‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 79,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə107/160
tarix24.12.2017
ölçüsü79,22 Kb.
#17347
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   160

Benyamin  Franklin  -   jum alist  va  tadbirkor.  Bir  chaqasiz,  nochor 
ahvolda  Benyamin  Franklin  Fifcdelfiyaga  yetib  kelganidan  keyin  o w n in g  
tim m siz m ehnati tufayü besh  yU  k h id a  shahardagi  eng badavlat  kishilardan 
biriga  aylandi.  Ben  to m   m a ’noda  o ‘z  baxtini  jum alistikada  topdi.  Uni 
am erikaliklar  ko‘pincha  L eonardo  da  Vinchi,  M ikelanjelo  yoki  m ashhur 
ingliz oüm i va  faylasufi  R ojer  Bekonga 
0
‘xshatishadi.
Franklin  Filadelfiyada  paydo  bo‘lgan  chog‘Iarida  bu  erda  Endryu 
Bredfonlning  «American  W eekly  Mercury»  (Amerikan  uikli  merkyjin) 
gazetasi  chop  etilar  edi.  1719-yil 
22
-dekabidan  chiqa  boshlagan  •M er- 
kyuri»  Bostondan  tashqarida  c h o p   etilgan  birinchi  m ustamlaka  gazeta  edi. 
Franklin  ushbu  gazeta  bilan  raqobatlashishga  qaror  qiidi.  U  Samuel 
K aym er ismli badavlatroq  kishiga  o ‘z  maqsadini  bildirdi.  Kaymer  1728-yih 
«Pennsylvania  G azette»  (ileHcejiBaHHfl  ra3eTr)ga  asos  soldi.  Shunday 
qilib,  Filadelfiyada  «M erkyuri»ga  raqobatchi  nashr  paydo  bo‘ldi.  «Pcnsil- 
vaniya  gazett»  tez  orada  o ‘z   muxlislarini  topa  boshladi.  Ayniqsa,  ingliz 
tilining  qomusiy  lug‘atini  c h o p   etishni  boshlaganidan  keyin  lining  ixlos- 
m andlari  soni  kun  sayin  o rta   bordi.  Biroq,  tez  orada  «Merkyuri*da  «Ga- 
zetU ga  qarshi  qaratilgan  turkum   tanqidiy materiallar chop  etila boshlagani 
uning  rivojlani&hini  keskin  to ‘xtatdi.  Xo‘sh, buning sababi  nim ada edi?
G ap   shundaki,  K aym er qom usiy  lug‘atni  chop  etish jarayom da  kicmK 
bir  xatoga  yo‘l  qo‘yadi:  u   inglizclia  «abortion»,  ya’ni  «abort»  so zinrng 
m a ’nosini  kelishtirib  bera  olm adi,  qolaversa,  «abortion»  so  zidan  keyin 
«abound»,  ya’ni,  «to‘kinchilik»  so‘zining berilishi  «Merkyun»dagi  tanqidiy 
m aqolalar  muallifiga  ju d a  q o ‘l  keldi.  U  Kaymemi  ayollam i  haqorat 
qilaanlikda  ayblab  chiqdi.  S hundan  so‘ng  «Pensilvamya  gazett»  qanday 
tezlikda  ommaviylashgan  bo‘lsa,  shunday  tezlikda  o ‘z  muxlislanm  yo qota 
boshladi  va  inqirozga  yuz  tutdi.  Pamfletchi  o ‘z  maqsadiga  enshdi. 
Pam fletlar  muaUifi  esa  Benyam in  Franklin edi.
Kaymer  singan  gazetani  sotishga  majbur  bo*ldi.  Fursatdan  foyda- 
langan  B.  Franklin uni  arzo n   bahoga  sotib oldi.  12  yoshligidan  gazetachihk 
sir-asrorlarini  suvday  o'zlashtirgan  uning  uchun  aftodahol  gazetani 
jonlantirish  qiyin  ish  em asdi.  Qolaversa, 
u   L o n d o n d a  
bu  borada  ta lim 
h am   olib  qaytgan  edi.  Asosiy  maqsadiga erishgach,  Ben  keyingi  muam m o- 
qanday  qilib  gazeta  u chun  hukum at  subsidryasini  olish  muammosi  ustida 
bosh  qotira  boshladi.  Bu  Franklinga  rasmiy  noshir  m aqom im   berar  va 
biznes  uchun  keng  yo‘l  o c h a r  edi.  Shu  paytgacha  shahardagi  faqat  bir 
gazeta  -   «Merkyuri»ning  noshiri  Endryu  Bredford 
b u n d a y  
subsidiyadan 
bahram and  boUib  kelaidi.  Bu  keyingi  muhim  vazifa  E.  Bredfordga  qarshi 
kurash olib borishdan  iborat  ekanligini  bildirardi.
Franklin  birinchi  navbatda  gazetadagi  mavzular  xilma-xilligiga  kuchli 
e ’tib o r  qaratib,  uni  m azm unan  va  shaklan  yangilashga  kirishdi.  U  snahar 
parlam enti  va  hukum atiga  oid  siyosiy  xabarlar  hajmim  ko‘paytinsh  bilan 
biraa,  «oqibatli  yangiüklar»ga  ham   gazeta  sahifalaridan  keng  o  n n   bera 
boshladi.  Ushbu  rukn  yangiliklarini  turli  hodisalar,  fojia,  falokat,  o  jim 
haqidagi  xabarlar,  jinoyatchilik  va  umuman,  inson  taq d in   bilan  bog  Uq 
yangiliklar  tashkii  etar  edi.  Franklin,  shuningdek,  gazetadagi  reklama
www.ziyouz.com kutubxonasi


hajmini  ham  oshirdi.  Hukumatni  tanqid  qilishda  keskinlik  emas,  yengil 
hajv  va  hazil  uslubidan  foydalandi.  Natijada,  «П енселвания  газетг»  tez 
orada  «Merkyuri»ni  ortda  qoldirdi.  Endi  subsidiya  olish  uchun  qulay  payt 
kelgan  edi.
Tadbirkor  m uharrir  buning  eng  samaraii  y o ‘lini  topdi.  U  parla- 
mentning  har  bir  a ’zosi  va  shahar  meriga  «G azett»ning  har  kungi  sonini 
o ‘z  hisobidan  bepul  jo 'n a ta   boshladi.  K o'p  o ‘tm ay  gazeta  shahar  faollari, 
siyosatchilar  hamda  deputatlam ing  eng  sevimli  nashriga  aylandi.  B. 
Franklinning  shaxsiy obro‘si  ham  oshib  ketdi.  Bir yil  o ‘ta r-o ‘tmas  u shahar 
subsidiyasi  bo'yicha  shartnomani  yutib  oldi.  B undan  tashqari,  bir  paytiar 
«PensiJvaniya  gazett»ga  Kaymer  bilan  birga  ulush  qo‘shgan  Meridit 
(M eredith)  ismli  shaxsdan  bosmaxonani  ham   sotib  oldi.  Shunday  qilib, 
Benyamin  Franklin  24  yoshida  Pensüvaniya  mustamlakasidagi eng  yirik va 
eng  baquw at  nashrning yagona egasiga  aylandi.
U   erishilgan  natijalardan  sarxush  bo‘lmadi  va  shu  bilan  kifoyalanib 
ham  qolmadi.  U   1732-yili  nafaqat  Pensilvaniya,  balki  butun  Amerikada 
katta obro‘  qozongan  «Bechora  Richard  almanaxi»ni  chop  etishga  kirishdi. 
Uning  butun  biznesidan  keladigan  darom adning  40  foizini  aynan 
almanaxdan  tushadigan  mablag'lar tashkil etardi.
1741-yili  B.  Franklin  o ‘z  jumalini  ham  nashr  etdi.  42  yoshida  Pen- 
silvaniyadagi  ko'p  sonli  nemiszabon  aholi  uchun  u   «Saytung»  («Zeitung») 
gazetasi  nashrini  yo'lga  qo‘ydi.  Noshirlik  ishlari  mustahkam  oyoqqa  turgach, 
boshqa  mustamlaka  hududlarda  ham  yangi  gazetalami  tashkil  etdi. 
Britaniyaning  Nyu  York,  Janubiy  Karolina,  Road  Aylend  va  Antigua  kabi  so- 
biq  mustamlakalarida  bosmaxonalar  tashkil  etib,  yirik  noshirlik  tizimini 
yaratdi.  Pirovardida,  «Пенселвания газетг»  bare ha  mustamlakalar uchun  eng 
yirik nasltr va ishonchli yangilik manbayiga aylandi.
Benyamin  Franklin  Amerikaning  m ustam laka  davri  matbuoti  tari- 
xidagi  yorqin  yulduzdir.  Amerika jumalistikasi  u ch u n   qilgan  katta  xizmati 
bilan  umuman  jurnalistikani  obro'li  faoJiyat  turlaridan  biriga  aylantirdi. 
Gazetachilik  sifat  jihatdan  yaxshilandi.  Reklama  ishi  barq  urib  rivojlandi. 
Franklin  o ‘z  tajribasi  misolida  yaxshi jurnalist  va  tadbirkor  inson  noshirlik 
sohasida  katta  biznes qilishi  mumkinligini isbotladi.
Bundan  tashqari,  Benyamin  Franklin  birinchilar  qatort  Amerika 
jumalchiligini  ham   boshlab  berdi.  Lekin  u  ju m a l  chiqarishda  o ‘z  raqo- 
batchisi  Endiyu  Bredforddan bor-yo‘g‘i  uch  kun  kech  qolgan  edi.
Garchand  jum allar  Amerika  inqilobiga  q ad ar  katta  muvaffaqiyat 
qozonmagan  bo‘lsa-da,  maktab  sifatida  shakllana  boshlagan  edi.  Inqilob 
davrida  Shimoüy  Amerika  hududida  beshta ju m a l  c h o p   etilardi.  Shulardan 
Robert  Aytkenning  Filadelfiyada  nashr  etilgan  «П енселвания  магазине» 
(Пенселвания  магазин)  jum ali  jamoatchilikka  kengroq  tanildi.  Ushbu 
nashr  orqali  Shimoliy  Amerikadagi  mustam lakalar  jamoatchiligi  m ashhur 
pamfletnavis Tom   Peynni tanidi.  Bu  haqda  keyinroq yana to‘xtalamiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 79,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   160




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə