«Pablik okkyorensiz* 15x20 sm hajmdagi to ‘rt betdan iborat gazeta
bp'lib, so‘nggi beti bo‘sh qoldirilib chiqarildi. Bundan o'quvchining o ‘zi
bilgan yangiliklami qo'lda yozib, gazetani boshqalarga oshirishi ko‘zda
tutilgan edi.
Gazetaning birinclii ustunida nashrning maqsadi bayon etilgan bo‘lib,
u n d a noshir fuqarolarga ro ‘y berayotgan voqealar to ‘g‘risidagi bor
haqiqatni aytishga, tarqatilayotgan turli yolg'on xabarlam i «haqqoniy
yangilikiar bilan davolash»ga v a’da berdi. U, shuningdek, o ‘quvchilami
diniy yangiliklami, jum ladan, Oliy Yaratuvchi haqidagi d a’vatlami ham
berib borishga ishontirdi. C hunki, markazi Bostonda joylaslîgan Massa-
chusetsda va Buyuk Britaniyaning Shimoliy Amerikadagi boshqa mus-
tam laka hududlarida asosan puritanlar, ya’ni, um rini xristian dinining
tozaligi yo‘lida baxshida etgan d in d o r aholi istiqomat qîlardi. Gazeta ushbu
qatlam manfaatlarini inobatga olmasdan iloji yo‘q edi. N ihoyat, Harris
fuqarolarni ichki va tashqi siyosat hamda iqtisodiyotni «tushunishga
yordamlashadigan axborotlar bilan ta ’minlashga» ham so‘z beradi. Ana shu
ulug‘ maqsadlar va um idlar bilan Ben Harris «Pablik okkyorensiz»ni nashr
etishga kirishdi.
H aqiqatan ham gazeta c h o p etilgan zahotiyoq shov-shuvga sabab
b o ‘lib, qo‘lm a-qo‘l bo'lib ketdi. Ammo tezda Harrisning barcha umidlari
sarobga aylandi: gazetaning ilk soni uning so‘nggi soni bo'lib qoldi. To‘rt
kundan so‘ng, ya’ni, 1690-yil 29-sentabrda Massachusets qirollik guber-
natorining gazetani taqiqlash va uning keyingi faoliyatini to ‘xtatish
haqidagi farmoni chiqdi. Shunday qilib, Amerikaning birinchi gazetasi
o ‘zining hali boshlanib ulgurm agan faoliyatiga yakun yasadi.
Shundan keyin Am erika jurnalistikasi taraqqiyotida birmuncha
b o ‘shliq hosil bo‘ldi. N avbatdagi gazeta yuzini ko'rish uchun mamlakat
ahli roppa-rosa 14-yil kutdi. Faqatgina 1704-yilga kelib yangi gazeta chop
etildi.
X o‘sh, «Pablik okkyorensiz* nima uchun yopildi? Buning qator
sabablari bor. Birinchisi — b u huquqiy muammolar bilan bog‘liq: Ben
H arris gazetani rasman litsenziya olmasdan chop etishga kirishgan. Bu esa
Buyuk Britaniya qonunlariga zid edi. Bundan tashqari, 1662-yili Massa
chusets Bosh sudi litsenziyalashtirish haqidagi ingliz qonuniga binoan,
bosm axonalar faoliyatini cheklash maqsadida qabul qilgan rasmiy qaror
ham gazetani yopishga asos b o ‘ldi. Ushbu qonun (ingliz-sakson huquq
tizim ida sud qarori qonun bilan tenglashtiriladi) mahalliy hukumatga
bosm a nashrlar ustidan keng miqyosda senzura o ‘m atish va tarqatilayotgan
adabiyotlam i nazorat qilish huquqini berar edi. Shu boisdan ham,
gubernatom ing gazetani taqiqlash haqidagi farmonida aynan bitta sabab —
uning litsenziyaga ega emasligi qayd etildi.
Biroq, agar m uam m o faqatgina litsenziyada bo‘lganida, uni tezda
b artaraf etish, ehtimo!, H arrisga katta qiyinchilik tug‘dirmagan bo‘lardi.
