  publitsistik  ruh,  siyosiy baholash 
m azm unini  bogiadiki,  shu  bois  taqiblarga  duchor  bo'lganligi  m a’lum. 
U ning  «Himoyasizlar  taqdiri»,  «Yetim*,  «Barimta»,  «Kim  aybdor?*  va 
boshqa  hikoyalari  inqilobdan  ilgarigi  qozoq  ovulining  ijtimoiy-iqtisodiy 
m unosabatlari  mohiyatiga  chuqur  kirib borilganligini  xarakteriaydi.
M .  Avezov  qayd  qilgan  ko'plab  ma’lumotlar  yerga  egalik,  nikoh  va 
hokazo  sohalardagi  oddiy  qozoq  huquqi,  dafn  marosimlari,  to'y. 
urf- 
odatlari,  qozoq  taqvimiga  oid  bilim lar,  kosmogonik  tushunchalar  bilan 
bog'liq.  Arxiv  va  e ’ion  qilingan  m a ’lumotlami  to ‘g‘ridan-to‘g‘ri  voqealar 
joyidagi  shaxsiy  kuzatuv  m ateriallari  bilan  uyg'unlashtirish,  bevosita 
o ‘tm ish  guvohlari  yoki  ulam ing  avlodlaridan  olingan  so‘rov  m a’lumotlari 
M.  Avezovga  tarixiy  faktlami  taqqoslash,  hujjatlilikni  badiiy  va  publitsistik 
nasr asosiga q o ‘yish  imkonini  berdi.
Yozuvchining  ilk  ijodida  ko‘rsatib  berilgan  xalqning  murakkab  va 
rang-barang  hayoti  o‘ta  nobarqaror,  jo ‘n  ekstensiv  chorvachilik  xo‘jaligi 
manzarasida  davom  etadi.  Shu  munosabat  bilan  muallifning  ko‘chm anchi 
chorvador  xo'jaügi  iqtisodiyoti  bilan  bog'Uq  ko‘p!ab  qiziqarli  kuzatishlari, 
maishiy  detallar tavsifi  uchraydi.  M asalan, joydan-joyga  ko‘chish  lavhalari, 
m uom ala  va  m ehnat  ko‘nikm alari  jarayonida  axloq,  turm ush,  odam lar 
hulqining  aniq  detallará shunday kuzatishlar jumlasidandir.
«D ovonda  uzilgan  o ‘q*,  «O g'ir  yil*  qissalari  va  boshqa  ilk  asarlarida 
kapitalizm ning  rivojlanishi,  patriarxal-feodal  munosabatlaming  o ‘ziga  xos 
yashovchanlik  sharoitida  milliy  tadbirkorlikning  shakllanish  jarayoni  o ‘z 
aksni  topdi.  Binobarin,  m uallif  Yettisuvning  yirik  savdo  markazi  bo'lgan 
Q arqara  yarmarkasini  shunday  tavsiflab  beradi:  «Muhim  ahamiyatga  ega 
joy.  D unyoning  turli  tom onlaridan  keladigan  to‘qqizta  yo‘1  bir  tugunda 
birlashadigan  bu  yerga  Volgadan  tortib  Irtish  daryosígacha  bo'lgan  rus 
shaharlarining  savdogarlari,  Xiva,  Buxoro,  Samarqand,  Toshkentdan  va 
hatto  Tatariston  hamdà  g'uljadan  tujjorlar  kelishadi.  Nimalarnidir  olib 
kelishib,  nim alarnidir  olib  ketishadi.  Mana  uch  oydirki,  Qarqarada  katta 
savdo-sotiq  avjida  va  yana  uch  oy  ana  shunday  davom  etadi.  0 ‘lkaning 
vodiysi  chet-chetlarigacha to ‘lib-toshib  ketgandek,  lekin  tovarlar tog‘lardan 
oqib  tushayotgan  bahorgi  dolg‘ali  oqimlar  yanglig4  bu  yerga  kechayu 
kunduz oqib  kelmoqda*1.
1 Ауэзов  М.  О.  Собрание  соч.  т.  1,  Алма-Ата:  «Жазушы»,  с-216.
306
www.ziyouz.com kutubxonasi


M.Avezovning  badiiy  va  publitsistik  merosi  Qozog‘iston  publitsis- 
tikasida  rivoj  topgan  kuzatuvchanlik  va  uning  voqea  detallarini  berishda 
ifodalanishi;  so‘rov usutida to'plangan  faktlarga  asoslangan tahlillar;  hozirgi 
davr  jarayonlarini  teran  tafakkur  qilish  singari  original  usullar  m anbayi 
bo‘lib xizmat  qildi.
1917-yildan  keyingi  matbuot  o'ynagan  rol  tadqiqotchilari  «sosializm 
qurilishi»ning  istisnosiz  barcha  jabhalarida  hukm  surgan  o ‘ta   yuksak 
ko‘tarinkilikni  qayd  qiladilar.  Bu  davr  m atbuoti  o ‘quvchilar e ’tiborini  bosh 
sarlavhalar  bilan  toitishga  intiluvchi  shiom om a  matbuot  nam unasidir. 
Masaian,  Vemiyda  (sobiq  Olmaota)  chiqadigan  «Заря  свободы»  gazetasi 
Yettisuv  dehqonlarini  «kim  ekin  ekm asa,  o ‘ziga  va  butun  xalqqa  dush- 
mandir»,  degan  bolsheviklarcha  shior  ostida  ko'klamgi  ekish  kam pa- 
niyasiga taklif qiladi1.
1918-yilning  birinchi  yarmida  qozoq  tilida  gazetalaming  yangicha  turi 
tashkil  etila  boshladi.  To‘rg‘ay  o'Ikasida  «Qazaq  muni»  («Qozoq  o ‘ylari»), 
Aqmolada  «Tirishilik»  («Tirikchilik»)  gazetalari  chiqa  boshladi.  M a’Iumki, 
ularda  A.  Jangildin  va  S.  Seyfullin  singari  taniqli  arboblar  m aqolalarini 
e ’lon  qilib bordilar.
20—30-yillarda  «kollektîvlashtirish»  foydasiga  taig'ibot  ishlari  nihoyat- 
da  keng  k o ia m   kasb  etdi.  «Советская  степ»  (hozirgi  «Казахстанская 
правда»)  «Kolxoz  qurilishi  frontlarida»  rukilini  ochib,  unda  «Quloq  va 
boyga  hujum ni  kuchaytiramiz!»,  «Boylar va jinoyatchilarni quvib  solaylik!», 
«Quloq  va  boylarning  yaxshilab  adabini  berayük!»,  «Quioq va  boylar  ustiga 
hujumga!»,  «Quloqlar*va  o'ng  og‘m achilarga  qarshi  kurashni  b ir  daqiqa 
ham  bo'shashtirmaylik!»  va  hokazo  chaqiriq  sarlavhalar  ostida  materialfar 
e’ion  qilib  turdi2.  Chala  savod  aholiga  qaratilgan  bunday  om m aviy  d a ’vat 
ko‘plab  mavjud  muammoiami  tezda  va  unclia  ham  o ‘ylab  o ‘tirm asdan  hal 
qilib yuborish  maqsadini  ko'zlardi.
20—30-yillar  matbuotida  qishloq  xo'jaligi  mavzuyi  ustun  edi,  biroq 
asta-sekin  o'ikaning  sanoat  bilan  bog‘liq  kelajagini  m uhokam a  qilishga 
o'tila  boshlanganligi  kuzatildi.  «Sovetskaya  step»  gazetasi  1926-yilda  e ’ion 
qilgan  «QozogMstonni  tadqiq  eiish»  maqolasi  mohiyat  e ’tibori  bilan 
respublikaning  boy  konlarini  o ‘zlashtirish,  qayta  ishlovchi  yirik  korxonaiar 
qurish  jarayonini  yoritishning  boshlanishi  bo‘ldi3.  1937-yildayoq  m am - 
lakatda  120  ta   yangi  korxona,  shu jum ladan  Qarag‘andadagi  yangi  ko‘mir 
koni,  Ridder  polimetall  kombinati,  C him kent  qo‘rg‘oshin  zavodi,  O qto‘ba 
kimyo  kombinati  va  boshqa  korxonaiar  ishlab  turganligi  shundan  dalo- 
latdir.  «Казахская  правда»  gazetasi  muxbirining  og‘ir  sanoat  xalq  ko- 
missari  o ‘rinbosari  A   Serebryakov  bilan  suhbatini  e ’ion  qilar  ekan,  unda 
ulkan  mamlakatning  sanoat  sohasidagi  «kelajagi  porloq»  ekanligini  ta'k id - 
lagan  edi4.
1 Имашеп С.  Избранные труды.  Алма-Ата:  «Казахстан»,  1985.  с-54.
2 Это  нашей  истории строки.  Астана:  Елорда:  1999, с-24.
3  «Советская степь»,  1926,  14-июнь.
4  «Казахская  правда».  1937,  11-фепраль.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 79,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   148   149   150   151   152   153   154   155   ...   160




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə