‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 79,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə103/160
tarix24.12.2017
ölçüsü79,22 Kb.
#17347
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   160

muallif  to m o n id an   t o ‘qilgan)  cdi.  Unda  ushbu  so'zlam i  o qish  mumkin. 
«Vakillar  idora  usulini  hech  narsa  bilan  qiyoslab  bo  lmaydi,  men,  snub- 
hasiz,  uni  boshqa  usuldan  afzal  ko‘raman.  U   menbop  usuldir,  faqat  xalq 
deputatlarini  ham isha  men  tayinlasam  bas,  baxtimizki,  mamlakatimizda 
biz  shunga  erishdik,  m en  sizga  aytsam,  azizim ,  m ana  shunday  vakiliik 
idora  usuli  bu  o ltin   sochmalarining  naq  o ‘zginasidir...  Siz  erkinlik, 
oshkoralik,  vakolat  kabi  balandparvoz  so‘zlardan  aslo  cho'chim ang.  Bu- 
ning  ham m asi  te a tr  tomoshasidan  bo‘lak  narsa  emas.  Bu  tomoshadan 
tushgan  pul  katta  darom ad  keltirayapti.  U ndan  foyda  ko‘rsak  ko‘ramizki, 
ziyon  ko‘rm aym iz.  Inqilob  mana  shu  ko‘yga  tushib  qolgan,  maynavoz- 
chilikka  aylangan,  u   fuqarolarimiz  uchun  uzluksiz  davom  etadigan  kar- 
naval xizm atini bajo  keltirishi  m um kin1. 
.
Pol  Lui  K ure  inqilobchi  bo‘lmasa-da,  siyosiy  pamfletlarmng  inqilobiy 
ahamiyatini  yaxshi  anglardi.  «Hamma  davrlarda,  pamfletlar  dunyo  qiyo- 
fasini  o ‘zgartirgan*  -   deb  yozgan  edi  u.  Kure  hukumat  ma m urían 
tom onidan bir  n echa b o r quvg‘in  qilindi,  hibsga olindi va  sudga benldi.
«1814—1830-yillarda davriy matbuot siyosiy kurashda sezilarli rol o  ynadi. 
Liberal  yo‘nalishdagi  gazetalaming  adadi  muttasil  ortib  borib,  hukumat  lage- 
riga  mansub  gazetalardan  o‘zib  ketdi.  1824-yilda  so‘l  yo'nalishdagi  gazetalar 
biraina  Parijning  o ‘zida  41330  mushtariyga  ega  bo‘ldi.  Hukumat  gazetalan 
mushtariyiarining  soni  bor  —  yo‘g‘i  14344  kishini  tashkil  etardi.  Bu  davrda 
siyosiy risolalami nashr qilish ishlari rivojlanib ketdi*2.
Hukum at  liberal  va  demokratik  matbuotga  qarshi  choralarm  ko  risnga 
intildi  D em okratiya  ko‘rinishlariga  chek  qo'yishni  ko'zlagan  Buibonlar 
qiroli  Karl  X  a hm oqona  qaysarlik  va  befahmlik  bilan  go‘yo  uning  o  zt 
inqilobni  yaqinlashtirm oqchidek  ish  tutdi.  Burbonlar  sulolasimng  taqdin 
uchun  qayg‘urayotgan  ziyrak  legitimistlar qirolni to ‘xtatisliga  behuda  unnib 
ko‘rdilar.  H atto   rus  podshohi  Nikolay  I  ham   fransuz  qirohm  bunday 
«be’mani dushm anlik siyosatidan*  ogoh qilgan  edi.
1830-yil  26-iyulda  hukumat  farmonlari  (ordonanslar)  e  Ion  qihndi. 
U larda deputatlar palatasini  tarqatib  yuborish,  m atbuot erkinligini  butunlay 
tugatish,  saylovchilar  sonini  qisqartirish  ko‘zda  tutildi.  Mohiyat  e tib o n  
bilan  bu  fecxial  absolut  tuzum ini  tiklashga  qaratilgan  davlat  to  ntanshi  edi. 
Biroq  kechqurunga  borib  namoyishlar  boshlanib  ketdi  va  27-iyul  kum 
ommaviy xalq  q o ‘zg‘oloniga  aylandi.  Mana  shu  ikki  kun  Buibonlar sulolasi
taqdirini  hal e td i,  y a’ni,  ular yo‘q qilindi.
Shu  bilan  Y evropa  qirollarining  «M uqaddas  ittifoqi*  o  nglanmas 
zarbaga  uchradi,  butun  Yevropa  qo‘zg‘a!di.  G azetalam ing  Fransiyada 
inqilob  bo‘lganligi  to ‘g‘risidagi  xabarlari  ham m a  yerda  «qog‘ozga  o  raigan 
oftob  nuri*  (H .  H eyne)  sifatida  qarshi  olindi.  1830-yil  9-avgust  kum  Lui 
Filipp  «Fransuzlar  qiroli*  deb  e’lon  qilindi.  M oüya  oligarxiyasi  taxtga  o  z 
gumashtasini  o ‘tqazib,  xalq qo‘lidan g‘alabani tortib  oldi.
1  Курье  П .П .  П амфлеты .  М.:  1957,  260-264-с.
2  И стория Ф ран ц и и .  М.:  1873,  2-ж., 204-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yangi  hokimiyat  senzurani  vaqtincha  bekor qildi.  Lekin  politsiyachilar va 
tp'rachilik asosiga  qurilgan  davlat  apparati  hech  bir o'zg^rishsiz saqlab qolindi. 
Ishchilarga qarshi qaratilgan shafqatsiz qonunlar ham o ‘z kuchida edi.
1830-yilda  yuz  bergan  inqilob  poyoniga  yetmay  qolgan  inqilob 
namunasidir.  Bu  davrda,  ayniqsa,  hajvjy  nashrlar  katta  dovruq  qozondi. 
Ulaming  sahifalaridan  Lui  Filippni,  semiz  buijuaziyani  masxara  qiluvchi 
hajvjy  rasmlar  arimas  edi.  Qachonki,  hajviy  jum allarda  kamavalda  q a t- 
nashuvchi  semiz,  beso‘naqay va  ovsar  h o ‘kiz  haqidagi  so‘zlar atayin  hadeb 
takrorlanavcrar  ekan,  har  kirn  gap  Lui  Filipp  to ‘g‘risida  borayotganligini 
darrov payqab oladigan  bo‘lib qoldi.
40-yillardagi 
ishchilar  orasida  sotsialistik  g‘oyalar  keng  tarqala 
boshlaganligi  matbuotda  ham  o‘z  ifodasini  topdi.  Ishchilar siyôsiy kitoblami, 
1783— 1794-yillar  inqilobi  haqida  yozilgan  asarlarni,  Marat  va  Robespeming 
pamflet  va  nutqlarini  zo‘r  qiziqish  bilan  o'qirdilar.  Buonarrotiniug  «Tenglik 
yo'lidagi fitna*  asari ham katta muvaffaqqiyat  qozondi.
Bu  yillarda  Fransiyada  «tenglar»  ta ’limotiga  qiziqish  qayta  tiklandi. 
Bunga  F.  Buonarottining  «Babyof  fitnasi  nom i  bilan  ataluvchi  tenglik 
yo‘lidagi  fitna*  asari  turtki  bo‘ldi.  Babyofning  g‘oya  va  kurashlarini  to ‘liq 
shaklda  dem okratik  matbuotda  ko'rish  m um kin  edi.  Masalan,  «M oniter 
repyubliken*  va  «Lem  Libr*  gazetalari  diqqatga  sazovordir.  Ular  yashirin 
suratda  «Demokratik  falangalar»  nom i  bilan  yuritilgan  harbiy  jam iyat 
tom onidan  jiashr  qilinardi.  Bu  gazetalardan  birinchisi  !837-yil  tioyabrdan 
1838-yilning  iyuliga  qadar  nomuntazam  ravishda  chiqarilib,  hammasi 
bo‘lib 
8
  ta  soni  dunyo  yuzini  ko‘rdi.  Ikkinchisi  1838-yilda  (1838-yilning 
avgust-sentabr  oylarida)  atigi  3  marta  chiqqan.  Gazetaning  4—soni  m at- 
baaga  tushishdan  oidin  polisiya  tom o-nidan  musodara  qilindi  Shu  son 
uchun  tayyorlangan  maqolalardan  birida  gazetaning  asosiy  maqsadi 
quyidagicha  bayon  qilingan  edi:  «Biz  Babyof istagan  yoxud  qariyb  unikiga 
o ‘xshagan  jam iyatni  talab  qilamiz.  Biz  ham   xuddi  Babyof  kabi,  garchi 
magiubiyatga  uchrab,  yaramas  m onarxiyaning  qurboniga  aylangudek 
bo‘lsak  ham,  o ‘z  prinsiplarimizni  hech  b ir  chekinm ay va  to ‘xtamay  targ‘ib 
qilaveramiz.  Xalq  q o ‘liga  qurol  olib,  o ‘ziga  tegishli  narsani  qaytarib 
berishni  talab  qiladigan  fursat  aniqlanm oqda.  Kambag‘allar  boylar  to m o - 
nidan talandilar*1.
Bu  davrda  qonun  talabiga  bo‘ysungan  yangi  babuvchi  gazetalar  ham 
nashr  etildi.  Ular  ifodasida  bosqinchilikka  m oyüük  boiib,  ko‘proq  ijtimoiy 
munosabatlami  tahlil  qilish  bilan  mashg'ul  bo‘ldilar.  Bunday  gazetalardan 
«Трибуне  де  пепле*ш  misol  qilib  ko‘rsatish  mumkin.  Piyo  nashr qilgan  bu 
gazeta o ‘z hajmi,  shuningdek,  yozish  uslubiga  ko‘ra pamfletga o ‘xshardi.
Mulkdorlar  (buijua)  orasida  ham  muxolifat  kuchaya  bordi.  «Н ацио­
нал»  gazetasi  tevaragiga  uyushgan  respublikachilarning  ham  ta ’siri  oshdi.
A.  Marrest  boshchiligidagi  bu  gazeta  tahririyati  imperiyaga  qarshi  bosma 
urushni  avj  oldirdi.  So‘l  demokratlar  yoxud  sotsialistlar  va  respublikachilar 
«Reforma*  gazetasi  atrofiga  uyushgan  edilar.  U m um iy  saylov  huquqi  va
1  История философии.  Соч.,  22-ж.,  190-191-с.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 79,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   160




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə