‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

terrom i  ko‘pchilik  beshafqat  tadbir sifatida  qabul  qildi.  Eber  ham,  Demulen 
ham  Robesper  hukum atiga  nisbatan  xatoga  yo‘l  qo‘yishdi.  Yakobinchilar 
diktaturasiiiiiig xatolari vaziyatni to ‘g‘ri tushunishni qiyinlashtirdi.
1973-yilning  iyunida  demokratik  m atbuot  boshiga  katta  musibat 
tushdi-M arat  q a tl  etildi.  Uzoq  muddat  davom ida  inqilobiy  demokratik 
m atbuotning  karvonboshisi  bo‘Iib  kelgan,  butun  um rini  vataniga  bag‘ish- 
lagan otashqalb  inqilobchining  yuragi urishdan to'xtadi.
Bu  davrda  E b er  tom onidan  chiqarilayotgaii  «Dushen  ota*, 
gaze- 
tasiniiig  aham iyati  oshib  ketdi.  Eber  o‘z  jirondcha  uslubiga  am al  qilib, 
inqilob  dushm anlarini  ham m a  yerdan  izlashda  va  beomon  fosh  qilishda 
davom  etdi.  U   sinfiy  kurashning  iqtisodiy  aham iyatini,  inqilobning  o ‘sha 
bosqichdagi  m anfaatlari  qarama-qarshiiigini  fahmlab etmadi.
Bular  uning,  ayniqsa,  1793-yilning  oxiri  va  1794-yilning  boshida 
ko‘zga  yaqqol  tashlangan  kamchiliklari  edi.  Avgust  oyida  Eber  qo‘qqisdan 
o ‘z  gazetasida  xalq  tom onidan  qo‘llab-quw atlangan  Konvensiyani  amalga 
oshirish  to ‘g‘risidagi  talabni  va  yangi  saylovlar  o ‘tkazish  zarurligini  yoqlab 
chiqdi.  U m um xalq  urushi  olib  borish  zarurligi  haqidagi  masalani 
ko‘tararkan,  bunga  iqtisodni  ham  moslashtirish  kerakligini  uqtirdi.  Siyosiy 
va  iqtisodiy  m uam m olar  mamlakatni  milliy  mudofaa  qilish  muammosi 
bilan  cham barchas  aloqada  ekanligini  his  qilgan  holda  oziq-ovqat 
masalasini birinchi  o'rin g a  qo‘ydi,  kambag'al  om m a tarafida  turib savdogar 
va  boylarni  keskin  tanqid  qildi.  «Savdogarlar  bevosita  kishilardir,  ular 
inqilobni  nafi  tekkuncha qo‘llaydilar»,  deb  yozgan edi u.
Xalq  tazyiqi  bilan  Konvent  1793-yil  sentabr  oyining  boshida  shubhali 
odam lar  to ‘g‘risida  maxsus  dekret  q.abul  qildi.  Bu  bilan  terror  yana  kun 
taitibiga  chiqdi.  B iroq  endi  belgilangan  chora  birinchi  galda  ichki 
aksilinqilobiy  kuchlarga  qarshi  yo'naltirilgan  b o ‘lib,  buning  uchun  inqilob 
Eber va boshqalarning tashviqotidan  m innatdor bo‘lmog‘i kerak  edi.
Eber  m u am m olam i  ko‘tarib  chiqsa-da,  ulam ing  mohiyatini  ochib 
berishga  intilm asdi.  U   oziq-ovqatlar  narxi  balandligi  to ‘g‘risida  matbuotda 
muntazam  yozar  edi,  biroq  gazetxonlarda  bu  ahvol  uchun  Respublika 
aybdordir,  degan  fikr  hosil  bo‘lardi.  D anshon  boshchiligidagi  «muruv- 
vatchilar*  deb  atalm ish  guruh  inqilobiy  hukum at  uchun  jiddiy  xavf 
tug'dirdi.  Bu  guruh  safida  D em ulen  va  boshqalar  ham   bor  edi.  U lar  inqi­
lobiy hukum at  siyosatini  «tiyish»ga,  repressiyalami  yumshatishga,  terrordan 
voz  kechishga  intildilar,  nihoyat,  rahm-shafqat  qo‘mitasini  tuzishda  jo n - 
bozlik qildilar.
K.  D em ulen  o'zining  «Qo‘hna  kordeler»  o ‘z  gazetasida  ommaviy 
terrorga  va  yakobinchilar  hukumatiga  qarshi  maqolalar  yozdi.  Uning 
tarixga  m urojaat  qilishi  hech  kimni  chalg‘ita  olmasdi.  Demulen  tarix 
pardasi  bilan  berkitm oqchi  bo‘lgan  haqiqiy  hayot  hammaga  m a’lum  edi.
K.  D em ulen  inqilob tugadi,  demak,  terrorni  ham to ‘xtatish  kerak,  deb 
hisoblagan  b o ‘lsa,  Eber  uni  tanqid  qilib,  inqilob  tufayli  kambag‘allar 
(plebeylar)  om m asi  nim aga  erishdi,  degan  savolni  o ‘rtaga  qo.‘ydi.  Bu  biian 
u  xalq  m anfaatlari  inqilobni  yanada  rivojlantirishni  taqozo  qiladi,  deyishi 
mumkin  edi.  A m m o  Dem ulen  bilan  kurashda  Eber  o ‘z  manfaatlarini 
himoya  qilishdan  yuqoriga  ko‘tarila olmadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘ta   so‘[laming  hujumi  kuchayib,  Robesper  hukumati  o ‘z  faoliyatida 
tayanib  kelgan  ijtimoiy  muvozanal  tahlika  ostida  qolganida,  Ijtimoiy 
qutqaruv  qo'm itasining  o ‘zi  hujumga  o*tdi.  1794-yilning  13-m artidan  14- 
martiga  o ‘ta r  kechasi  kordelerlaming  rahbarlari  yoppasiga  qam oqqa  olinib, 
inqilob  sudiga  topshirildilar,  ular  orasida  Eber  ham  bor  edi.  U lam ing 
barchasi gilotinada qatl qilindi.
Shundan  keyin  navbat  dantonchilarga  keldi.  1794-yil  aprcl  oyi 
boshida  ulam ing  boshlari  tanalaridan  ju d o   qilindi.  Bu  ikki  guruhning  to r- 
mor  qilinishi  inqilobiy  hukumat  mavqeyining  mustahkamlanishiga  olib 
keldi.  Yakobinchilar diktaturasining  b o ‘hroni  liam  bartaraf qilinm agan  edi. 
Dem ulen  va  Eber  o ‘limidan  so‘ng  ulam ing  gazetalari  chiqishdan  to'xtadi.
1794-yilning  fevralida  Pryudom  tom onidan  nashr  qilinayotgan  «Parij 
inqilobi»  gazetasi  ham  chiqmay  qoldi.  Yakobinchilar  bosh  b o ‘lgan 
diktaturaning  oxirgi  kunlariga  qadar  aw algi  demokratik  gazetalardek  rol 
o'ynaydigan  bironta  gazeta  qolm adi.  Inqilobning  o ‘zi  ham  pasayib 
bormoqda  edi.  Sen-Jyust  bu  holatni  ju d a  aniq  ifodalab,  «inqilob  qotib 
qoldi»,  deb  yozdi.
Robespeming  va  unga  maslakdosh  bo'lganlaming  halokati  inqilobning 
ham  halokati bo'ldi.  Termidorni to ‘ntarishdan (1794-yil  3-oktabr)  besh  hafta 
o ‘tgach,  murakkab  siyosiy  vaziyat  hukm   surayotgan  bir  davrda  Babyof 
«Erkin  matbuot gazetasi»ni chiqardi.  1790-yildan  keyin  «Pikard  muxbiridan* 
so‘ng  u  eski  orzusini  ro'yobga  chiqarish  uchun  o ‘z  gazetasiga  muharrirlik 
qilishga  m usharraf bo'ldi.  23-sonidan  gazeta  «Xalq jarchisi  yoxud  huquq  va 
xalq posboni» degan  yangi  nom ostida chiqishda davom etdi.
Gazetaning  dastlabki  sonlari  Robespem ing  gumashtalari  va  yako­
binchilar  klubiga  qarshi  qaratildi,  am m o  oradan  ko‘p  o ‘tm ay,  Babyof 
Robespeming  qulashi  kutilgan  natijalarga  olib  kelmaganligiga,  aksincha, 
buijuaziya  hukmronligi  mustalikamianishiga  xizmat  qilib,  xalqning  ahvoli 
yomonlashuviga sabab bo'lganligiga am alda  ishonch  hosil  qildi.
Ko‘p  o 'tm ay  Babyof dastlabki  tutgan  yo‘li  xato  ekaniigini  o ‘zi  e ’tiro f 
etib,  shunday  yozgandi:  «Inqilobiy  hukum atni  Robesper,  Sen-Jyust  va 
boshqalar  yomonlab  chiqqanligi  uchun  o ‘zim dan-o‘zim   achchiqlanayot- 
ganimga  chin  ko‘ngildan  iqrorman.  Qolgan  inqilobchilaming  barchasini 
qo'shib  hisoblaganda,  men  bu  kishilar  ulardan  yuqori  turadilar,  ulam ing 
diktatorlik  idora usuli juda  puxta  o ‘ylangan,  deb  hisoblamayman!  Robesper 
bir  o ‘zi  inqilob  g'ildiragini  inqilobning  haqiqiy  maqsadi  sari  jildirishga 
qodir  ekanügi  bilan  faxrlanishga  tam om ila  haqli  edi.  Robespemi  qo'llab- 
quw atlashga  undash  respublikaning  barcha  serg'ayrat  vatanparvarlarini, 
ular  bilan  birgalikda  xalqni  ham   oyoqqa  turg‘azmoq  dem akdir.  Ro- 
besperizm  —  demokratiya  dem akdir,  bu  ikki  so‘z  mutlaqo  bir  xildir, 
binobarin,  robesperizmni  tiklash  bilan  siz  demokratiyani  tiklayotganingizga 
amin  bo'lishingiz mumkin»1.
Keyinroq  F.  Buonarotti o ‘z  kitobida  Robesper faoliyatiga  yuksak baho 
berib,  jum ladan,  shunday  yozgan  edi:  «Tenglik  yo'lida  azob  chekkan  bu
i  Ba6ë4)  T. 
C
om
. 
M.:  1982,4-jk.,  170-172-betlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---