‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

m ashhur  insonga  behisob  b o ‘hton  qilishdi,  uning  pok  nom ini  tiklash  har 
b ir vijdonli  yozuvchining  burchidir»1.
Babyof gazetasini  «Xatq  jarchisi  yoxud  inson  huquqlarining  posboni» 
degan  yangi  nomda  chiqarish  chog‘ida yangicha  g‘oyalar tug'iidi.  Dastlabki 
paytlardagi  xomxayollar  barham   topdi.  Fikrlash,  xalqni  chinakamiga  ozod 
qilishning  maqbul  yo'llarini  betinim   axtarish  natijasida  Babyof  «Plebeylar 
manifesti»  nomli  nazariy dastur yaratdi.
«Xalq  minbari»  gazetasining  35-sonida  e ’lon  qilingan  bu  hujjat 
«Tenglik  yo‘lidagi  fitna*  asari  uchun  asos  bo‘lib  xizmat  qildi.  Babyof 
kom m unistik  qarashlam i  ochiqchasiga  bayon  ctdi,  u  fitna  -   xalq  omma- 
sining  loqaydligini  yo‘qotishning  birdan-bir  vositasi  deb  hisobladi  va 
«H ozir  sustkashlikka  y o ‘l  q o ‘yib  bo'lmaydi,  deb  yozdi  u.  Qulay  fursatni 
kutish  b e’manilikdir.  Jam oatchilik  fikri  etilishi  kerak,  deb  aytmoqdalar.  U 
allaqachon  etilgan,  xalq  chidab  boim aydigan  darajadagi  ofatlardan  aziyat 
chekm oqda,  endi  u  ortiqcha  toqat  qila  olmaydi.  Unga  yordam   berishning 
eng  maqbul  yo‘li  —  uni  azob-uqubatlarga  duchor  qilayotgan  dushmanlarga 
qarshi  kurashga  boshlashdir*.
Xususiy  mulkchilikni  tanqid  qilish  Babyof muhokamasi  uchun  asosiy 
nuqta  bo‘ldi:  «Siz  xalqning  baxtiyor  bo'lishini  chin  ko'ngildan  istaysizmi? 
U ning  xotiijam  yashashini  xohlaysizmi?  Uning  taqdiri  inqilob  g‘alabasi, 
Respublikani  o ‘rnatishdek  buyuk  ish  bilan  chambarchas  bog‘liq  bo'lishini 
istaysizmi?  Uning  tahlikadan,  ichki  iztiroblardan  qutulishini  xohlaysizmi? 
B ugunoq  mulkchilik-  huquqini  cheklash  Fransuz  Respublikasi  Kons- 
titutsiyasining  asosini  tashkil  qiladi,  deb  e'lon  qiling,  qani  sinab  ko‘rsinki, 
y o lim izg a  g‘ov  solishga  u  qodirm ikan.  Xalqning  yo‘lboshchilari  yo‘q,  deb 
aytm oqdalar.  Ular topilsin,  shunda  xalq oyog‘iga  urilgan  kundalarni  darhol 
parchalab  tashlaydi  va  o ‘zi  uchun  hamda  avlodlari  uchun  nonga  ega 
b o ‘ladi*2.
1796-yilning  31-m art  kuni  Babyof tashabbusi  bilan  «Ijtimoiy  qutqaruv 
bo'yicha  maxfiy  direktoriya*  nomli  tashkilot  tuzildi.  «Tenglar»  harakatining 
Parij  tashkiloti  12  bo'Iimga  ajratilib,  har  bir  bo'limga  bittadan  maxfiy  vakil 
(agent)  boshliq qilib  belgilandi.  Keyinroq harbiy qo‘mita tuzildi.
«Tenglar»  harakati  zaruratga  ko‘ra  yashirin  suratda  ish  olib  bormog'i 
kerak  bo‘lsa-da,  lekin  u  om m a  bilan  mustahkam  bog‘langanligi  bois 
bunday  qilolmasdi.  Tashkilotning  maqsadi  kuchli  xalq  q o ‘zg‘olonini  tay- 
yorlashdan  iborat  edi.  Xalq  om m asining  bu  safargi  ko‘tarilishi  o ‘z  ko‘lami 
jih atid an   inqilobning  dastlabki  yillarida  Parijda  b o lib   o'tgan  qo'zg'olon- 
lardan  qolishmasligi  m o ‘ljalIandi.  «Men  ochiqdan-ochiq  jangga  tayyorla- 
nayapm an,  —  deb  yozgan  edi  Babyof «Xalq  manbari»  gazetasining  so‘nggi 
sonlaridan  birida.  Bundan  buyon  biz  qo‘qqisdan  zarba  berish  yo‘li  bilan 
em as,  balki  xalq  uchun  m unosib  bo‘lgan  boshqacha  usulda  g‘alaba 
qozonishim iz  m um kin va  lozim .  M en  qo‘lda  qurol  bilan  ochiqchasiga jang 
qilishni  nazarda  tutayapman».
1  Буонаротги  Ф.  Заговор во  им я равенства.  М.:  1963,  1-ж.,  96-bct.
2  Babyof G .  0 ‘sha  manba,  3-j.,  481-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Maxfiy  direktoriya»  atigi  40  kun  yashadi.  Politsiya  tashkiiot  iziga 
tushib,  uni  fosh  qildi.  Ko‘p  o‘tmay  Babyof  va  boshqa  rahbarlar  qamoqqa 
olindi.  Tarafdorlari  qamalislii  natijasida  maxfiy  tashkiiot  a ’zolaritiing 
jumalistik faoliyati  va aholi orasida olib  borgan  targ‘iboti  liam to ‘xtab qoldi.
Buyuk  fransuz  inqilobi  barcha  siyosiy  partiyalar  va  guruhlar  uchun 
matbuotning  muhimligini  isbot  qilib  ko‘rsatdi.  Hozîrgi  m a’nodagi  om m a- 
viy  siyosiy  matbuot  xuddi  rnana  shu  yillarda  tarkib  topdi.  Demokratik 
matbuot  sharoitga  moslashishni  xohlamasdi,  ikkiyuzlamachilik  qilmasdi. 
0
‘z  faoliyatining  boshidanoq  u   vatanparvarlam i  jipslashtirish,  qirol 
saroyini,  zodagonlami  va  boshqa  aksilinqilobchilami  rahmsiz  foslt  qilish 
bilan  shug'ullandi.  Inqilobiy  matbuotning  xatti-harakati  zoe  ketmadi.  U 
xalq  ommasiga  do'st-dushm anlam i  tanishga  yordamlashdi.  Demokratik 
matbuot  orqali  om m a  inqilobning  ko'pgina  rahbarlari  qiyofasini  bilib  oldi. 
Inqilob  matbuoti fransuz. tili  rivojiga ham   katta ta ’sir  ko‘rsatdi.
Marat  va  Eber  xalq  bilan  uning  tilida  gaplashdilar,  o ‘z  maqolalarini 
unga  tushunarli  va  yaqin  kalimalarda  yozdilar.  Darvoqe,  hatto  zodagon- 
laming  gazetalari  ham  oddiy  odamlar  tiliga  murojaat  qildilar,  demokratik 
an’analami  o ‘zlashtirib  olishga  intildilar.  Inqilob  yillarida  matbuot  aholining 
juda katta qismini  fransuz tili boyligidan  bahramand  qildi.
Matbuotning  ta ’siri  shu  qadar  kuchll  ediki,  hatto  Konvent  davrida 
askarlaming  gazetalari  paydo  bo'ldi.  Shuuga  qadar  bironta  qo'shinda 
harbiy  harakatlar  chog'ida  gazeta  chiqqan  em asdi  va  qo‘mondonlik 
askarlarga  bag'ishlangan  nashrlarni  tarqatishga  hech  qachon  yordamlash- 
magan  edi.  Bonapart  askarlar  uchun  m o‘IjaIlangan  gazetalam i  chiqarishni 
qo‘llab-quwatladi,  dastlabki  vaqtlarda  o'zi  ham   shunday  gazetalarda 
hamkorlik qildi.  Lekin  demokratik  matbuotning  asosiy xizmati  shundaki,  u 
matbuotning  inqilobdan ko‘zlagan  maqsadlari  inqilobning bosh qahramoni  — 
uni  hamisha  oig‘a  siljitib  ketgan  keng  xalq  om m asi  orzu-umidlari  bilan 
mushtarak edi.
Bu  matbuot  xalq  ommasini  inqilobnt  harakatga  keltiruvchi  asosiy 
kuch deb  bildi va  hamisha  uning  manfaatlariga  posbonlik  qildi.
Inqilob  va  dem okratik  matbuotning  rivojlanishi.  Fransiyaning  1814— 
1830-yillardagi  ijtimoiy-siyosiy  hayotida  mafkuraviy  kurash  katta  o ‘rin 
tutdi.  Faoüyatdagi  partiyalar  o ‘z siyosiy  dasturlarini  asoslash  uchun  tarixiy 
konsepsiyalardan  foydalandilar.  Ko‘pchilik  XVIII  asr  inqilobini  «Buyuk 
inqilobiy  jinoyatlar»  deb  atadi,  yangi  inqilob  ro ‘y  berishi  mumkinligi 
to ‘g'risida  tashvishlanib  gapirdi. 
0
‘sha  davrdagi  publitsistlar  parlamentlar 
tarixiga  va  ulaming  qirol  absolutizmiga  qarshi  olib  borgan  kurashiga  katta 
e ’tibor  bilan  qaraganliklari  Fransiyadagi  siyosiy  vaziyatning  xususiyatlari 
bilan  izohlanadi.
Tiklanish  davridagi  mafkuraviy  kurashda  iste’dodli  liberal  publitsist 
Pol  Lui  Kure  tom onidan  dvoryanlarga  va  klerikallarga  qarshi  yozilgan 
pamfietlar  katta  ahamiyatga  ega  bo'ldi.  U  ingliz  gazetalaridan  ko‘chirib 
bosilgan  «Diplomatiya  hujjati»  sarlavhali  pamfletida  Fransiyadagi  mavjud 
siyosiy  tuzumni  mohirük  bilan  hajv  ostiga  oldi.  Pam flet  Lyudovik  XVIII 
ning  Ispaniya  qiroliga  yozgan  maktubi  shaklida  yozilgan  (aslida,  maktub
www.ziyouz.com kutubxonasi

---