keldi. Lekin «Boston gazett* ham «Boston nyus letter*ga o*jöhab yarim
rasmiy nashr cdi. O radan ikki yil o ‘tgach, 1721-yih bu shaharda uchinchi
lekin mustaqil nashr - «The New England Courant* (N yu ingland kurant)
ga asos solindi. G a zeta amerikalik mashhur siyosat aibobi va junialist
Benyamin Franklinning akasi Jeyms Franklin tom om dan ch,^
d >- Yang
gazetaning oldingilardan asosiy farqi shunda ediki, u «muxohflik
ingliz gazetalariga o'xshagan erkin va tikanh nashr
* 1
sifatida mashhm
b o id i. Yangicha yo‘nalishdagi bu gazetaning maydonga chiqishi b an
shiinoliy m ustam lakalar matbuotida plyuralizm - fikrlar xilma-xilligi
1
)
05111
Bo?-yo‘g‘i besh yarim yil um r ko‘rganiga qaramay,
ingland
kurant* ommaviylik bobida o ‘z raqobatchilandan ancha ilganlab ketdi.
Uning sahifalarida siyosiy va diniy mavzudagi o tkir satira matenaHandan
tashqari, «Katoz letters*. «Kraftsmen*, «Independent vig* kabi radikal
ingliz gazetalaridan ko‘chirib bosilgan maqolalar ham katta hajmni tashkil
Jeyms Franklinning radikal ingüz gazetalanga taqlid qilishdan ко z-
lagan maqsadi, k o ‘pgina tadqiqotchilam ing fikncha,
n a s h r
ommaviyjigini
oshirib, o ‘z darom adlarini ko'paytirishdan iborat edi Amalda esa, bunmg
aksi bo‘ldi: gazeta iqtisodiy jihatdan emas, g‘oyaviy jihatdan kuehh nashrga
aylandi. U m ustam lakachi hokimiyatga qarehi kurashgan о tkir siyosiy
nashr sifatida obro‘ qozondi. Bu o ‘sha davr uchun katta dovyurakhk edi. J.
Franklin o ‘z gazetasida mahalliy hokimiyat, qolaversa mgüz qiro hk
hukumatining m ansabdorlari orasidagi korrupsiyam keskm tanqid q^hb
ulaming kirdikorlarini fosh qiladigan qator
m
a q o l a l a m
i
chop etdi. QiroU.k
gubernatori bo‘lgan Shyutaning Massachusets mustamlakasidan sharm an-
dala.cha haydalishida aynan «Nyu ingland kurant* asosiy rol о ynadi .
Gazeta faoliyati B ostonda o ‘tkir yuqumli
k a s a l l i k
epidemiyasi avjolib,
uning atrofidagi vahim a kuchaygan bir paytga to g n keldt. Shunmg uchun
bu kasallik gazetaning eng asosiy mavzusiga aylandi. J- M
m
Ä
kasallik bahonasida m ahalliy hokimiyatm va aymqsa P«ritan « * ™ lar'
boshlig‘i Inkriz M azer va uning o ‘g‘li Kotton M azem i keskin tanqid ostig
oldi G ap shundaki, Inkriz M azer kasallikka qarshi emlash uchun che-
chakdan tuzalgan yoki shu kasallikka chalingan bem orm ng qomdan olin-
gan kichik m iqdordagi plazm ani hali kasailanib ulgurmaganlar orgamzmiga
S i s h n i tak ü f qildi. M azer bu borada shahardag, barcha vrach a r,a
murojaat qildi. 1721-yüning iyun oyiga kclib doktor Zäbcliel Boylston o
o 'g 'li va ikki qulini M azer takhf qilgan usulda emladi. Shahar ahoüsi
ikkiga: emlashni qo'llab-quw atlovchilar va unga qarshi bo lganlai^a^ajraldi.
«Nyus letter* va «Gazett» asosan birinchi toifadagilami qo Hab-
quw atlashdi, qirollik hukum ati ham em lashm yoqlab chiqdi. Ikkmchi
toifadagilar esa «N yu ingland kurant* atrofida birlashdilar. Gazeta Mazer,
1 Encyclopedia o f A merican History. New York, 1976. 944-bet
2 Иванян Э. A , Or Джорджа Вашингтона до Джорджа Буша. Белый дом и
пресса. М., 1991. 7-с.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Boylston va emlashni yoqlagan boshqa yetakchilami «qaysar kishilar»,
emlashning o'zini esa «fuqarolaming o ‘z joniga qasd qilishi va qQtillik
» 1
deb baholadi. Albatta, bir yildan so‘ng emlash tajribasi o ‘zining anch a
samarasini bergani ma'lum bo'ldi. A m m o masalaning biz uchun m uhim
jihati shundaki, «Nyu ingland kurant» Amerika jumalistikasida ilk b o r
ijtimoiy va siyosiy mavzulardagi bahsni boshiab berdi. Qolaversa, shu
paytga qadar hali hech kim diniy ulam olar rahbariga nisbatan om m aviy
tarcda qarshi fikr uyg'otishga jazm etm agan edi.
Biroq J. Franklinning jumalistlik faoliyati uzoqqa bormadi. 1723-yilI
mustamlaka liokimiyati uni barcha og‘ir gunohlarda ayblab, qam oqqa oldi.
Unga qo'yilgan ayblovlar orasida «H azrati Oliyalari hokimiyatini haqorat
qilish», «dinga nisbatan hurmatsizlik», «Bibliyani buzib talqin qilish»,
«tinchlik va xotirjamlikni buzish* kabi qonunbuzarliklar ham ko‘rsatilgan
edi. J. Franklin bir oy umrini panjara oitida o'tkazdi, lekin uning jazosi
shu bilan chegaralanmadi. Sud qaroriga ko‘ra, unga gazeta chiqarish va
barcha turdagi noshirlik faoliyati bilan shug‘ullanish taqiqlab qo'yiidi.
M uhim huquqidan mahrum bo‘lgan Jeym s qonunni chetlab o 'tish va shu
yo‘l bilan «Kurant»ni saqlab qolish m aqsadida gazetaga rahbarlik ishlarini
birinchi shogirdi bo'igan ukasi Benyam in Franklin q o iig a rasm an
topshirdi. Hali endigina o ‘n yetti bahorni qarshilagan Ben Franklin «Ku-
rant»ning noshiri va muharririga aylandi.
Jeyms noshirlik huquqini yo'qotgan bo‘Isa-da, gazeta faoliyatini
zimdan nazorat qilishni davom ettirdi. Biroq bu paytga kelib gazetaning
«otashi» ancha pasaygan, o'tkir tanqid esa o ‘z o 'rn in i birmuncha «betaraf»
xabarlarga bo'shatib beigan edi. C hunki J. Franklin endi hukum at bilan
qattiq ziddiyatga borishni xohlamasdi. Ammo shunga qaram asdan,
B. Franklin akasidan yashirin tarzda «Saylens Doggud» (Xotiijam Doggud)
taxallusi ostida o'zining ilk tanqidiy esseiarini nashr qilishga ulgurdi.
Shundan keyin akasining nuqtayi nazari o ‘zgarib qolganidan norozi
bo'igan Ben Pennsilvaniyaning yirik shahri bo'igan Filadelfiyaga qochib
ketdi. Natijada, gazeta tez sur’atlarda o ‘z ommaviyligini yo‘qota boshladi.
1726-yili Jeyms Franklin uni nashr qilishni to ‘xtatdi.
«Nyu ingland kurant» garchand qisqa u m r ko‘rgan bo‘lsa-da, Amerika
jumalistikasi tarixida munosib iz qoldirdi. U gazeta ijtimoiy aham iyatga
molik m unozaralam i keng jam oatchilik e ’tiboriga havola qilishi m um -
kinligini va shu yo‘l bilan jamiyatda erkin munozaralaming kuchayishiga
ko'maklashish imkoniyatiga ega ekanligini amalda ko'rsatdi. N afaqat
siyosiy-ijtimoiy jumalistikani rivojlantirishga, balki mustamlaka hududla-
rida dunyoviy adabiyotning keng targ‘ib qilinishiga ham munosib hissa
qo'shdi. Xususan, Daniel Defoning «Robinzon Kruzo» asari gazetada chop
etilishi o‘z davri uchun katta voqeaga aylandi. Buning ikki sababi bor edi.
Birinchidan, asar diniy mavzu bilan m utlaqo bog‘Iiq emasdi, ikkinchidan, u
mazm unan Britaniya tojiga qarshi o ‘ziga xos norozilik t im soli edi.
1
Lloyd Chiasson Jr. Three centuries o f American Media. Englewood, C O .
Morton Publishing company, 1999. 22-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |