muallif to m o n id an t o ‘qilgan) cdi. Unda ushbu so'zlam i o qish mumkin.
«Vakillar idora usulini hech narsa bilan qiyoslab bo lmaydi, men, snub-
hasiz, uni boshqa usuldan afzal ko‘raman. U menbop usuldir, faqat xalq
deputatlarini ham isha men tayinlasam bas, baxtimizki, mamlakatimizda
biz shunga erishdik, m en sizga aytsam, azizim , m ana shunday vakiliik
idora usuli bu o ltin sochmalarining naq o ‘zginasidir... Siz erkinlik,
oshkoralik, vakolat kabi balandparvoz so‘zlardan aslo cho'chim ang. Bu-
ning ham m asi te a tr tomoshasidan bo‘lak narsa emas. Bu tomoshadan
tushgan pul katta darom ad keltirayapti. U ndan foyda ko‘rsak ko‘ramizki,
ziyon ko‘rm aym iz. Inqilob mana shu ko‘yga tushib qolgan, maynavoz-
chilikka aylangan, u fuqarolarimiz uchun uzluksiz davom etadigan kar-
naval xizm atini bajo keltirishi m um kin1.
.
Pol Lui K ure inqilobchi bo‘lmasa-da, siyosiy pamfletlarmng inqilobiy
ahamiyatini yaxshi anglardi. «Hamma davrlarda, pamfletlar dunyo qiyo-
fasini o ‘zgartirgan* - deb yozgan edi u. Kure hukumat ma m urían
tom onidan bir n echa b o r quvg‘in qilindi, hibsga olindi va sudga benldi.
«1814—1830-yillarda davriy matbuot siyosiy kurashda sezilarli rol o ynadi.
Liberal yo‘nalishdagi gazetalaming adadi muttasil ortib borib, hukumat lage-
riga mansub gazetalardan o‘zib ketdi. 1824-yilda so‘l yo'nalishdagi gazetalar
biraina Parijning o ‘zida 41330 mushtariyga ega bo‘ldi. Hukumat gazetalan
mushtariyiarining soni bor — yo‘g‘i 14344 kishini tashkil etardi. Bu davrda
siyosiy risolalami nashr qilish ishlari rivojlanib ketdi*2.
Hukum at liberal va demokratik matbuotga qarshi choralarm ko risnga
intildi D em okratiya ko‘rinishlariga chek qo'yishni ko'zlagan Buibonlar
qiroli Karl X a hm oqona qaysarlik va befahmlik bilan go‘yo uning o zt
inqilobni yaqinlashtirm oqchidek ish tutdi. Burbonlar sulolasimng taqdin
uchun qayg‘urayotgan ziyrak legitimistlar qirolni to ‘xtatisliga behuda unnib
ko‘rdilar. H atto rus podshohi Nikolay I ham fransuz qirohm bunday
«be’mani dushm anlik siyosatidan* ogoh qilgan edi.
1830-yil 26-iyulda hukumat farmonlari (ordonanslar) e Ion qihndi.
U larda deputatlar palatasini tarqatib yuborish, m atbuot erkinligini butunlay
tugatish, saylovchilar sonini qisqartirish ko‘zda tutildi. Mohiyat e tib o n
bilan bu fecxial absolut tuzum ini tiklashga qaratilgan davlat to ntanshi edi.
Biroq kechqurunga borib namoyishlar boshlanib ketdi va 27-iyul kum
ommaviy xalq q o ‘zg‘oloniga aylandi. Mana shu ikki kun Buibonlar sulolasi
taqdirini hal e td i, y a’ni, ular yo‘q qilindi.
Shu bilan Y evropa qirollarining «M uqaddas ittifoqi* o nglanmas
zarbaga uchradi, butun Yevropa qo‘zg‘a!di. G azetalam ing Fransiyada
inqilob bo‘lganligi to ‘g‘risidagi xabarlari ham m a yerda «qog‘ozga o raigan
oftob nuri* (H . H eyne) sifatida qarshi olindi. 1830-yil 9-avgust kum Lui
Filipp «Fransuzlar qiroli* deb e’lon qilindi. M oüya oligarxiyasi taxtga o z
gumashtasini o ‘tqazib, xalq qo‘lidan g‘alabani tortib oldi.
1 Курье П .П . П амфлеты . М.: 1957, 260-264-с.
2 И стория Ф ран ц и и . М.: 1873, 2-ж., 204-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Yangi hokimiyat senzurani vaqtincha bekor qildi. Lekin politsiyachilar va
tp'rachilik asosiga qurilgan davlat apparati hech bir o'zg^rishsiz saqlab qolindi.
Ishchilarga qarshi qaratilgan shafqatsiz qonunlar ham o ‘z kuchida edi.
1830-yilda yuz bergan inqilob poyoniga yetmay qolgan inqilob
namunasidir. Bu davrda, ayniqsa, hajvjy nashrlar katta dovruq qozondi.
Ulaming sahifalaridan Lui Filippni, semiz buijuaziyani masxara qiluvchi
hajvjy rasmlar arimas edi. Qachonki, hajviy jum allarda kamavalda q a t-
nashuvchi semiz, beso‘naqay va ovsar h o ‘kiz haqidagi so‘zlar atayin hadeb
takrorlanavcrar ekan, har kirn gap Lui Filipp to ‘g‘risida borayotganligini
darrov payqab oladigan bo‘lib qoldi.
40-yillardagi
ishchilar orasida sotsialistik g‘oyalar keng tarqala
boshlaganligi matbuotda ham o‘z ifodasini topdi. Ishchilar siyôsiy kitoblami,
1783— 1794-yillar inqilobi haqida yozilgan asarlarni, Marat va Robespeming
pamflet va nutqlarini zo‘r qiziqish bilan o'qirdilar. Buonarrotiniug «Tenglik
yo'lidagi fitna* asari ham katta muvaffaqqiyat qozondi.
Bu yillarda Fransiyada «tenglar» ta ’limotiga qiziqish qayta tiklandi.
Bunga F. Buonarottining «Babyof fitnasi nom i bilan ataluvchi tenglik
yo‘lidagi fitna* asari turtki bo‘ldi. Babyofning g‘oya va kurashlarini to ‘liq
shaklda dem okratik matbuotda ko'rish m um kin edi. Masalan, «M oniter
repyubliken* va «Lem Libr* gazetalari diqqatga sazovordir. Ular yashirin
suratda «Demokratik falangalar» nom i bilan yuritilgan harbiy jam iyat
tom onidan jiashr qilinardi. Bu gazetalardan birinchisi !837-yil tioyabrdan
1838-yilning iyuliga qadar nomuntazam ravishda chiqarilib, hammasi
bo‘lib
8
ta soni dunyo yuzini ko‘rdi. Ikkinchisi 1838-yilda (1838-yilning
avgust-sentabr oylarida) atigi 3 marta chiqqan. Gazetaning 4—soni m at-
baaga tushishdan oidin polisiya tom o-nidan musodara qilindi Shu son
uchun tayyorlangan maqolalardan birida gazetaning asosiy maqsadi
quyidagicha bayon qilingan edi: «Biz Babyof istagan yoxud qariyb unikiga
o ‘xshagan jam iyatni talab qilamiz. Biz ham xuddi Babyof kabi, garchi
magiubiyatga uchrab, yaramas m onarxiyaning qurboniga aylangudek
bo‘lsak ham, o ‘z prinsiplarimizni hech b ir chekinm ay va to ‘xtamay targ‘ib
qilaveramiz. Xalq q o ‘liga qurol olib, o ‘ziga tegishli narsani qaytarib
berishni talab qiladigan fursat aniqlanm oqda. Kambag‘allar boylar to m o -
nidan talandilar*1.
Bu davrda qonun talabiga bo‘ysungan yangi babuvchi gazetalar ham
nashr etildi. Ular ifodasida bosqinchilikka m oyüük boiib, ko‘proq ijtimoiy
munosabatlami tahlil qilish bilan mashg'ul bo‘ldilar. Bunday gazetalardan
«Трибуне де пепле*ш misol qilib ko‘rsatish mumkin. Piyo nashr qilgan bu
gazeta o ‘z hajmi, shuningdek, yozish uslubiga ko‘ra pamfletga o ‘xshardi.
Mulkdorlar (buijua) orasida ham muxolifat kuchaya bordi. «Н ацио
нал» gazetasi tevaragiga uyushgan respublikachilarning ham ta ’siri oshdi.
A. Marrest boshchiligidagi bu gazeta tahririyati imperiyaga qarshi bosma
urushni avj oldirdi. So‘l demokratlar yoxud sotsialistlar va respublikachilar
«Reforma* gazetasi atrofiga uyushgan edilar. U m um iy saylov huquqi va
1 История философии. Соч., 22-ж., 190-191-с.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |