‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 79,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə154/160
tarix24.12.2017
ölçüsü79,22 Kb.
#17347
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   160

Kembrij  universitetining  professori  va  tarixda  elektronlarning  yara- 
tuvchisi  va  statik  fizikaning  m um toz  asoschilaridan  biri  sifatida  nom  
qoldirgan  Jeym s  M aksvel  salafi  Gam iltou  asarían  ustida  diqqat  bilan  ish 
olib  bordi.  Shunda  m a ’lum  boMdiki,  U.  Gam iltonning  ikki  matematik 
belgisi  o ‘z  yo'nalishi  bo'yicha  elektr  tokini  q o ‘zg‘atuvchi  magnit  kuchlari 
va  elektr  toki  orasidagi  o'zaro  mutanosiblikni  aniq  ko'rsatib  berar  ekan, 
Maksvel  bu  b o g iiq lik n i  o ‘rganib,  ikki  fizik-matematik  tenglamani,  aniq- 
rog‘i,  ikki  qism dan  iborat  bir tenglamani  yaratdi.  Keyinchalik  bu  tenglama 
elektrofizikaning  fundam ental  qonunlaridan  biri  bo‘Iib  qoldi.  Unda  kichik 
hajmda  elektrom agnit  tebranishlar  nazariyasi  yoki  boshqacha  qilib 
aytganda,  butun  m agnetizm   bilan  elektr  nazariyasi  aks  etgan  edi.  Maksvel 
tenglamasining  yutug‘i  shundaki,  u  universal  metodologik  xususiyatga  ega. 
Bu  yerda  m ashhur  fizik  olim   Lev  Landauning:  «Metod  natijadan  m uhim - 
roqdir,  chunki  u   k o ‘p   natijalar  beradi*,  degan  iborasi  qo‘i  keldi.  Maks- 
velning  tenglam asiga  tayangan  holda  keyinchalik  ko‘plab  ilmiy  kashfiyotlar 
qilindi,  ilgari  m a ’lum   b o ‘lmagan  yoki  tushunilmagan  talaygina  hodisalar 
o'rganildi.
Shunday  kashfiyotlardan  biri  elektromagnit  to ‘lqinlaming  tajriba 
tarzidagi  ochilishi  b o ‘ldi.  U ni  taniqli  nemis  fizigi  Henrix  Hers  1888-yili 
Maksvel  ta ’lim otiga  asoslanib  amalga  oshirdi  va  elektr  toki  tebranishtari 
uning  nomi  bilan  atala  boshladi.  Lekin  Maksvel  o ‘z  nazariyasining  amaliy 
tasdiqlanishigacha  yashay  olmadi,  u  mazkur  voqeadan  to'qqiz  yil  aw al 
olamdan  o'tdi.
Keyingi  yillar  davom ida  matematiklar,  fiziklar,  muhandis  va  kons- 
truktorlar  butun  Yevropa  va  Amerikada  yangi,  aw al  ma’lum  bo'lm agan 
hodisa  -   tok,  elektrom agnit  tebranishlar,  elektr tarm og'i  ustida  ishlar  olib 
borib,  g‘aroyib  ap parat  va  asboblar  yaratdilar.  Gers  tajribasini  amalda 
tatbiq  etish  ustida  peterburglik  olim  —  Kronshtadt  minalar  sinfi  o'qituv- 
chisi,  fizik  Aleksandr  Popov  ham  bu  sohadagi  izlanishlarini  davom  ettirdi. 
U  dunyoda  birinchi  bo‘lib  elektr  signallarni  masofaga  simlarsiz  uzatish 
asbobini  yaratib,  1895-yil  5-may  kuni  o ‘z  kashfiyotini  Rus  fizik  texnik 
jamiyatining  majlisida  namoyish  qildi  va  bu  kashfiyotiga  patent  oldi.  Shu 
bois  ushbu  sana  Radio  kuni  sifatida  tarixga  kirdi.  Radiotelegraf deb  atalgan 
mazkur  m oslam a  faqat  M orze  alifbosining  belgilarini,  ya’ni,  nuqta  va  tire 
shaklidagi  qisqa  signallar birikmasini  uzata  olar edi.
1900-yili  A.  S.  Popov  kashfiyoti  amalda  sinovdan  o ‘tdi.  0 ‘shanda  rus 
dengiz  kuchlariga  qarashli  «General—admiral  Apraksin»  kemasi  Fin 
ko'ifazidagi  G ogland  orolida  suv  osti  qoyalariga  o'tirib  qolgandi.  Kemadan 
uzatilgan  xabar  (signal)ni  halokat  sodir  bolgan  joydan  30  mil  uzoqlikda 
joylashgan  Aspe  orolidagi  rus  zobitlari  qabul  qiladilar.  Buni  simsiz  telegraf 
orqali  bajarilgan  birinchi  radioxabar deb atash  mumkin.
Albatta,  faqat  M orze  alifbosini  uzatish  va  qabul  qilishgagina  qodir 
apparatlar  mutaxaissislarni  qanoatlantirmasdu  shuning  uchun  ular  havo 
orqali  inson  ovozini  ham  uzatishga  erishish  borasidagi  harakatlarini  davom 
ettirdilar.  N ihoyat,  bunga  qodir  apparat  XX  asrning  birinchi  o*n  yilligi 
oxiri-ikkinchi  o ‘n  yilligi  boshlarida  kashf qilinib,  radiotelefon  nomini  oldi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Darhaqiqat,  bularning  barchasi  elektm ing  ustunligidan  foydalanish  tufay- 
llgina  paydo  bo'ldi.  Odamlar  yuz  yillar  davomida  harakatsiz  yoki  hara- 
katchan  tasvimi  qayd  qilishga  va  xuddi  ovozni  uzatgandek  uni  ham  
masofaga  uzatishga  intilgânlar.
A. 
Popov  bilan  bir  paytda  va  unga  bog‘liq  bo‘lmagan  holda  italiyalik 
G .  M arkoni  ham  radioni  ihtiro qildi.
2-fasl. Televideniening kashf qUinishi
XIX  asrda  matbuot  texnikasining  rivojlanishiga  bag'ishlangan  XIV 
bobda  biz  zamonaviy  jurnalistika  paydo  bo‘lishining  yana  bir  jihatiga  — 
fotografiya  ixtiro  qilinishini  tarixiga  m urojaat  etib,  bu  haqda  batafsil  hikoya 
qilgandik.  Fotografiya  to‘xtab  qolgan  lavha  bo‘iib,  harakatsiz  hayotni, 
jurnalistlar  tili  bilan  aytganda,  rasm ni  qayd  qilar  edi.  Lekin  harakatdagi 
tasvimi  uzatishga  bo‘lgan  ehtiyoj  ham   o rta   bordi.  Buni  aka-uka  Ogyust  va 
Lui  Lyum’erlar  1895-yilning  oxirida,  aniqrog'i,  28-dekabrda  amalga 
oshirishga  muvaffaq bo'ldilar.
Lion  shahrida  fotomahsulotlar  savdosi  bilan  shug'ullanuvchi  otalariga 
yordamlashayotgan  aka-uka  m ahsulotning  bir  qismint  sotish  niyatida 
Parijga  olib  kelib,  xaridorlarni  jaib  qilish  maqsadida  «Gran-kafe»  erto‘la- 
sida  namoyish  uyushtiradi.  Ular  zam onaviy  kinoproektorga  juda  o ‘xshash 
apparat  yasashib,  qisqa  oraliq  vaqt  (intcrval)lar  bilan  birin-ketin  korxona 
darvozasini,  u  yerdan  chiqayotgan  odam lam i,  vokzaiga  kirib  kelayotgan 
poezdni  suratga  tushiradi.  Keyin  shu  lavhani  ishlab  chiqib,  b ir  shaklga 
birlashtirib,  apparatga  o ‘matishadi.  Ingichka  yorug‘lik  nuri  bu  tasvir orqali 
o ‘tganda,  uning  shakli  devorda  aks  etadi.  Natijada,  devorda  yaqqol 
ko‘rinib  turadigan  tasvir  paydo  bo‘ladi.  Buning  uchun  maxsus  qo‘yilgan 
kishi  apparat  dastagini  aylantirib  turgani  bois  kadrlar  almashinuvi  sodir 
bo‘ldi.  Almashinuvnîiig  ketma-ketligi  va  tezligi  barcha  olingan  lavhalarni 
bir  butun,  tabiiy  harakatchan  shaklda  ko‘rsatishga  imkon  beradi.  Bu  esa 
hayot  haqiqatiga  shunchalar  o ‘xshash  ediki,  birinchi  namoyishdayoq 
yurayotgan  poezdni  ko*rgan  ba’zi  odam lar  vahima  zo'rligidan  o'rinlaridan 
turib,  qochisliga  tutinganlar.  N ega  deganda,  bu  yangl  san’at  turi  ular 
uchun  shu  qadar  kutilmagan  hodisa  b o ‘lgan.  Aka-uka  Lyum’erlar  na- 
moyishiga  o ‘zlari  moMjallagan  bir  oydan  ko'ra  ko‘proq  vaqt  ketgan.  Shu 
tariqa  Parijdagi  Kapusinlar  xiyobonida  joylashgan  «Gran-kafe»  kinoning 
tug'ilgan joyi bo‘lib  qoldi.
Televideniening  vujudga  kelish  tarixi  —  bu  faqat  radio  bilan  kinoning 
qo‘shilishi  bo'lmay,  ancha  murakkabroq  texnik  yo‘lni  bosib  o ‘tdi.  1842-yili 
shotlandiyalik  A.  Beyn  «faksimil  telegramma*,  ya’ni,  tasvimi  masofaga 
uzatishga  qodir  telegramma  haqidagi  fikrni  ilgari  surdi.  1862-yiti  esa 
italiyalik  D.  Kozelli  «kimyoviy  telegraf»ni  ixtiro  qildi.  Uning  yordamida 
simlar  orqali  rasm  yoki  matnni  uzatish  mumkin  bo'lgan  (bu  vaqtda  hali 
fotografiya  yaratilmagan  edi).  «Kimyoviy  telegraf*  Rossiyada  ham   yaratilib, 
Moskva  va  Peterburg  orasidagi  aloqa  liniyasida  sinovdan  o ‘tkazildi  va  unga 
«pantotelegraf»  nomi  berildi.  Tasvir  ju d a  uzoq  vaqt  uzatilganligi  bots
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 79,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   160




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə