‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 79,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
Odam lar o ‘z uylarida turli diniy adabiyotlar va qissa kitoblarini saqlaganlar. Qissaxonlar, savodii odam lar kitoblarini turli davralarda o'zlari o'qib berishlari bilan birga, b a ’zi savodi chiqqan yoslilarga mutolaa uchun vaqtincha bcrib ham turishgan. Madrasalar qoshida mo'jazgina kutubxonalar bo‘lib, ularda diniy kitoblar bilan birga Navoiy, Nizom iy, Fuzuliy g'azallari, So‘fi Olloyor, X oja Ahmad Yassaviy, Bedil, Rabg‘o ‘ziy va boshqa dunyoviy va diniy ta’limot namoyon- dalarining kitobSari saqiangan va talabalarga o'qishga berilgan. 0 ‘zbckiston va Q oraqalpog‘istonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi U. Rahmetullaev o ‘tgan asm ing 20-yillarida Qoraqum eshon madrasasi yonida katta kutubxona b o ‘lib, undagi kitoblardan o ‘quvchilar foydalangani haqida yozadi. Kutubxonaga h ar yili Qozon, Kobul, Toshkent shaharlaridan karvon bilan 1—2 tuya yangi nashr etilgan kitoblar keltirib turilgan. Filologiya fanlari doktori Q.Ayimbetov «Xalo‘q danalo‘g ‘o ‘* kitobida Chim- boy qal’asidagi ziyolilardan Qazi Mao‘lik Bekmuhammad o ‘g‘li Qazalo‘, Orenburg shaharlariga karvon yurgizib, savdo mollari bilan biiga kitoblar ham oldirib, xalqqa tarqatgani haqida hikoya qiladi. M umtoz shoir A. Dabilov qissaxonlik hunarini egallashda Qazi M ao‘lik sababchi boMganini, undan «Oshiq G ‘arib* dostonini sotib olganini eslaydi. Kitob ko‘chirish, ya’ni, xattotlik qoraqalpoqlar orasida keng tarqalgan hunar bo‘lgan. Husnixati chiroyli, harflami aniq yoza oladigan xattotlar qissa kitoblarini, ayrim shoirlaming she’rlarini ko‘chirib, xalqqa tarqatganlar. Qoraqalpog'iston hududida topilayotgan kitoblar orasida bosma kitoblar ko‘p uchraydi. U lam ing aksariyati ikki xil — Qozon bosma va Kobuliy bosmaga taalluqli. M atbuot tarixini o ‘rganuvchi mutaxassislar 1917-yilgacha Q oraqalpog'iston hududida arab alifbosida bosma bo‘lma- ganini tasdiqlaydilar. Lekin, vaqtida oqpodsho, ya’ni chor Rossiyasi hokimligining markazi boMgan Petro-AIeksandrovskda (hozirgi To'rtkul shahrida) rus harfli m atbaa uskunasi yordamida davlatning turli rasmiy hujjatlari chop etilganligiga oid aniq dalillar mavjud. Ba’zi ma’lum otlarga qaraganda, hozirgi Qoraqalpog‘iston hududida 1919-yilda rus tilida «Amudarinskaya jizn* gazetasi va ayrim varaqalar chop etilgan. Q oraqalpoq olimlarining aksariyati birinchi milliy gazeta 1924-yiIi noyabr oyidan «Erkin qaraqalpaq» nomi ostida nashr etilganligini tasdiqlashadi. Ayrim m anbalarda undan oldin «Kambag‘allar tovushi* nomli gazeta chiqarilgani haqida ham notoMiq m a’lum otlar bor. Lekin mavjud m anbalar, m a’lumotlar o'rganilib, tahlil qilib ko‘ril- ganida, ilk milliy gazeta-«Birinshi ado'm» 1924-yilning oxirgi oylarida dastlab 50 nusxada chop etilganligiga oid faktlarga duch kelamiz. «Birinshi ad o ‘m*dan keyin qoraqalpoqlarning yetakchi gazetasi 1928-yildan boshlab «Erkin qaraqalpaq», «M iynetkesh qaraqalpaq* (1928—1932), «Qo'zo‘1 Qaraqalpaqstan* (1932—1957), «Совет Коракалпагистано* (1957-1992) va mustaqillikdan so‘ng «Erkin Qaraqalpaqstan* nomlari ostida chop etilib kelinmoqda. Ayni kunda nashr etilayotgan «Вести Каракалпакистана* gazetasi «Амударинская жизнь» gazetasining bevosita davomchisidir. www.ziyouz.com kutubxonasi 1928— 1932-yillarda To‘rtko‘lda faoliyat ko'rsatadigan xo‘jalik hiso- bidagi bosmaxonada qator ruscha va qoraqalpoqcha (lotin alifbosida) kitoblar va gazetalar nashr ctilgan. 1931-yil 13-fevraldan hozirgi «Qaraqalpaqstan jaslaro“», 1932-yilning 20-yanvaridan «Jetkinshek* gazetalari nashr etilm oqda. Dastlabki jurnalistlardan Qasim Ao‘ezov, N au riz Japaqov, Orazali Qosekeev, Izbasar Fazilov, Maxsudulla Yakubov, Xojan Abdiholiqov, Tam endar Safiev, Ismoil Sultanov, Q urbanbay Aralbayev va boshqalar Qoraqalpog*istonda matbuot sohasining birinchi qaldirg'ochlari hisobla- nadi. X V III bob. XIX ASRNING IKKINCHI YARMI - XX ASRNING BIRINCHI YARM1DA Q OZOG‘ISTON JURNALISTIKASI Qozog‘istonda davriy matbuotning paydo b o ‘lishi va rivojlanishi XIX asr 70-yjllarining oxiri-80-yillarining boshiga t o ‘g‘ri keladi. Bu o ik a Rossiyaga qo‘shib olingandan keyin qozoq jam iyatining ijtimoiy va siyosiy hayotida tub o ‘zgarishlar yuz berayotgan davr edi. 0 ‘sha paytgacha Qozog‘iston patriarxal-feodal tartiblar va k o 'ch m an ch i xo'jalik yuritish usuli qaror topgan ovullardan iborat bo‘lib kelgandi. Kapitalistik taraqqiyot yo‘liga qadam q o ‘ygan Rossiya esa bundan keyingi xo'jalik va savdo-sotiq munosabatlarini rivojlantirish imkoniyatlarini faollik bilan izlayotgan edi. Xo'jalik bobida va madaniy jihatdan an ch a ravnaq topgan Rossiya xomashyo zaxiralariga boy katta hududlami o ‘z ta ’sir doirasiga tortish va Qozog‘istonni o*z kapitalistik rivojlanishining xom ashyo yetkazib beradigan qo‘shimchasiga aylantira borish bilan bir paytdá bu qoloq diyorga madaniy darajasini ancha yuksaltirish, q o zo q xalqining demokratik madaniyatini o*stirish imkoniyatini berdi. Ayni shu davrda dastlabki qozoq bosma kitoblari, gazetalari paydo bo‘ldi. Cho‘qon Valixonov, Abay Qo'nonboyev, Ibray Oltinsarin kabi buyuk qozoq ma’rifatparvar olimlari, Alixon Bukeyxonov, Ahmed Boytursunov, Muhamedjon Seralin va boshqalar singari birinchi professional publitsistlar hamda gazeta va jurnallaming muharrirlari faol ijtimoiy, ilmiy, adabiy- publitsistik ijodga kirib kelishdi. Qozoq va rus tillarida chiqa boshlagan dastlabki nashrlarda o ‘sha davrdagi hukm ron tabaqalar faoliyati shakl- lantirgan ijtimoiy fikr o ‘z aksini topardi. Bu ochiqdan-ochiq mustamlakachilik siyosati ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi jihatidan yangi «xoljalik*lardan bir necha pog‘ona pastda bo'lgan xalqni ezish va talashdan iborat edi. Rus tilidagi gazetalarga chor senzurasi tom onidan kuchli ta ’sir o ‘tkazib turilardi. Ilk davriy gazetalardan boMgan «Туркестанские ведомости» (1870) chor hukumati siyosatiga amal qilardi va u qat’iy jilovlab qo'yilgan edi. M a’muriyat matbuotdan odamlarga o*zi lozim topgan xabarlarni yetkazishda va hokimiyat nazdida qanday siyosatni q o llab -q u w atlash lari zarurligini tushuntirishda foydalanardi. www.ziyouz.com kutubxonasi Yüklə 79,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|