Aslida esa, masala ancha m urakkab edi. Ko‘pgina tadqiqochilar fikricha,
birinchi gazeta taqiqlanishining asl sababi o ‘sha paytlarda Angliyaning
Fransiyaga qarshi olib borayotgan urushiga nisbatan unda bildirilgan ayrim
www.ziyouz.com kutubxonasi
tanqidiy fikrlar bo'lgan. Tabiiyki, Britaniya tojdori tomonidan tayinlangan
Massachusets gubem atori,va Boston shahri rahbariyatiga bunday ruhdagi
tanqidlar yoqmas edi. Shuningdek, gazetadan Fransiya qiroli Lui X IV
bilan ketini o ‘rtasidagi ishqiy m ojarolar haqidagi m a’lumot ham jo y
olgandi. B. Harrisning zamondoshi sudya Syuolning yozishicha, ushbu
ma’lumot puritan taqvodorlami ancha darg'azab qilgan. Ular bunday
xabaming Boston jamoatchiligiga yetkazilishini axloqiy m e’yorlaiga zid d eb
baholashgan1.
«Boston iy a s letter» - ilk
davriy nashr.
1694-yili Angliyada litsen-
ziyalashtlrish haqidagi qonun bekor qilinganidan so'ng, bosma m ateriallar
mazmunini oldindan nazorat qilish am aliyoti, ya’ni senzura to'xtatildi.
Buning aks-sadosi okean oitida ham eshitila boshiadi. 1692-yili Shimoliy
Amerika mustamlakalarida pochta xizmati rasm an joriy qilindi. Yuzaga
kelgan sharoit hududda gazeta chiqarish va tarqatishga keng imkoniyat
yaratdi.
1704-yilning 24-aprelida pochta xizmatchisi Jon Kempbell
Amerikaning birinchi davriy nashri «Boston News Letter» (Boston nyus
letter)ni chop eta boshiadi. J. Kempbell Boston pochta xizmatining bosh-
lig'i bo‘lib, ushbu lavozimga 1700-yilda qirollik tom onidan tayinlangan
edi.
Gazeta hajm jihatidan kichik bo'lib, ikki betlik varaqadan iborat edi.
0
‘z xarakteriga ko‘ra rasmiy nashmi eslatuvchi bu gazetaning tuhm atga
nishon bo'lmasligmi istab, J. Kempbell c h o p etilayotgan materiaUami
gubem ator bilan oldindan maslahatlashib olish yo‘lidan boidt. Shuning
uchun ham uning mazmun-mundarijasi ko‘proq axborot uslubida, ya’ni,
asosan ikki-uch satrlik xabarlardan iborat boMardi. Yirikroq hajmdagi
m ateriallami esa London gazetalaridan ko'chirib bosilgan maqoialar tashkil
etardi. Bundan tashqari, diniy mavzudagi xabariar ham gazetaning
anchagina qismini ishg‘ol qilardi. Shuni ta ’kidlash kerakki, mazkur gazeta
Amerika jumalistikasida reklamani boshlab beigan nashr boMdi. Uning ilk
sonidayoq reklama mazmunidagi xabar bosildi.
«Boston nyus letter» 1719-yilgacha, ya’ni, taxm inan 15-yil davomida
Britaniyaning Amerika qit’asidagi m ustamlaka hududlarida yagona gazeta
bo(lib qoldi. Shunga qaramasdan, noshir J. Kempbell hayotligida uning
adadi hech qachon 300 nusxadan oshgan em as. Bunga gazetaning erkin va
mustaqil emasligi sabab edi. Shunga qaram ay, «Nyus letter» Amerika
matbuoti tarixida eng uzoq «umr ko'rgan» nashrlardan bin hisoblanadi.
Uning faoliyati 1776-yiida — AQSH inqilobi dastlabki g'alabalami qo'lga
kiritib, Britaniya qiroliigining Shimoliy Amerikadagi asosiy suyanchig'i
bo'lm ish Tori paitiyasi hokimiyatdan ketgach to ‘xtadi.
Ytngi juraalistikaning Ug‘ilishi. 1719-yilning oxiriga kelib Bostonda
yana bir gazeta «The Boston Gazette» (Boston gazett) chop etila boshiadi.
Shunday qilib, Amerika matbuoti tarixida ilk b o r gazetalar raqobati yuzaga
1
Michael Emery, Edwin Emery. The Press a n d America1, an interpretive history
o f the mass media. 8th edition. 23-6. N eedham Heights, MA, A Simon
&
Schuster
Company, 1996.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |