‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 79,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
bayrog‘i* (Q o 'q o n ) va boshqa gazetalar chiqa boshiadi. M ahalliy tildagi davriy nashrlar m adaniy-m a’rifiy mazm uni, vatanparvarlik ruhi, milliy va siyosiy erkinliklarga crishish yo‘lidagi intilishlar g‘oyasi büan to ‘ldi. 1917-yil 27-noyabrda Q o‘qonda musulmon kengashlarining IV fav- qulodda qurultoyida Turkiston Federatsiyasi e ’ion qilinishi milliy- dem okratik harakatning eng yuksak c h o ‘qqisi b oldi. Federatsiya atigi uch oygina h ay o t ko‘rganligiga qaram asdan, turkistonliklaming davlat musta- qilligi, istiqlolga erishishga boMgan sa’y-harakatlarining yorqin ifodasi bo‘ldi. Q urultoyda, shuningdek, Turkiston Federatsiyasining parlamenti xalq kengashi saylanib, unga 56 kishi, sliu jumladan, mahalliy xalqlaming 36 vakili, yevropaliklam ing 18 vakili-ruslar, ukrainlar, yahudiylar, arm anlar va boshqalar kirgan edi. ......................w * * Turkistondagi bu ilk mustaqil federativ davlatnmg boshlig t Mustato C ho‘qay o lzining haqiqiy vatanparvarligini, demokratiya g'oyalariga sodiqligini va davtatining biritichi galdagi vazifalarini belgilashda siyosiy rahnam olik iste’dodini nam oyon qildi. Butun milliy matbuot e ’ion qilingan bu m ustaqillikni olqishlab qabu! qildi. Masalan, «Ulug‘ Turkiston* gazetasi 1917-yil oxirida «Yashasin milliy istiqlol!* shiori ostida chiqdi. Uning barcha m ateriallari e ’ion qilingan Turkiston Federatsiyasini q o ilab - quw atlashga bag‘ishlandi. Behbudiy, Fitrat .va boshqa ko'plab shoirlar, adiblar T urkiston Federatsiyasini m a’qullashdi. Biroq 1917-yil 31-oktabrda T oshkentda hokim iyatni bosib olgan bolsheviklar Qo‘qon va unmg atrofidagi hududlarni kultepalarga aylantirishdi. 1918-yil 18-fevralda Q o'qon m uxtoriyati shaklidagi mustaqil Turkiston Federasiyasi tor-m or qilindi, q onga botirildi. . 1917-yildan 1918-yilgacha «Hurriyat* gazetasining 86 som chiqdi. 1917-yil 28-iyuldan unga Fitrat muharrirlik qildi. Behbudiy va Fitratning ushbu gazeta sahifalarida .e ’ion qilingan siyosiy ehtirosli, samimiy m aqolalari uning mazm uni va yo‘nalishini a ’io darajada ifodalab berardi. Behbudiy o ‘zining qozoqlarga qarata «Ochiq xati*da shunday yozdi: «Chi- roqlarim! Boshqa xalqlar, masalan: serblar, italyanlar, armanlar, slavyanlar, polyaklar va boshqalar, hatto dupyoning u bir uchidagi qarindoshlari ila birlashur ekanlar, boshqa katta va quw atlik avlodlarga tobe bo‘lib yutilib, hatto tilin i y o ‘qotgan o ‘z jinsdoshlarini ajratib olib, birlashmoqqa kuch- larini sarf e tar ekanlar, biz o ‘z ichimizdagi qarindoshlarimizdan ayrilsak, uyatdir, axm oqlikdur, turk tomiriga boita urmoqlikdur*1. . 1914—1917-yillarda nashr etilgan «Sadoi Turkiston* gazetasi ja qilishga, g ‘aflat uyqusidan uyg‘otishga harakat qilgan gazetalari eng yaxshi an ’analarining davomchisi bo'ldi. U, shuningdek, «Jaholat zulmatida qolib kelayotgan kishilarni milliy vaqtli matbuot va adabiyot bilan tanishtirishni» ham da adiblar va shoirlarga ularning jamiyatdagi vazifasi va fuqarohk burchi haqida so ‘zlashni o ‘z oldiga maqsad qilib qo‘ydi. Shunga muvofiq gazeta o ‘z o ‘quvchilarini m untazam ravishda mashhur yozuvchilarning 1 «Hurriyat*, 1918, 26-yanvar. www.ziyouz.com kutubxonasi asarían bilan ham tanishtirib, N ozim axonim , H am za, So‘fizoda, Siddiqiy, M irmuhsin, I. Davron, Tavailo, C h o 'lp o n , Fitrat va boshqalar ijodi haqida hikoya qilib bordi. Ushbu gaze ta sahifalarida adabiy tanqid ancha to ‘liq aks etdi. «Tanqid» ruknida bu adabiy jan m in g aliamiyati tushuntirib berilardi. Turkistonda nashr etilayotgan ju rn allar gazetalardan nafaqat hajm , m ateriallar xarakteri, nashr narxining an ch a qimmatligi bilan, balki shu bilan birga o ‘z maqsad hamda vazifalari bilan qam farq qilardi. «Сред неазиатский вестник» bu erdagi ilk ju m a l edi. Muharriri va noshiri E.G . Smimov bo'lgan bu nashming m aqsadi rus tilini keng yoyishdan va «mahalliy aholi orasida ruslashtirish siyosatini» targ‘ib qilishdan iborat ekanligini ta ’kidlaydi professor N. Abduazizova. Jum al bir yil davom ida (1896—1897) nashr etib turildi. «Средная Азия» nomli boshqa bir ilmiy m a’rifiy va adabiy-badiiy jum alga (1910—1911) A. L. Kirsner m uharrirlik qilgan. «Oyina» (1913— 1915), «Al-isloh» (1910-1917), «Al-Izoh» (1917-1918), «Kengash» (1917) va boshqalar mahalliy tillarda chiqqan eng m ashhur ijtimoiy-siyosiy, adabiy-ilmiy jum allar edi. Ular orasida M ahm udxo'ja Behbudiyning «Oyina» jurnali dastlabki yirik milliy nashr bo'ldi. «Jumallar orasida eng birinchisi va eng yaxshisi», degan edi u haqida Abdulla Avloniy. XX asm ing ikkinchi o‘n yilligi oTtalariga (1914—1918) kelib milliy jurnallardan iborat davriy matbuot o ‘z qiyofasiga ega bo'ldi, mavzu, mazmun va yo'nalish jihatidan shakllanib ulgurdi. Behbudiy tajribasining vorislari bo'lgan Hamza, Fitrat, C h o ip o n va boshqalar oylik va kundalik nashrlami chiqarib, ularga boshchilik qila boshladilar. Qoraqalpog‘iston matbuoti tarixi. 0 ‘zbekiston tarkibida o ‘z respub- likasiga ega qoraqalpoq xalqining 1917-yilgacha milliy tilida gazetasi bo‘lishi u yoqda tursin, uning asosiy qismi gazetaning nima ekanligi to ‘g‘risida tasawurga ham ega emasdi. Shubhasiz, odamlar hayotda yuz berayotgan har xil yangiliklami, boshqa yurtlardagilar qanday yashayot- ganligini bilishga qiziqishardi. Oktabr to 'n tarish id an oldin bunday xabar- larning darakchilari asosan bozor ahli, savdogarlar, sayyohlar bo‘lgan. Awallari haftasiga ikki marta bo'lib turadigan uzun va qisqa bozorlarga ba’zi odam lar uzoq ovullardan u-bu narsani xarid qiladigan islii bo'lm asa ham «Olamda nim a gap-so‘z?», «Zam onning yo'nalishi qay tom onga,, borayapti?», «Ertangi kunimiz qanday b o 'la r ekan?» kabi savollarga javobí) olish uchun kelishgan. U yerda faqat uzunquloq gaplarni emas, balki ja r- chilarning xabarlarini, voizlarning nutqlarini tinglab, eshitganlarini ovul- doshlariga yetkazishgan. Qishloq-ovulga uzoqdan kelgan m ehmonga mezbonlar beradigan ilk savollar «Sliaharda nima yangiliklar?», «Qanday xabar olib kelding?» qabilida bo‘lgan. Shu tariqa xabarlar kishilaming biridan ikkinchisiga o ‘tib, chekka joylargacha yetib borgan, ayniqsa, qiziqarli xabarlar juda tez tarqalgan. O'sha paytlarda qoraqalpoq xalqining ko'pchilik qismi kam bag'al yashasa ham, zehnli, bilimga chanqoq edi. 0 ‘z davrida intilganlar, ya’ni, harakat qilganlar imkoniyatiga yarasha bilim olishga muvaffaq bo'lgan. www.ziyouz.com kutubxonasi Yüklə 79,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|